melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

166
stijl het grootste didactische genie van de eeuw genoemd heeft, bevestigd worden door
de immense verspreiding van zijn werken.
Op theologische gebied werd Melanchtons Loci communes op vele plaatsen gebruikt.
Het onderzoek naar de receptie van dit fundamentele werk in de latere protestantse en
met name gereformeerde orthodoxie is echter tot dusver beperkt te noemen, terwijl
vooral ook daar het antwoord op de vraag naar de betekenis van Melanchthon voor de
Europese universiteiten gezocht moet worden.
In dit verband is het bijvoorbeeld veelbetekenend dat in 1588 in het zogenaamde
'calvinistische' Heidelberg niet de brevitas et claritas van Calvijn als voorbeeld
werden genomen maar die van Melanchthon. Niet de Institutio maar de Loci
Communes werd als leerboek gebruikt en de professoren weigerden dit ondanks
aandringen te veranderen. Dit betekende overigens geen veroordeling van Calvijn,
maar toont veeleer hoe aan deze faculteit Melanchthon theologisch weliswaar op één
lijn stond met de reformator uit Genève, maar methodologisch Wittenberg de
voorkeur genoot.
Deze systematische methode van Melanchthon werd evenzeer geloofd door de
Heidelberger hofprediker van Frederik V, Bartholomeus Pitiscus (1561-1613). Hij
noemde Melanchthon 'ille Phoenix'. Hiermee zal hij gedoeld hebben op het feit dat
Melanchthon weliswaar door de lutheranen was begraven, maar dat hij in Heidelberg
weer uit de as herrezen is. In Pictetus' werken wordt zichtbaar hoe hij zich beijverde
duidelijk te maken dat er inhoudelijk tussen Luther en Calvijn geen verschil bestaat.
Deze ijver is vooral merkbaar in zijn Ausfuerlicher Bericht, was die Reformirten
Kirchen in Deutschland gleuben oder nicht gleuben. Over de Loci van Melanchthon
oordeelde hij dat er om de Schrift goed te verstaan eigenlijk geen beter werk is dan
dit. Weliswaar waren er volgens Pictetus ook wel enkele andere theologen die goede
overzichten van de christelijke leer geschreven hebben, maar deze overzichten hadden
ten opzichte van Melanchthon toch als nadeel dat zij te veel van het oordeelsvermogen
van de lezer vroegen.
Wie een overzicht ziet van de op Melanchthons voorbeeld teruggaande Loci die her en
der aan Lutherse en Gereformeerde universiteiten werden gebruikt, krijgt al snel een
indruk van de grote betekenis en invloed van Melanchthon. In Bern werden de Loci
communes van Wolfgang Musculus gebruikt, aan de academie van Lausanne die van
Wilhelm Bucanus die daar van 1591 tot 1603 doceerde. In Hongarije waren het de
Loci Communes van Melanchthons leerling Stewphan Kis (Szegdin), die in 1588 door
Johann Jakob Grynaus gepubliceerd werden. Ook op deze wijze werd Melanchthon op
plaatsen gehoord, waar hij zelf nooit was geweest.
4. Doorwerking via zijn leerlingen
Groter nog dan via de persoonlijke contacten was de invloed die Melanchthon via zijn
directe en indirecte leerlingen uitoefende op de Europese universiteiten. Hoewel het
feit dat iemand leerling was van Melanchthon op zich nog niet meteen ook de
doorwerking van Melanchthon impliceert, is toch uit het werk van de meeste van deze
leerlingen duidelijk te merken aan wie zij hun inzichten te danken hebben. Er werd al
gewezen op de universiteit van Heidelberg, waar meerdere directe en indirecte
leerlingen van Melanchthon werkzaam waren. Dit is echter slechts het topje van de
ijsberg.
Binnen het bestek van deze lezing is het onmogelijk de namen van alle leerlingen te
noemen, die ook buiten het Duitse taalgebied universitair werkzaam zijn geweest.
Daarom beperk ik mij hier tot enkele voorbeelden.
Voor Denemarken is de naam van Niels Hemmingsen (1513-1600) te noemen.