melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

162
gubernet. Quemadmodum enim anima non vivit otiosa in corpore, sed motum et vigorem
membris et partibus singulis distribuit, ita nec Spiritus Dei in nobis esse potest, quin exercit se
per externos effectus. Ergo per vitam interior vis, per incessum externae actiones hic
inteiliguntur. Nam hoc vult Paulus: opera esse testimonia spiritualis vitae."
35. Luther, Ausführliche Erklärung der Epistel an die Galaier (cf. noot 15), 698 = WA 40 II,
70, 28v: "'Crede in Christum', Item: Dilige proximum toom sicut teipsum'".
15
het eerste "op zich veel hoger" staat?
Calvijns antwoord: God wil "als bewijs van onze liefde tot hem de broederliefde
zien". En hij voegt daaraan toe: "De naastenliefde vloeit alleen voort uit godsvrucht en
liefde tot God"."36 Gewoonlijk is de liefde, dat "wij elkaar in de liefde dienen" of,
zoals dat vertaald mag worden, in "meevoelende bereidheid om te helpen".37 Die heb
niet alleen ik te doen, maar hun bewijs in broeder- en zusterliefde heb ook ik nodig.
Kort gezegd, wij zien in de nu genoemde punten, dat in de verhouding Luther —
Calvijn bij alle fundamentele eenheid ook verschillen gezien worden, zonder dat dit
tot scheiding leidde.
Maar moeilijk wordt het bij het punt, dat voor velen vandaag weliswaar minder
navolgbaar is: bij het verstaan van het avondmaal.
4. Het probleem van een gemeenschappelijk avondmaal
Het is treurig, dat de kerken van de Reformatie in de tijd van de 16e eeuw uit elkaar
zijn gelopen uitgerekend in de onenigheid over het verstaan van het avondmaal.
Evangelisch was men aan beide kanten. Maar men erkende niet meer, dat ook de
christenen van de andere kant evangelisch waren. Op beide kanten nam men bij het
verstaan van het avondmaal precies die woorden van Jezus aan liet einde van zijn
leven op aarde niet serieus: "Er komt een tijd, en die tijd is er al, dat jullie
uiteengedreven worden, dat ieder zijn eigen weg gaat en Mij alleen achterlaat. Maar
Ik ben niet alleen, want de Vader is bij Mij. Ik heb dit gezegd opdat jullie vrede vinden
bij Mij. Jullie zullen het zwaar te verduren krijgen in de wereld, maar houd moed: Ik
heb de wereld overwonnen." (Joh. 16:32vv.)
Dat heeft in het bijzonder Calvijn ten tijde van zijn leven verontrust. In 1556
herinnerde hij zich zijn beginperiode met de volgende woorden: "Ik begon langzaam,
uit de duisternis van het pausdom te komen, en had enig genoegen aan de rechte leer
gekregen. Daar las ik bij Luther, dat Oekolampad en Zwingli van de sacramenten niets
over lieten dan uitgeklede en lege taal. Ik beken, dat mij dat afgestoten heeft, zo dat ik
gedurende lange tijd niet meer in hun boeken las."38
Derhalve was voor Calvijn deze avondmaalsstrijd bij zijn eigen weg tot het
evangelische geloof ernstig aanstootgevend. De schuld bij de strijd zag hij niet bij
Luther, maar bij de Baselse Oekolampad en de Züricher Zwingli. Toen hij dan toch
een evangelische christen werd, zag hij het tot zijn opgave als hervormer ook
36. Calvin, Der Brief en die Galater. 86v. = Commelltarii (cf. noot 16), 138, 32.
37. Calvin, Der Brief. (117 die Geriater (cf. noot 16), 95: "mitführende Hülfsbereitschaft".
38. Jean Calvin, Secunda defensio piae et orthodoxie de sacramentis fidei contra loachimi
Westphali calumnias (1556), in: Opera omnia, dl. 3, Amsterdam [661-684] 661 = CR IX,
1870, Nr. 34, Sp. [41-120], 51: "Quum enim a tenebris papatus emergere incipiens, tenui
sanae doctrinae gustu concepto, legerera apud Lutherum, nihil in sacrementis ab
Oecolampadio et Zvinglio reliquum fieri praeter nudas et inanes figuras, ita me ab ipsorum
libris alienatum fuisse fateor, ut diu a lectione abstinuerim."
16