melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

geargumenteerde reformatie als die te Keulen was eenvoudig bestemd om verworpen
te worden. De Jezuïeten, en met name Petrus Canisius, hebben al het mogelijke voor
het herstel van het Katholicisme te Keulen verricht.
De aartsbisschop-keurvorst werd zowel bij de keizer als bij de curia aangeklaagd en in
1546 geëxcommuniceerd. Hij overleed en werd begraven in het dorpje Niederbieber,
15 augustus 1552, in de geloofsovertuiging van de Confessie van Augsburg.
Er is gezegd, dat Herman van Wied, een zwak theoloog was en aan het dwalen geraakt
is toen hij omstreeks 1530 vooral, misschien wel uitsluitend, Duitse, d.w.z.
reformatorische geschriften is gaan lezen om het gebrek aan kennis, waarvan hij zich
meer en meer bewust werd, aan te vullen. Men vergeet dan echter, dat de kerkelijkkeurvorstelijke
achtergrond van zijn leven hem klaarblijkelijk veel, en juist het
voornaamste, niet had gegeven, waarop zijn geest nu door de strijd van de
Evangelischen om het goed recht van hun geloof als op iets, dat hij zó in de Kerk
nooit gekend had, gericht werd. De keizer moet van hem gezegd hebben, dat hij noch
Katholiek, noch Luthers, eer een heiden was. In geen geval dus Luthers - dat is een
belangrijk punt voor de beoordeling van het karakter dezer Keulse reformatie.
Luther zelf oordeelde - maar in hoeverre wist hij werkelijk iets van Herman van
Wied? - nog veel harder over hem en zei: 'er glaubt soviel als der stuhl zu Rom',
hetgeen niet als een compliment bedoeld was, maar er evenzeer op wijst, hoe zeer de
continuïteit, voor Luther veel te behoudend, bij deze aartsbisschop in zijn poging tot
reformatie toch de boventoon had. Men kan zeker niet spreken van een poging tot
'protestantisering' van het aartsdiocees. Integendeel; in een van zijn vrij talrijke
brieven uit deze dagen aan Philips van Hessen verontschuldigt Bucer zich, dat hij de
zaak in zijn boekje van maart zo zacht aanpakt: maar dat was uit voorzichtigheid om,
niemand afstotend en vooroordelen ontziende, althans nog iets te bereiken.
Uit een nog niet lang geleden opnieuw bekend geworden brief van kardinaal Sadoleto,
bisschop van Carpentras, aan Herman van Wied, 1541, blijkt dat hij hem respecteert;
hij spreekt hem daarin aan met 'beste en zeer wijze' en kent hem de in die tijd
zeldzame lof toe, niet alleen door zijn kennis, maar ook in zijn leven een Christen te
zijn. Het was Sadoleto's bedoeling hem weer geheel voor het Katholicisme terug te
winnen, enigermate te vergelijken met de strekking van zijn brief aan Genève, 1539,
die door Calvijn, toen nog te Straatsburg, sterk afwerend is beantwoord.
Thans nog iets naders over Melanchtons verdedigingsgeschrift, dat wij, om zijn
uitgebreidheid, niet geheel volledig weergeven. Aan het eind van het bovengenoemde
aanvalsgeschrift is vermeld, dat dit het Iudicium van de gedeputeerden van de
universiteit en de 'secundaire clerus' van Keulen is. Het verscheen aldaar ook in het
Duits. De 'secundaire clerus' betekent de stadsclerus buiten het Domkapittel. De deken
van het Domkapittel, de clerus primarius, was immers voorstander van de bedoelingen
van de aartsbisschop en eiste daarom deze vermelding uitdrukkelijk, die in de tweede
druk dan ook in de titel opgenomen is en in Melanchtons weerlegging terugkeert.
Deze (Antwort) verscheen in juni 1543 te Wittenberg en werd op zijn eigen wens ook
te Leipzig gedrukt.
In zijn voorrede toont ook Luther zich bijzonder ontevreden over het uitblijven van
het concilie, een hoofdkwestie in de hervormingsproblematiek al jaren lang, vooral in
Duitsland.
Het antwoord van Melanchton heeft het hier echter niet over en blijft, om zo te
zeggen, meer binnen regionale grenzen, althans in het begin.
Hij betuigt (1) alle respect jegens Keulen en vooral zijn universiteit. Maar vervolgens
19