melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

177
Het Melanchthonjaar 2010 ging tamelijk geruisloos voorbij. Zijn gereformeerden in
Nederland de kerkhervormer Philippus Melanchthon (1497-1560) vergeten?
Het Melanchthonjaar mag dan officieel voorbij zijn, morgen vindt in de Sint-Jan in
Gouda alsnog een congres plaats om de 450e sterfdag van de reformator te herdenken.
Dan wordt ook het boek "Philippus Melanchthon. Bruggenbouwer" (uitgever Kok,
Utrecht) gepresenteerd.
De Duitse kerkhervormer bracht tot nu toe maar weinig gereformeerden in Nederland
in beweging, constateert prof. dr. Frank van der Pol, hoogleraar kerkgeschiedenis aan
de Theologische Universiteit Kampen en redacteur van het boek. En dat terwijl
Melanchthon heel wat eretitels meekreeg: theoloog, filoloog, filosoof, wonderkind,
pedagoog, dichter, geleerde, hervormer van het school- en universiteitssysteem,
schrijver van handboeken en theologische werken, medestander en opvolger van
Luther, kerkpoliticus, historicus, classicus, en reformator-humanist.
"De persoon en het werk van Melanchthon nemen weinig plaats in in het collectieve
geheugen van gereformeerden vandaag", zegt prof. Van der Pol. "Hij wordt vooral
gezien als de rechterhand van Luther, een schaduwfiguur die niet meer dan een bijrol
vervulde."
Melanchthon raakte in de loop van de zeventiende eeuw al wat in de vergetelheid. Dat
hing volgens de Kamper hoogleraar samen met de twisten tussen remonstranten en
contraremonstranten. De houding van nogal wat Nederlandse gereformeerden ten
opzichte van Melanchthon veranderde daardoor drastisch. In april 1617 verscheen de
zogenoemde "Secunda Remonstrantia", waarin de remonstranten zich op Melanchthon
beriepen. Hun eigen standpunt over de predestinatie hadden zij gekoppeld aan dat van
de Duitse reformator. Tijdens de nationale synode van Dordrecht in 1618-1619
beriepen de remonstranten zich opnieuw op Melanchthon.
Na deze kerkelijke twist was er duidelijk sprake van een omslag, aldus prof. Van der
Pol. "Melanchthon verloor grotendeels zijn invloed op het Nederlandse calvinisme.
Overigens staat Melanchthon in zijn visie op de menselijke wil duidelijk in de lijn van
het "sola gratia" – alleen door genade – van de Reformatie."
Melanchthon wilde als bruggenbouwer juist verschillende geloofsrichtingen bij elkaar
brengen. "Volgens sommige lutheranen in de zestiende eeuw begaf Melanchthon zich
niet meer in het spoor van de lutherse traditie. Hij zou een verkapte calvinist zijn. In
1544 ontstond er een stevig conflict over het avondmaal tussen Melanchthon en
Luther. Maar ze hielden elkaar vast in de dienst van het Evangelie, ook al probeerden
derden daar een breekijzer tussen te zetten. Zo bleef Wittenberg tijdens het leven van
Luther een belangrijke krachtcentrale van de Reformatie.
Tussen Melanchthon en Calvijn bestond een persoonlijke vriendschap, maar tot een
kerkbeweging die luthersen en calvinisten bij elkaar bracht, is het helaas nooit
gekomen. Die brug is nooit afgebouwd.
Velen hebben de oecumenische houding van Melanchthon en zijn bereidheid om
concessies aan rooms-katholieken te doen, in zijn nadeel uitgelegd. Melanchthon was
een taalmeester, die net als Bucer zocht naar termen waarin verschillende partijen zich
konden herkennen. Daarmee breng je mensen misschien niet ideologisch bij elkaar,
maar zo komt er wél een gesprek op gang over wat hen ten diepste moet binden: de
vraag wie er in Christus zijn. Dan gaat het niet meer om een steekspel over de
liturgische verpakking van een kerkdienst of over de moraliteit – de adiafora, zoals
Melanchthon dat zou noemen. We kunnen van Melanchthon leren hoe we een brief
van Christus voor de wereld kunnen zijn."
Wat voor man was Melanchthon?
"Ik heb hem leren kennen als iemand bij wie gebed en werk, spiritualiteit en