melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

natuur in haar zwakheid nu eenmaal nooit zonder zonde is. En van nature zijn wij
geneigd het met de vaderlijke en de bestaande zeden te houden. Toen er nu zeden van
bijgelovigheden in de Kerk zijn binnengeslopen, hebben de heilige vaderen die Of niet
voldoende overwogen Of ze verdragen, zonder ze daarom goed te keuren. Algemeen
bekend is de strijd van Augustinus tegen het bijgeloof van zijn dagen, toen hij zei 'dat
de geknechtheid der Kerk in die tijd harder was dan de Mozaïsche'. Maar, bezig met
moeilijker strijd op andere punten, verdroeg ook hij toch sommige verkeerdheden.
Toch waren die misbruiken, waarover wij nu handelen, nog niet zo toegenomen als in
de latere, barbaarse tijden en toen de gewinzucht er bij is gekomen. De gewoonte
bestond om de gestorvenen te gedenken in de openbare gebeden. Nog had de gedachte
niet postgevat het Avondmaal des Heren te hunnen bate aan te wenden: dat was nog
geen zaak van winstbejag. Mogelijk riepen sommigen persoonlijk wel gestorvenen
aan. Nog waren er echter geen standbeelden, nog waren de genadegaven niet verdeeld
onder de gestorvenen, nog gaf Anna geen hulp bij de geboorte zoals Juno, nog stond
sint Joris de ruiters niet bij zoals Castor en Pollux. Kortom, het zaad was wel
uitgezaaid, weinig nog, maar het ware licht des geloofs begon al verduisterd te raken.
Soms werd er sterke weerstand geboden. Epifanius vertelt, dat in zijn tijd de vrouwen
in Syrië een beeld van Maria ronddroegen en daaraan offerkoeken en ik weet niet wat
voor andere dingen ten offer brachten. Hij rekent dit gebruik onder de ketterijen en
zegt, dat het onderdrukt is door de waakzaamheid en het gezag van de bisschoppen,
omdat het een nadoenerij van heidense dwaasheid was. Thans wordt het voor grote
vroomheid gehouden Maria aan te roepen en de offergeschenken steeds maar te
vermeerderen.
Als gij ons voorbeelden uit de oudheid tegenwerpt, antwoorden wij daarom, dat wij
getrouw, zoals boven gezegd, aan de overeenstemming van de Katholieke Kerk van
Christus vasthouden en wij geven de verzekering ter zake van de Symbola niet af te
wijken van de beproefde oude schrijvers en zijn ook van mening, dat die vroege
periode met ons in onze verdere overtuigingen geheel overeenstemt, indien zij maar
juist beoordeeld wordt. Want hoewel die schrijvers zelf wel eens tamelijk onberaden
spraken en er bij enkele wel voorbeelden gevonden kunnen worden, die in strijd zijn
met onze gebruiken, toch komt de openbare zede der vroege Kerk vrijwel met ons
overeen. Er was één gemeenschappelijk Avondmaal, al kunt ge misschien een enkel
geval vinden, dat iemand, in zijn bijgelovigheid particulier willende offeren, inbreuk
op de gemeenschappelijkheid heeft gemaakt. Zo riepen ook sommigen de gestorvenen
wel aan. Gaandeweg immers zijn deze bijgelovigheden ingeslopen.
Uw argument geldt dus niet: dat deze dingen in de tijd van de vaderen al geschiedden
en de tegenwoordige zede daarom in stand gehouden moet worden. Het is immers heel
anders. Zoals wanneer iemand zou zeggen: de vader duldt dat zijn zoon zeer veel fuift,
dus moet hij ook verdragen, dat hij dronken rondzwerft en eens anders eer belaagt. Op
die manier poogt gij met behulp van voorbeelden der ouden, waar toen nog niet zoveel
kwaad in stak, de fouten van een latere tijd, die nu sprekend gelijken op heidendom, in
stand te houden. Ofschoon Basilius met deze woorden de martelaars aanroept: beste
mensen, mededragers van onze zelfde zorgen, medewerkers aan ons gebed,
machtigste gezanten, moet toch de zede van die tijd niet gehandhaafd worden, nu alles
vol beelden is en daar de aanroepingen hetzij van God hetzij van de gestorvenen bij
verricht worden. Zoals oudtijds van Neptunus en voorspoedige vaart en van Ceres
vruchten afgebeden werden, zo worden thans verschillende noodhelpers aangeroepen.
Dus omdat het vaststaat, dat de oude zede verschilt van die van later eeuwen, moet
men die particuliere en weinige gevallen daar laten en tot de gezaghebbende regel, nl.
29