melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

gezinnen zó bedolven, dat Gerson en vele anderen deze foltering van de gewetens diep
betreurd hebben. Op heidense wijze werden de doden aangeroepen, bedevaarten
hadden plaats naar beelden. De leer der poenitentie was verward onder de doornen van
eindeloze spitsvondigheden over de biecht, genoegdoening en aflaten. Gezwegen
werd er over het geloof, dat de vergeving van zonden moet aannemen. Dit gebrek aan
begrip van het geloof bedierf ook het gebed. Niemand kende het juiste onderscheid
tussen Gods Wet en de overleveringen van mensen. Hoe onzinnige meningen bestonden
er over Gods Wet, wanneer men schreef, dat mensen in staat zijn werkelijk
aan de Wet Gods te voldoen! Het Avondmaal des Heren is voor een groot deel,
eeuwen lang, op de doden overgedragen en door verschrikkelijke afgoderij misvormd.
Gezwegen werd over het ware gebruik van de sacramenten. Openbare prediking had
op vele plaatsen uiterst zelden plaats, elders ging zij op in fabels over St. Joris,
Christophorus, Catharina en dergelijke, of in wat diende tot vermeerdering van
inkomsten voor de monniken. Tegen de grond lag de leer van de ware aanroeping
[Gods], de oefening van het geloof in het dagelijks leven, de waardigheid van het
openbare leven. Indien iemand ontkent, dat het zo met de Kerken gesteld was, dan kan
hij niet alleen door getuigenissen van de meest weldenkende mensen weerlegd
worden, maar ook door de boeken der monniken, die nog bestaan en er een duidelijk
bewijs voor vormen. Nooit zouden zoveel bedaagde en ernstige mannen in Duitsland
de eerste beginselen van de herleving der zuivere leer begunstigd hebben, als zij niet
van de noodzaak, dat de Kerk verbetering behoefde, overtuigd waren geweest.
Allen nu, die niet openlijk Epicureërs waren, hebben deze dan ook toegejuicht.
Sommige onzekeren zijn door later ontstane ongeregeldheden afgeschrikt, zoals de
duivel nu eenmaal ergernissen pleegt op te wekken. Hiervan hebben ongodsdienstige
mensen en monniken, die voor hun geld vreesden, gebruik gemaakt om de
gemoederen der vorsten aan te stoken tot wrede tegenmaatregelen. Wij, die intussen
met grote moeite en met groot gevaar in Kerken en scholen de zuivere leer
onderwijzen, waarnaar streven wij in feite? Zoeken wij rijkdom of macht?
De zaak zelve kan ons vrijpleiten: vele geleerde en goede mannen immers, die in
eervolle rust hadden kunnen leven, hebben deze belijdenis boven hun leven gesteld,
zoals Hendrik van Zutphen, Johannes Croesus, doctor in de theologie, Adolf
Clarenbach, die te Keulen verbrand is, en nog vele anderen zou ik kunnen noemen.
Wij, die overgebleven zijn, hadden - om niets anders te zeggen - een rustiger leven
kunnen hebben, als wij buiten deze zaak gebleven waren; voor velen [van ons] zou
hun geleerdheid de toegang tot hoge waardigheden hebben kunnen openen. Onze
vorsten ook dragen er zware lasten voor. Maar om dit ene slechts is het ons te doen:
wij begeren om de ere Gods de zuivere leer, die het heil der Kerken is, te verdedigen
en in stand te houden. Wij sporen er ook toe aan, dat door de onzen alle burgerlijke
functies waargenomen worden (tegen Wederdopers).
De studie der letteren wordt door ons, zoals bekend is, met buitengewone ijver
bevorderd. Zodra er valse meningen begonnen op te komen, zijn deze met de grootste
toewijding en trouw onderdrukt, zoals onze geschriften bewijzen en die landen zelf,
die door Gods goedheid het aller-rustigst van alle in Duitsland zijn en waren. En wat
de auteur van het Keulse geschrift ons voor de voeten werpt, dat wij [bepaalde]
uitspraken, die waar zijn, van de Kerk aannemen, dit erken en betuig ik openlijk en
verkondig het luide. Wij stellen immers in het geheel geen nieuwe dogmata in, maar
wij zijn er op uit de oude en zuivere leer der Kerk, zoveel als God het ons toelaat, in
het licht te stellen. Simson zeide: 'indien gij niet met mijn kalf geploegd had, zoudt gij
het niet gevonden hebben'; zo roepen wij ook altijd, dat naar de Kerk, die van den
beginne aan het Woord Gods heeft verkondigd, als leermeesteres geluisterd moet
24