melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

159
wijze komt het inderdaad tot "goede werken", zoals Paulus zegt: "Laten we daarom
het goede doen, zonder op te geven!" (Gal 6:9).
Hoe neemt Luther dit op? Feitelijk verstaat hij het net als Paulus en spreekt hem na,
hoe zich dit ook verhoudt tot dat wat daarvoor gezegd is: "Hij zegt niet, dat de werken
op zichzelf slecht of niets zijn; ja, hij zal hierna met veel mooie woorden opwekken en
lokken om goede werken te doen; maar het vertrouwen op de werken, dat men
daardoor gerechtvaardigd worden zal, vervloekt hij ."22 Dus: heb je naaste lief! "Wie
is dan mijn naaste?
Antwoord:
wij allen zijn onder elkaar naaste." En daardoor is ons geboden, "dat ik hem als mijn
eigen vlees liefhebben zal, ... niet kwaad met kwaad vergelden,
20. Calvin, Der Brief no die Galater, 37 = Commentarii (cf. noot 16), 56, 13-19: "Ergo
hypostasin, qua nititur fides, declarat [scil. Paulus] Christi dilectionem et mortem ... Qui fit
ergo, ut vivamus Christi fide? Quia nos dilexit et seipsum tradidit pro nobis. Amor, inquam,
quo nos complexus est Christus, fiat, ut se nobis coadunaret. Id implevit morte sua. Nam
seipsum tradendo pro nobis non secus atque in persona nostra passus est."
21. Luther, Ausfiührliche Erklärung der Epistel an die Galater (cf. noot 15), 237 = WA 40 I,
291, 13-15: "Sunt autem diligenter ponderanda haec verba: Filius Dei dilexit me et tradidit
semetipsum pro me.' Non ego dilexi Filium Dei et tradidi me pro ipso".
22. Luther" Ausfürliche Erklärung der Epistel au die Galater (cf. noot 15), 644 = WA 40 II.
12, 11v: "Non dicit opera per se nihil esse, sed fiduciam et iustitiam operum, ea enim facit
Christum otiosum."
12
maar het kwade met het goede overwinnen."23
Evenzo gaat ook Calvijn met de hoofdstukken 5 en 6 van de Galatenbrief om. "Dit is
de manier, hoe men de vrijheid beteugelen moet", zegt hij, "dat zij zich niet in
fladderende en mateloze misbruik verliest: de vrijheid moet zich door de liefde laten
regeren." Calvijn spreekt daartoe de belangrijke zin, die niet van een neerbuigende
houding ten opzichte van de liefde uitgaat: "Wie leefheeft, laat ieder tot zijn recht
komen."24
Daarom geeft hij een opmerking over goed te doen: er zijn hier zoveel hindernissen,
die zelfs goedgezinde mensen weerhouden: "Wij stoten op vele onwaardigen, op vele
ondankbaren, wij worden door de hoeveelheid van behoeften gewoonweg bedolven,
hier en daar uitgeput door de uitgaven; de kou van anderen koelt onze ijver af.
Tenslotte is de hele wereld vol hindernissen, die ons van het rechte pad afhouden. Het
is ook goed, wanneer Paulus ons opwekt, niet slap en moe te worden."25
Deze als voorbeeld dienende verzamelde verklaringen laten zien, hoe Luther en
Calvijn in het verstaan van de boodschap van de paulinische Galatenbrief weliswaar
ieder hun eigen zicht en taal hebben, maar toch fundamenteel overeenkomen.
3. Verschillen in de verklaring. die geen scheiding betekenen
Er waren echter tussen Luther en Calvijn ook theologische verschillen. Die hadden
voor hen echter geen scheidende werking. Voor een deel kregen zij in later tijd een
aanzienlijk gewicht. Ook bij de splitsing van de evangelische kerk in een Lutherse en
hervormde tak in de 16e eeuw speelden zij geen doorslaggevende rol. Wel waren die
leerverschillen bekend. Maar men vond ze blijkbaar nog te verdragen. Men mag
daaruit de conclusie trekken dat de evangelische kerk een kerk is met een bredere
ruimte dan een kerk die door één leertraditie vertegenwoordigd wordt. Men kan echter
ook zeggen, dat de evangelische kerk in haar eerste tijd nog onverlichte opvattingen in