melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

146
bediening van het Woord en van de sacramenten blijft, ook al zijn er anderszins vele
fouten. 'Ja, zelfs zal er in de bediening van de leer of der sacramenten enige fout
kunnen insluipen, zonder dat die ons van haar gemeenschap behoort te vervreemden.
Want de hoofdstukken der leer zijn niet alle van één gestalte. Sommige zijn zo
noodzakelijk om te weten, dat ze bij allen ontwijfelbaar vast moeten staan, als
leerstukken die de godsdienst eigen zijn. Als daar zijn, dat er één God is, en dat
Christus God is en de Zoon van God, dat onze zaligheid gelegen is in Gods
barmhartigheid en dergelijke. Er zijn andere, waarover tussen de kerken geschil is,
maar die toch de eenheid van het geloof niet verscheuren'.
Als voorbeeld noemt Calvijn een verschil van opvatting over de plaats van de ziel na
het sterven. Calvijn wil zeker niet een dwaling in bescherming nemen. Maar hij is
nuchter genoeg om te bekennen, dat de eensgezindheid in gevaar komt, wanneer men
die dingen die men niet behoeft te weten, omdat zij de hoofdsom van de religie niet
raken, tot hoofdzaken maakt.
Calvijn heeft zich in zijn praktische activiteiten door deze inzichten ook laten leiden.
Het blijkt duidelijk uit zijn correspondentie met verschillende vluchtelingenkerken
waar men moeilijkheden ondervond door het optreden van Lutherse predikanten.
Wanneer hij raad moest geven, hoe men zich moest opstellen tegenover de
voorstanders van de Augsburgse Confessie liet hij zich door deze beginselen leiden.
'En nu is opmerkelijk, dat Calvijn te dien aanzien, niet slechts hier (in Wezel) maar
ook overal, niet slechts nu, maar ook levenslang, zeer verdraagzaam en ruim was,
nooit sectarisch of separatistisch, maar in vollen zin katholiek. Voor de eenheid der
kerk heeft hij altijd geijverd'. (Rutgers).
Het was zijn overtuiging dat er tussen de Lutherse kerken en de gereformeerden geen
scheidsmuur mocht bestaan. In een brief uit het eind van 1553 of het begin van 1554
lezen we: 'Het is niet een zaak van zo groot gewicht, dat wij terwille daarvan ons
vrijwillig van het heilig Avondmaal des I leren zouden moeten beroven. Laten we
altijd najagen hetgeen we weten dat het beste is . . indien het niet in onze macht staat
om dat te bereiken, la ten wij dan enige onvolmaaktheden verdragen, zonder ze goed
te keuren, mits er geen goddeloosheid mee gemoeid is, noch enige zaak die in strijd is
niet het Woord van God …. Maar daar de leer gezond is en zuiver en de ceremoniën
slechts dienen voor de uiterlijke orde, kunnen wij daar wel over heen stappen, liever
dan grote beroering en strijd te veroorzaken'.
Het lag aan een harde lijn die de Luthersen ten opzichte van de gereformeerden
volgden, dat het uiteindelijk tot een breuk kwam. In vele plaatsen werden door de
Lutherse overheden de gereformeerde erediensten verboden. Maar dit geschiedde
nimmer dan nadat de gereformeerden in de meeste gevallen tot het uiterste toe
geprobeerd hadden de eendracht te bewaren.
Beza heeft ook in dit stuk van zaken niet een andere lijn gevolgd dan Calvijn. Meer
dan eenmaal ondernam hij een reis naar Duitsland om te trachten te bemiddelen tussen
lutheranen en gereformeerden en tegelijk te proberen de Duitse vorsten te bewegen tot
actieve hulp aan de Waldenzen en ook aan de Franse protestanten. In een afzonderlijk
geschrift De pace Christianitrum Ecclesiarum constituenda (1566) drong hij bij keizer
Maximiliaan aan op het houden van een generaal concilie, waar men de
gereformeerden evengoed als de Lutheranen een plaats zou moeten geven, omdat zij
slechts in een formele definitie over het Avondmaal van elkander verschillen: sub in
plaats van cum. Beza was van oordeel dat er geen enkele reden was om hen te
veroordelen voordat men hun verweer zou hebben gehoord. Drie fundamentele
vereisten zijn er voor een werkelijke vereniging: het afschaffen van bijgelovige zaken,