melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

4. CORPUS DOCTRINAE CHRISTIANAE
INLEIDING
Omstreeks 1560 is te Witterberg op aandringen van zijn aanhangers een bundeling van
Philippus Melanchtons dogmatische geschriften tot stand gekomen onder de titel:
Corpus doctrinae christianae. Ik kan dat slechts vertalen door: 'het geheel van de
Christelijke leer'. Corpus is een term, die vaker voor een gehele, riet te weinig
omvangrijke bundel gebezigd wordt. Het is uitgebreider dan een summa. Dit is een bij
voorkeur korte, ofschoon wel in hoofdzaken volledige samenvatting. In de reformatietijd
zijn er verscheidene summae tot stand gekomen; vóór de reformatie waren er
andere, zoals die van Thomas van Aquino, waarbij niet de kortheid, maar de
volledigheid op de voorgrond staat en die daardoor juist bijzonder omvangrijk is.
In onderscheid hiermede bestaat het Corpus van Melanchton niet uit één boek, maar
uit meer; het is dus eerder een verzameling dan een samenvatting. Melanchton , die de
dogmaticus van de Lutherse Hervorming is geweest en haar door zijn systematische
genialiteit, zijn gave tot doceren en zijn onvergelijkelijk doorzicht onschatbare
diensten heeft bewezen, was zelf voorstander van het tot stand brengen van een
'Corpus integrum doetrinae ecclesiasticae', d.i. een corpus der kerkelijke leer, waaraan
niets ontbreekt (corpus integrum).
Volgens het dekaansboek van de theologische faculteit te Wittenberg verstond hij
daaronder de hoofdzaken uit de brief van de Romeinen en de Triniteitsleer uit het
Evangelie van Johannes. De Augsburgse Geloofsbelijdenis, zijn eigen Loci, de
uitlegging van het Symbolum nicaenum door Caspar Cruciger (en door Melanchton
voltooid) konden als samenstellende hoofddelen gelden.
Dus geen nieuwigheden, maar de ware leer, traditie in de juiste zin, en deze
overzichtelijk, bevattelijk ook voor de jongeren, maar niet kinderlijk, veeleer in een
vorm, die de kerkelijke leer stevig bewaarde en dienen kon om haar over te leveren
aan volgende geslachten.
Nu is wel uit den treure gezegd, dat Melanchton op die manier het traditionalisme in
de Reformatie teveel ruimte heeft bezorgd; maar belangrijker is het feit op zich zelf,
dat hij aan de Lutherse Hervorming - ook in de Augsburgse Geloofsbelijdenis immers,
en in de Apologie - een leervorm had helpen geven, hij als eerste, zonder enig
voorafgaand voorbeeld, in 1521 reeds, nog vijftien jaren vóór Calvijns Institutie. Al is
het Corpus Philippicum, zoals het ook wel naar hemzelf genoemd wordt, - of
Misnicum, Corpus Doctrinae Christianae naar de stad Meissen, na zijn dood als een
element in de kerkelijke richtingstrijd gebruikt, - men moet toch niet vergeten, dat
Melanchtons eigenlijke streven nooit is geweest zijn leer bepaald op de voorgrond te
dringen. Behalve dan dat hij enkele met name genoemde tegenstanders in het
Lutheranisme wegens hun onzuivere leer krachtig en scherp afwees.
Weliswaar ontbreken in het Corpus de belijdenisgeschriften van Luthers hand, diens
Catechismi en de Schmalkaldische Artikelen. Maar toch is in Melanchtons geest het
Corpus eerder een voorbeeld, hoe men zich zulk een leerbundel, waarin alle aspecten
behoorlijk tot hun recht komen en de gelovigen vastigheid geschonken wordt, denken
moet, dan een poging tot dogmatische overheersing of exclusiviteit. Anderen mochten
het hem verbeteren als ze konden. Zo zijn er dan ook in de andere Duitse Landskerken
dergelijke bundels, corpora, tot stand gebracht, met enigszins uiteenlopende inhoud.
Het voorbeeld van Melanchton heeft dus gevolg gehad. Tenslotte is het in 1580 door
40