melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

139
van de gezamenlijke ouderlingschap, de kerkenraad ingesteld.
Deze kerkelijke structuur, door Bucer oorspronkelijk geheel volgens de rdeeën van
Oecolampadius voorgestaan, werd door Calvijn in principe verwezenlijkt in Genève.
Daarin bestond een onderscheid met Zürich, hetgeen ook door de vertegenwoordigers
van de Reformatie als onderscheid werd aangevoeld. Maar dit onderscheid leidde niet
tot spanningen die onverdragelijk waren. Om wille van déze opvattingen hadden de
Zürichers de kerk van Genève niet veroordeeld, en omgekeerd evenmin.
Maar wat in Zwitserland mogelijk was, bleek niet altijd even gemakkelijk bij de
doorvoering van de Reformatie in gereformeerde zin in Duitsland. In Heidelberg
leidde de kwestie van de invoering van de kerkelijke tucht en in de hand daarmee de
instelling van een zelfstandige kerkenraad als kerkelijk orgaan tot grote spanningen.
Toen Olevianus werd belast met de Reformatie van het kerkelijke leven in Heidelberg
oriënteerde hij zich op Genève. Op 12 april 1560 vroeg hij Calvijn om raad. Hij
verzocht hem de kerkeraadsregeling uit Genève te mogen ontvangen om deze te
kunnen laten zien aan de senaat in Heidelberg. In oktober 1560 schreef Erastus aan
Bullinger dat Olevianus niet wilde preken. Blijkbaar verwachtte hij eerst toezeggingen
met betrekking tot de invoering van de kerkelijke tucht voordat hij zich openlijk aan
de kerk wilde binden.
In november 1560 zond Calvijn aan Olevianus een model voor de inrichting van de
kerk, waarbij ook aandacht werd geschonken aan de kerkelijke censuur. Het stuk geeft
in kort bestek weer hoe de gang van zaken in Genève was. Daarop richtte Olevianus
zich nu geheel. Maar zijn pogingen stuitten op de sterke tegenstand van een groep
mensen, die hier slechts besnoeiingen zagen van een vluchtelingen-partij, die nu in
Heidelberg de toon wilde aangeven. Erastus verzette zich hevig. Hij oriënteerde zich
op Zürich en liet een aantal stellingen verspreiden waarin het geheel overbodig werd
geacht, dat er in een gereformeerde staat ook nog een gereformeerde kerkenraad was.
Vooral de kwestie van de kerkelijke tucht woog hem zwaar. Hij vond deze niet in de
Schrift.
De zaak kwam in de openbaarheid doordat een Engelsman Wither geheten op 10 juni
1568 promoveerde aan de universiteit van Heidelberg op een aantal stellingen waarin
hij de structuur van de Anglicaanse kerk bestreed. Hij stelde de vraag ter discussie of
tot een recht geordende kerk een kerkenraad behoort, die met de dienaren de
kerkelijke tucht uitoefent en zondaren, ook vorsten kan excommuniceren. Toen bleek
dat dit dispuut niet een louter academische aangelegenheid was, ontwierp Erastus zijn
stellingen, die hij onder de studenten liet verspreiden en die daarna blijkens een
mededeling van Zanchi in schier geheel Europa te vinden waren.
Deze theses van Erastus vormden het hoofdbestanddeel van een publicatie die hij in
1569 aan de kwestie van de kerkelijke tucht wijdde: Uiteenzetting van de moeilijke
vraag of de excommunicatie berust op een goddelijk bevel of uitgedacht is door de
mensen, welk geschrift in 1589 postuum in Londen werd uitgegeven.
Het werd in 1590 beantwoord door Beza met Een godvruchtige en gematigde
verhandeling over de ware excommunicatie en het christelijk ouderlingschap. Beza
had liever gezien, dat de zaak was blijven rusten, maar de publicatie van Erastus'
geschrift noodzaakte hem om het standpunt van de gereformeerde kerken, zoals dit in
Genève werd aangehangen, te verdedigen.
Intussen was het in de Palts tot invoering van een gereformeerde kerkorde gekomen
ondanks de tegenstand van Erastus en zijn vrienden. Op 13 juli 1570 werd de regeling
van de kerkelijke tucht in opdracht van de keurvorst door gevoerd, een compromis
tussen beide opvattingen, omdat de overheid in kerkelijke zaken een belangrijke stem
in het kapittel behield. Toch kan men het mandaat van 13 juli beschouwen als een