melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

zijn."12
156
2. De theologische nabijheid tussen de beide hervormers
Ik wil hierover graag spreken, op zo'n manier dat ik de uitleg van de Galatenbrief
naast elkaar leg: Luthers grote commentaar uit 1531/35 en Calvijns zeker kleinere
exegese van deze tekst. Zij hadden geen kennis van de uitleggingen van de ander. Zij
hadden alleen de paulinische verklaring voor zich. En zij verstonden deze zo, dat een
Finse Lutheraan in een uitvoerige vergelijking tot de gevolgtrekking kwam: "Doordat
Luther en Calvijn alert waren ten opzichte van de Bijbelse tekst, hebben zij principieel
gelijksoortige inzichten rondom wezenlijke uitspraken in de Galatenbrief van Paulus
gevonden. Hoewel er wel enige verschillen aanwezig zijn,
10. Calvijn aan Martin Luther, [Januar 1545] (Lebenswerk, 1, Nr. 122; 288v = CR XI, 1874,
Nr. 605; [6-8] 8: "Utinam isthuc mihi, quo saltem ad paucas horas tuo congressu fruerer,
liceret advolare! Verum quod hic in terris non datur, brevi, ut spero, in regno Dei nobis
continget. Vale, clarissime vir, praestantissime Christi minister ac pater mihi semper
observande. Dominus te spirito suo gubernare pergat usque in finem, in commune ecclesiae
suae bonum.").
11. Calvijn aan Guillaume Farel, 26.2.1540 (Lebenswerk, 1, Nr. 45; [140-142] 140 = CR XI,
1873, Nr. 211; [23-26] 24: "Uruntur boni viri, si quis Luthe ruin audet praeferre Zwinglio.
Quasi evangelium nobis pereat, si quid Zwinglio decedit. Neque tamen in eo fit ulla Zwinglio
iniuria; nam si inter se comparantur, seis ipse quanto intervalo Lutherus excell at.").
12. Calvijn aan Heinrich Bullinger, 25.11.1544 (Lebenswerk, I, Nr. 120; [285v] 285 = CR XI,
1873, Nr. 586; [772-775] 774. 775: "Lutherus quidem ipse, praeter immodicam illam ingenii
violentiam et proterviam, habet a consiliis Amsdorphinum, hominem prorsus insanum et
nullius cerebri, a quo se regi vel potius abripi sinit. ... An fuerit aliquo vestro scripto lacessitus
nescio: ut levi de causa tale ingenium non irratibile modo sed etiam acerbum impellitur, certe
nulla illi ita insaniendi, vel saltem tumultuandi, natis iusta ratio esse potwit.... Saepe dicere
solitus sum: etiam si me diabolum vocaret, ne tantum hoc illi honoris habiturum, ut insignem
Dei servum agnoscam; ... Hoc igitur primum reputes, obsecro, cum tuis collegis, cum primario
Christi servo, cui multum debemus omnes, vobis esse negotium.").
9
zijn deze toch in de regel onbeduidend."13
Men kan met de Finse geleerde discussiëren, of hij zijn these precies genoeg naar
voren brengt. Wel ligt daarin een onderscheid, dat Luther de Galatenbrief liefhad als
zijn vrouw, terwijl Calvijn er goed rekening mee hield 'dat Paulus in zijn
Romeinenbrief enige flinke overdrijvingen in zijn Galatenbrief corrigeert.' Het gaat
hier met name om het verstaan van de goddelijke wet. In de Galatenbrief zijn Gods
wet en menselijke zonde zo nauw ineen geschoven, dat daarom ook deze God-wet en
Gods genade-evangelie van elkaar gescheiden zijn. Daarentegen geeft dezelfde Paulus
in de Romeinenbrief een rectificatie in de poging om "geen schaduw op de Thora (op
Gods wet) te laten vallen — alle schaduw echter op de zonde" en hun dader "die zich
van zijn zondig zijn niet distantiëren kan."14
Toch steekt er waarheid in de uitspraak over de theologische nabijheid van Luther en
Calvijn in het verstaan van de eerste Bijbelse brief. Daartoe enige voorbeelden.
In Galaten 2:19v. spreekt Paulus erover, dat wij met Christus gekruisigd zijn — in de
zin dat wij daarmee de wet gestorven zijn en nu met God leven.
Luther zegt daarover: Waardoor zijn wij met Christus gestorven?
Antwoord: "Door de genade en door het geloof. Wanneer ik door zo'n geloof
gekruisigd word en aan de wet sterf, zo verliest de wet helemaal het recht ..., dat het
altijd over mij gehad heeft ... Doordat ik door het geloof met Christus geestelijk