melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

147
die niet in de Schrift genoemd werden; het verwijderen van nutteloze zaken, waarbij
men wel zou moeten letten op de omstandigheden en vooral de opbouw van het
kerkelijke leven als het enige beginsel dat voorrang verdiende.
Beza's inzichten werden niet overgenomen. En vooral na 1566 bleef de tendens zich
ontwikkelen waardoor de gereformeerden steeds meer in het isolement kwamen. In
latere geschriften van gereformeerde auteurs klinkt nog iets na van de irenische
bedoelingen der gereformeerden. Te denken valt aan het Eirenicon (vredevoorstel)
van F. Junius (Genève 1593), een werk waarin een verklaring wordt geboden van
Psalm 122 en 133. Junius klaagt over de activiteiten van de schrijvers, die de
controversen alleen maar verscherpen. Hij werkt evenals Calvijn met het begrip
fundamentele artikelen, zonder welke een christelijke kerk niet kan bestaan. 'Onder
hen die aan de Schrift vasthouden, zijn vele graden, welke lopen van hen, die
menselijk gesproken volmaakt zijn tot hen die zeer onvolmaakt zijn. Hier zijn te
onderscheiden zij, die vasthouden aan de Schrift en haar inhoud in het fundament en
zij die zo aan de Schrift vasthouden, dat zij zich wel zeer ver van het fundament
verwijderen. Dit fundament zijn de fundamentele artikelen des geloofs zonder welke
geen christelijk geloof bestaan kan. Wie zich aan de Schrift en het fundament houden,
al wijkt hun geloof op enkele punten af, moeten geacht worden binnen de kerk te zijn'.
Wellicht heeft Junius zijn geschrift samengesteld met het oog op de Franse
toestanden. Maar het is geschreven met de kennis die hij droeg van de situatie in
Duitsland ná 1580, toen de scheiding tussen gereformeerden en lutheranen zich reeds
had voltrokken. En daarom is het uitdrukking van een overtuiging, die ook door het
aannemen van de concordienformule door de Luthersen, niet aan het wankelen was
gebracht.
GEREFORMEERDE OECUMENICITEIT
De oecumeniciteit waartoe de gereformeerden nu door de houding van Lutherse
vorsten en theologen gedwongen werden was er een, tegen hun oorspronkelijke
bedoelingen in, van beperkt karakter.
Onmiskenbaar is ook hier de politieke trek van het geheel. Maar nu de nood hun was
opgelegd hebben de gereformeerden een activiteit aan de dag gelegd, die vér scheen
uit te grijpen boven de werkelijke verhoudingen. Ze hebben dit gedaan door een
overtuiging, die gedragen werd door een zekere confessionele eenheid.
De politieke bedrijvigheid ging voor een deel uit van Koningin Elisabeth, die haar
gezant Philip Sidney er op uit stuurde om te trachten een liga te bewerken, die de
veiligheid van Engeland zou verzekeren. Zij wilde daarbij zowel de Lutherse als de
gereformeerde vorsten van Duitsland betrekken. August van Saksen werd bezocht
maar ook de keurvorst van de Palts, de zoon van Frederik III die de maatregelen van
zijn vader tot invoering van het gereformeerde protestantisme ongedaan had weten te
maken met dezelfde voortvarendheid als waarmee zijn vader de zaak ter hand had
genomen. Johan Casimir, de geestelijke erfgenaam van Frederik III werd bezocht, en
Willem van Oranje, de leider van de opstand in de Nederlanden.
Maar reeds waren de tegenstellingen tussen Lutheranen en Gereformeerden
onverzoenlijk geworden. Lutheranen weigerden om naar Frankfurt te komen om de
mogelijkheden van een reformatorisch verbond te bespreken. Ze wilden eventueel wel
in Maagdenburg vergaderen, waar hun invloed beslissend zou wezen. Johan Casimir
echter drong aan op Frankfurt als plaats van samenkomst. De onderhandelingen over
de plaats bleken echter al te voorbarig, omdat een van de belangrijkste doelstellingen
van de bijeenkomst, zo bleek van te voren reeds, niet verwezenlijkt zou kunnen
worden: het bijeenbrengen van de beide hoofdstromingen van de Reformatie. Ook de