melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

2. MELANCHTON EN DE POGING
VAN AARTSBISSCHOP HERMAN VAN WIED
TOT REFORMATIE TE KEULEN 2
INLEIDING
In 1515 werd Herman van Wied aartsbisschop en keurvorst van Keulen. De
hoofdbetekenis van zijn regering was vooral in de eerste jaren veel meer gelegen op
de terreinen van de justitie en de politiek-administratieve organisatie in zijn
aartsbisdom dan op dat van de Kerk. Van duurzaam belang was de reorganisatie van
het Keulse landrecht van 1538. Hierin had vooral de bekwame Johannes Gropper,
jurist en theoloog, kanselier (1526), scholasticus van St. Gereon en de voornaamste
raadsman van de keurvorst, de hand gehad. Met hem woonde de keurvorst de
beroemde rijksdagen te Spiers in 1529 en te Augsburg in 1530 bij.
Hoewel Herman van Wied als theoloog bijzonder weinig gevormd wast, slecht Latijn
kende, - volgens een bepaalde overlevering misschien niet meer dan drie maal in zijn
leven de Mis gecelebreerd heeft en door de R.K. schrijvers nauwelijks of niet voor een
geestelijk man wordt gehouden, - kreeg hij toch een zekere blik op de behoefte aan
hervormingen in de Kerk. Met Gropper verkeerden ook andere humanisten, die
hiervoor een meer theologisch oog hadden, en eigenlijk niet eens Erasmianen
genoemd kunnen worden, aan zijn hof. Door de Keulse, en in het algemeen door de
Duitse kerkelijke verwikkelingen met Rome werd de aartsbisschop episcopalist en tot
op zekere hoogte anti-curialistisch gezind.
In 1536 hield hij een provinciaal concilie, waarvan de reorganisatie-decreten ook weer
door Gropper waren geformuleerd; zij zijn gepubliceerd in 1538, tegelijk met
Groppers 'Enchiridion christianae institutionis', de belangrijkste Katholieke dogmatiek
in de periode voorafgaande aan het concilie van Trente. Hierin is niets on-katholieks
te ontdekken - al is de leer van de dubbele gerechtigheid te Trente verworpen - en het
heeft zich groot gezag in de Kerk verworven.
In de volgende jaren hadden de godsdienstgesprekken te Hagenau, Worms en
Regensburg plaats. Herman van Wied kwam daardoor in persoonlijke aanraking met
reformatoren als Capito, Hedio en Bucer, die hem rekende onder de weinigen, die een
ware vrede tussen de kerkelijke partijen, 'een dragelijke hervorming' inbegrepen,
nastreefden. Het resultaat van deze disputen was, zelfs nadat te Regensburg, waarvoor
de 'liber Ratisbonensis' door Gropper en Bucer was ontworpen, en door kardinaal
Gasparro Contarini bewerkt, negatief. Slechts werd besloten, dat alle geestelijke
prelaten voor zich zelf en de hunnen 'Christliche Ordnung und Reformation'
ongehinderd ter hand zouden mogen nemen. Dit deed de aartsbisschop van Keulen
dan ook, omdat zijn geestelijke belangstelling duidelijk toegenomen was en hij in elk
geval een tegenstander was van de elders woedende vervolgingen.
In februari 1542 nodigde hij Martinus Bucer uit Straatsburg op zijn jachtslot
Buschhoven te Kottenforst, waar met Gropper en de wijbisschop Johann Nopel, een
verklaard tegenstander, besprekingen werden gevoerd. Op een vergadering van de
stenden in maart d.a.v. werd een hervorming in beginsel mogelijk gemaakt. Daar de
verantwoordelijke geestelijken en geleerden hiervoor echter niets deden, riep hij in
december Bucer nogmaals in de aartsdiocese.
2 Deze hoofdstukken over Melanchton en Bucer over de Reformatie in Keulen zijn overgenomen uit:
PROTESTANTSE PLEIDOOIEN, deel I, door Prof. Dr. J.N. Bakhuizen van den Brink. Uitgeversmij
J.H. Kok, Kampen 1962.
15