melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

13. MELANCHTONS WIJSHEID EN INVLOED, Dr. H.J. Selderhuis
Praeceptor Europae; Philippus Melanchthon over kerk, recht en universiteit.
Apeldoornse Studies, no 55. Door Dr. H. J. Selderhuis
165
2. Concepten van organisatie
… De opbloei van de studie van de Bijbelse talen aan de Europese universiteiten gaat
mede terug op de inpulsen die Melanchthon daartoe gaf. In de statuten van de
universiteit van Wittenberg was vastgelegd dat, aangezien de bronnen van de leer van
de kerk in de Hebreeuwse en Griekse geschriften gevonden worden, 'zij die zich op
het leerambt voorbereiden deze ook moeten leren'. Melanchthon was ervan overtuigd
dat een grondige studie in de talen, de retorica, logica en grammatica noodzakelijk
was voor een goed gevolg in de theologie, maar ook in de beide andere faculteiten -
rechten en medicijnen - en zette dit standpunt uiteen in meerdere toespraken.
Dit Melanchthoniaanse ideaal heeft buiten het Duitse rijk onder andere in Genève en
Leiden vorm gekregen, zoals in de onderwijsprogramma's aldaar te zien is. Bij de
inrichting van de in 1559 gestichte academie van Genève sloot Calvijn in de Leges
Academiae aan bij het voorbeeld van Melanchthon. Aangezien deze Leges als
voorbeeld dienden voor de nieuwe universiteiten van Utrecht (1575), Franeker (1585),
Groningen (1614) en Harderwijk (1648) strekt Melanchthons invloed zich ook naar
deze plaatsen uit. Gisbertus Voetius, bekend als, kampioen van de gereformeerde
orthodoxie en Utrechts bekendste theoloog, beriep zich in de zeventiende eeuw
regelmatig op de door Melanchthon opgestelde statuten van de universiteit van
Wittenberg.
3. Verbreiding van zijn leerboeken
Er is herhaaldelijk geschreven over de verbreiding van Melanchthons leerboeken, met
name als het gaat over de werken die tot Melanchthons eigenlijke gebied behoren,
namelijk de artes liberales. Toch blijft het nog steeds een terrein dat nader onderzoek
verdient. Daarbij kan het project 'Melanchthon und die Marburger Professoren (1527-
1627)' dat onder leiding van Barbara Bauer tot indrukwekkende resultaten heeft
geleid, als voorbeeld gelden en dit zou als model op vele andere universiteiten
toegepast kunnen worden. De zeer gevarieerde en haast onoverzichtelijke hoeveelheid
drukken en het spreidingsgebied van de drukplaatsen van zijn werken zijn een
duidelijk bewijs van de invloed die Melanchthon heeft gehad. Zij hadden dan ook tot
gevolg dat het grootste deel van de protestantse Europese intelligentsia decennialang
gevormd werd door Melanchthons leerboeken. Zo verschenen tot 1737 vijftig edities
van zijn Latijnse grammatica. Tussen 1522 en 1561 verschenen in Parijs en Lyon
zevenendertig drukken van zijn retorische en dialectische handboeken.
Duidelijk is al wel dat Melanchthons commentaar op Aristoteles' Nikomachische
Ethiek in de tweede helft van de zestiende en het begin van de zeventiende eeuw het
belangrijkste leerboek voor de ethiek was aan de gereformeerde instellingen van
Genève, Heidelberg en Leiden. In dit verband is ook het verschil in
verspreidingsgebied opmerkelijk. Zo blijkt uit onderzoek van gegevens over
boekverkopen en boekbezit dat de werken van Melanchthon in een dezelfde periode in
Cambridge veel meer voorkwamen dan in Oxford. Een dergelijk gegeven kan ook
waarschuwen voor een overwaardering van Melanchthons invloed, maar wat blijft is
toch dat de woorden van Wilhelm Dilthey, die Melanchthon vanwege diens vorm en