melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

overwinning voor de partij van de disciplinisten zoals zij werden genoemd en daarmee
een vollediger oriëntering op Genève.
140
Tekenend voor de situatie is een briefwisseling die over deze kwestie werd gevoerd
tussen Dathenus en Bullinger. De eerste had er bij de opvolger van Zwingli op
aangedrongen om zich in de kwestie niet achter Erastus te stellen.
In een brief van 9 mei 1570 liet hij hem weten, hoe groot Bullingers invloed was in de
Nederlanden. 'Nauwelijks zoudt ge geloven, mijn vader, hoezeer deze dingen niet
alleen mijn gemoed, maar dat van velen die zeer eervol over u spreken en gevoelen,
wonden, n.l. de dingen die zij over u en over uw brieven verspreiden. Hoezeer uw
werken voor geheel Nederland vrucht gedragen hebben, hoe groot uw gezag geweest
is bij alle vromen, met hoeveel liefde in Christus die allen u bejegenen, kan ik naar
waarheid getuigen'.
Dathenus deelt Bullinger mee, dat zijn gezag taant en dat de vrucht van al zijn arbeid
op deze manier verloren zal gaan, hetgeen hij ten zeerste betreurt.
Bullinger antwoordde in een brief van 1 juni 1570 dat hij naar eer en geweten had
geadviseerd en dat er weliswaar verschil van gevoelen was met betrekking tot de
praktijk van de kerkelijke tucht tussen Zürich en Genève, maar dat dit niet tot een
schisma had geleid. En wat de kwestie van zijn gezag in de Nederlanden betrof, hij
zou zich niet van het doel laten afbrengen, dat hem al vele tientallen van jaren voor
ogen had gestaan: De Heere weet, wat ik gezocht heb met mijn arbeid; niet mijn eer,
maar die van God en Christus en het heil van zijn kerk. Wanneer in Nederland en op
andere plaatsen mensen gebruik gemaakt hebben van mijn geschriften en dit nog
doen, geschiedt dit omdat men ziet, dat ik hen leid naar de enige Zaligmaker der
wereld.
Op een waardige wijze heeft Bullinger Datheen geantwoord. Maar ongetwijfeld heeft
Datheen wel het punt aangewezen, waarop de wegen uiteengingen en waarop men
zich ook in de Nederlanden van Bullinger verwijderde.
Te denken valt aan de beslissingen van de synode van Emden inzake de structuur van
de gemeente. Zeer bewust heeft men zich in Emden gericht op Genève, niet alleen
confessioneel, doordat men naast de confessio Belgica (Nederlandse Geloofsbelijdenis)
en de Heidelbergse catechismus ook de Franse geloofsbelijdenis en de
catechismus van Genève aanvaardde, maar vooral ook wat de ordening van het
kerkelijke leven aangaat.
De synoden in Nederland gehouden hebben die lijn slechts bevestigd. In 1574 ordende
de synode van Dordrecht het kerkelijke leven geheel in de zin, zoals de disciplinisten
in de Palts het zouden hebben gewenst, ook de synode van 1578 eveneens te
Dordrecht gehouden trad in hetzelfde spoor. Zij had te maken met dezelfde
moeilijkheden als waarmee de voorstanders van de kerkelijke tucht in Heidelberg te
maken kregen. Ook hier waren het ideeën, gelijk aan die van Erastus, nu voorgestaan
door de Staten en tot uitdrukking gebracht in enkele staatswetten omtrent het
kerkelijke leven. De staatst-kerkorde van 1576 ademde dezelfde geest als waardoor
Erastus geïnspireerd werd, terwijl nog in 1583 een staatskerkorde werd opgesteld, om
de kerkorde van Middelburg (1581) van haar invloed te ontdoen.
Juist deze laatste kerkorde werd opzettelijk geconcipieerd om te trachten voorgoed de
approbatie van de overheid te winnen. Naast een corpus doctrinae, dat daar werd
genoemd, kwam een corpus disciplinae, een ordening van het kerkelijke leven, geheel
in de geest van het model van de Reformatie in Genève.
Dit is des te opmerkelijker, omdat er een aantal voorbeelden zijn te geven van plaatsen