melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

elang hun gezindheid te onderzoeken, of zij ernstig berouw hadden. En toch nam
door bijgelovigheid de strengheid van dit gebruik toe en er komen enige plaatsen bij
Cyprianus voor, die men moeilijk waar kan maken, zoals waar hij beweert, dat
absolutie niet geldig is wanneer er geen handeling van genoegdoening bij komt.
In zijn ongunstig oordeel over de poenitentie en de satisfactie bij Cyprianus verliest
Melanchton uit het oog, dat deze door en door pastoraal gemotiveerd was. Hij beoordeelt
ze naar de uitwendige vormen, die er in de practijk van overgebleven waren en
die hij dan als burgerlijke zeden opvat. Hij onderschatte zodoende het oorspronkelijke,
geestelijke en zedelijke motief bij Cyprianus.
Aan deze dingen is noch de kwijtschelding van schuld verbonden, noch van straffen,
die trouwens God oplegt; veeleer wil God, dat de straffen zelf ons tot tekenen van
schuld strekken. Toen David uit zijn koninkrijk verjaagd werd en hij van die grote
glorie niet alleen van de koningstitel, maar ook van wijsheid en dapperheid beroofd
was, werd hij, misvormd door God, als het ware met de tekenen van schuld bekleed.
Zo erkende hij de toorn Gods, erkende zijn schuld en riep naar waarheid uit: "Tegen U
alleen heb ik gezondigd, opdat Gij gerechtvaardigd wordt in Uw woorden", enz.
Zo moeten wij begrijpen, dat de gemeenschappelijke en de persoonlijke straffen, die
wij hebben te doorstaan, de dood, ziekten, en overige ellenden niet bij toeval plaatsgrijpen,
zoals de Epicureërs verkeerdelijk menen, maar uitingen zijn van de toorn van
God tegen de zonden en dat wij onszelf daarin als schuldigen moeten erkennen en
onze toevlucht nemen tot de Zoon Gods, die ons tot verzoening is geworden. Maar ik
houd op over dit punt nog meer te zeggen, ook al is er niets nuttigers in de Kerk dan
dikwijls en ernstig over de alomvattende penitentie, boete, te handelen, en ik weet, dat
dit met ijver door de onzen gedaan wordt. Maar die weldoorvoede monnik, die het
boek der commissie opgesteld heeft, doet wat huichelaars gewoonlijk doen: hij legt
een satisfactie op, die hijzelf allerminst volbrengt.
Het is echter niet de taak van een in traagheid en zelfverzekerdheid verkerend gemoed
om over de diepten van de zonde, de toorn Gods en het geloof, dat de vergeving
verkrijgt, te preken. Maar deze dingen vormen de bijzondere en geheime wijsheid van
de Kerk Gods en deze wordt niet geleerd dan in waarachtige strijd, waarachtige
worsteling en aanroeping van God. Vervolgens komt het aan deze wijsheid toe om
duidelijk onderscheid te maken tussen burgerlijke zeden en de gerechtigheid van de
Geest. De canonieke satisfactie nu, waarvan Cyprianus spreekt, was een burgerlijke
zede. Maar de bekering, waarover profeten en apostelen prediken, betreft de
bewegingen van het gemoed, nl. de vreze Gods, het geloof, de liefde, de gehoorzaamheid
onder het kruis en de andere vruchten van de Geest, zoals Paulus ze
noemt .
(6) Daar echter deze gehele zaak reeds dikwijls nauwkeurig is uitgelegd en, naar ik
meen, tot overvloedige voldoening van de vromen, die de geschriften der onzen
gelezen hebben, is een uitvoeriger weerlegging hier in het geheel niet nodig. Ik zal dus
nog enkele dingen over de aanroeping der gestorvenen zeggen, op welk punt hij
dikwijls de oudheid tegenover ons stelt. Hij zegt dat Theodosius zich neerwierp om
zijn gebeden bij de graven der gestorvenen te zeggen, enz.
In de eerste plaats zal ik mij daarom over de tijd en het gezag van de oude schrijvers
uitspreken. Er is één blijvende en zuivere leer van de Kerk Gods, overgeleverd door
de apostelen, die de getuigenissen van de Kerk ook der volgende eeuwen vóór zich
heeft. Maar sommige schrijvers zijn zuiverder dan anderen, zoals het geheel van de
leer, indien iemand kundig oordeelt, bij Augustinus bijvoorbeeld zuiverder is dan bij
Origenes. Alle eeuwen mengen er op hun beurt wat verkeerds bij, gelijk de menselijke
28