melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

138
Het is niet toevallig dat, zoals we gezien hebben, de Engelse afgevaardigden op de
synode van Dordrecht een verschil constateerden tussen de Gereformeerden en de
Luthersen, waarom zij gesproken wilden hebben van overeenstemming met de
opvattingen van 'onze' gereformeerde kerken.
Wat fundamentele overtuiging was van alle reformatoren van het eerste uur bleek in
later tijd tot divergentie aanleiding te geven. Nog vóór Dordrecht (1618/1619) trad dit
verschil aan het licht.
DE STRUCTUUR VAN DE GEMEENTE
In deze zelfde tijd trad een verschil aan het licht tussen het gereformeerde
protestantisme en het Lutheranisme op het punt van de structuur van de gemeente. Het
hing niet alleen samen met het onderscheid tussen 'Landeskirchentum' en
Stadtreformation', maar het greep zelfs verder. Wat betreft de structuur van de
gemeente bleek er een nog al ingrijpend verschil te bestaan tussen de gereformeerden
onderling, n.l. tussen de gereformeerden uit de traditie van Zürich en die uit de traditie
van Genève.
Genève kende het ideaal van een vrij zelfstandige kerkelijke gemeente. Calvijn had
vóór 1538 getracht dit ideaal op een bepaalde manier te verwezenlijken. Het was hem
niet gelukt. Zijn verbanning uit Genève leidde evenwel niet tot opheffing van zijn
visie, maar tot versterking ervan. Hij kwam in Straatsburg, waar hij oorspronkelijk
Buceriaanse ideeën kon verwerkelijken in zijn kleine franssprekende gemeente. Toen
hij in 1541 naai Genève terugkeerde waren zijn gedachten over de structuur van de
gemeenle niet gewijzigd, maar wel versterkt. Zo kwam in Genève een vrij zelfstandige
kerkelijke tucht van de grond. Wat Oecolampadius in Bazel had nagestreefd en wat
Bucer in Straatsburg en in Hessen had beoogd bleef voor Calvijn het doel waarnaar hij
streefde.
Het is wel bekend, dat in Zürich de zaken in dit opzicht iets anders lagen. Na 1531 had
Bullinger de taak op zich genomen om de erfenis van Zwingli ongeschonden te
bewaren. Zwingli had het visioen gezien van de 'durch-christete' stad: een gemenebest,
waarin niet een werkelijk onderscheid werd aangebracht tussen kerk en staat. In
Zürich kende men dan ook niet de kerkelijke tucht als een zelfstandige functie van de
kerk als gemeenschap der gelovigen. Er was een christelijke staat, die in haar
zedenwetten toezag op het morele gedrag van de burgers.
In Genève bestonden dergelijke instituten ook wel, maar daarnaast hanteerde men een
zelfstandige kerkelijke tucht. En als uitdrukking van de laatste als geestelijke censuur,
functioneerde de ouderling. En zó functioneerde ook de gezamenlijke ouderlingschap
die men het consistorie of de kerkenraad noemde. Volgens Geneefs-gereformeerde gedachte
was zulk een kerkenraad onmisbaar voor het functioneren van een gemeente
als lichaam van Christus. De tekst, waarin opgeroepen werd tot onderling broederlijk
vermaan, het sleutelwoord uit Mattheüs 18 : 1: 'zeg het dan aan de gemeente', werd in
Genève uitgelegd zowel door Calvijn als door Beza op de manier die later bekend zou
worden uit het formulier voor de bevestiging van ouderlingen: zeg het aan de
kerkenraad.
Calvijn en Beza hadden voor hun opvatting sterke getuigen. Zij beriepen zich op de
traditie van de synagoge, waar volgens hen de tucht op geen andere wijze werd
geoefend. Zeg het aan de gemeente, 'hetgeen geenszins verstaan kan worden van alle
lidmaten der gemeente, ieder in het bijzonder, maar zeer bekwamelijk van degenen,
die de gemeente, waarvan zij verkoren zijn, regeren'. Met een beroep op de joodse
traditie en tegelijk met een verwijzing naar de heiligheid van de gemeente werd,
geheel in de geest van de Straatsburgse Reformatie het ouderlingenambt en de figuur