melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

154
Een jaar later schreef Calvijn in zijn briefwisseling met zijn Hamburgse criticaster,
Westphal, dat Luther na kennisname van zijn schrijven gunstig over hem dacht, wat
naast anderen bovendien Melanchton beamen kan.6
Toen Melanchton vijf jaar later gestorven was, riep Calvijn hem, die voor hem de
schakel met Luther was, na: "O Philipp Melanchthon, ik roep tot jou; jij die bij God
met Christus leeft en ons verwacht, tot wij met jou in de zalige rust bijeen zijn. Jij hebt
honderdmaal gezegd, toen jij uitgeput door het werk en bedrukt door lasten het hoofd
vertrouwelijk aan mijn borst legde: O, dat ik toch, dat ik toch aan jouw borst mag
sterven! Ik heb echter nadien duizendmaal gewenst, dat het weer zou mogen gebeuren,
dat wij samen zouden zijn. Zeker zou jij moediger geweest zijn, weer ten strijde te
trekken en de nijd te verachten, en sterker, de foute aanklachten niets waard te vinden.
Daardoor zou de slechtheid van velen onderdrukt worden, van diegenen die door jouw
zwakheid, - zoals zij het noemen, - de moed vatten om te beschuldigen."7
Laten we eerst spreken:
1. Over de persoonlijke relatie tussen Luther en Calvijn
Men moet bedenken dat Calvijn een generatie later leefde dan Luther en bijna 20 jaar
langer leefde dan hij. Hij is een hervormer van de tweede generatie. Toen hij aantrad,
had de doorbraak van de reformatie met het in haar verkondigende evangelie allang
plaatsgevonden, op verschillende manieren in Wittenberg en in Zürich, niet zonder
een zekere beroering. Huldrych Zwingli was al gestorven en Luther bevond zich in
zijn laatste levensfase,
4 Calvijn aan Predikanten in Montbéliard, 8.5.1544 (Lebenswerk, I, Nr. 113; [270-273]
270 = CR XI, 1873, Nr. 547; [704-708] 705: "Verum hoc tantum consequuentur, ut sicuti
sunt, ita appareant merae simiae."); vgl. Calvijn aan Predikanten in Strasbourg, 18.1.1555
(Lebenswerk, II, Nr. 432; 739f = CR XV, 1876, Nr. 2088; [542-550] 543.
5 Calvijn aan Martin Sidemann, 15.3.1555 (Lebenswerk, II, Nr. 444; 764 = CR XV, 1876, Nr.
2148; [501v] 501: "Utinam hodie viveret Lutherus.").
6 J. Calvin, Secunda defensio piae et orthodoxae de sacramentis fidei contra Ioachimi
Westphali calumnias (1556), in: Opera omnia dl. 3, Amsterdam 1667, [661-684] 661 = CR
IX, 1870, Nr. 34, [41-120] 52: "Quin etiam Lutherus ipse quum scripta mea inspexisset, quale
de me iudicium fecerit, mihi per testes idoneos probare non difficilc erit. Sed mihi unus pro
multis erit Philippus Melanchthon."
J. Calvin, Dilucida explicatio sanae doctrinae de vera participatione carnis et sanguinis Christi
in sacra coena ad discutiendas Heshusii nebulas (1561), in: Opera omnia dl. 3. Amsterdam
1667, [685-744] 724 = CR IX, 1870, Nr. 44; [457-524] 461v: "O Philippe Melanchthon! Te
enim appello, qui apud Deum cum Christo eivis, nosque illic exspectas, donec tecum in
beatam quietem colligamur. Dixisti centjes, quum fessus laboribus et molestiis oppressus
caput familiariter in sinum meum deponeres: Utinam utinam moriar in hoc sinu. Ego vero
millies postea optavi nobis contingere ut simul essemus. Certe animosior fuisses ad obeunda
certarmina, et ad spernendam invidiam. falsasque criminationes pro nihilo ducendas fortior.
Hoc quoque modo cohibita fuisse, multorum irnprobitas, quibus ex tua mollitie, quam
vocabant, crevit insultandi audacia."
7
toen Calvijn op zijn beurt tot de protestantse kerk overging. Er speelde voor hem
nieuwe vragen, die de hervormers van het eerste uur nog niet in het vizier hadden of
die te snel geregeld werden. Het ging vooral om de vraag over de ordening van de
kerk. Luther en Zwingli hadden deze opdracht vooral aan politieke instanties
overgelaten. De situatie van de sterk bedreigde Hugenoten in Frankrijk maakte het
Calvijn duidelijk, dat de kerk de vraag naar haar leiding en gestalte in eigen hand