melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

137
Zoon van God en de Zoon des mensen geloven, Gods genade en het eeuwige
leven verkrijgen.
- Van deze algemene belofte der genade wordt niemand uitgesloten. Dat God
echter niet aan alle mensen de gave van het geloof aan deze belofte verleent,
terwijl Hij toch allen roept, is een verborgen geheim, dat alleen aan God
bekend is. Aan deze verborgen wil van God moet niemand aanstoot nemen,
maar ieder moet de wil van God betrachten, die door Christus, die alle
zondaren tot zich roept is geopenbaard. Ook moet niemand denken dat de
zonde van God afkomstig is en dat Hij deze wil; weliswaar verhindert Hij niet
altijd het drijven van de zondaar, maar Hij weet het tot zijn eer en naar zijn
goedheid tot zijn eer te gebruiken.
- Niemand moet zich voor een vat des toorns houden, door God tot verdoemenis
geschapen en toebereid, want indien iemand zich daarvan reinigt, die zal een
geheiligd vat zijn tot de eer van de Heere te gebruiken. Evenmin moet iemand
vanwege de verkiezing, die hij bij zich waarneemt, zichzelf zo liefkozen, dat
hij zonde tegen het geweten zou bedrijven. Want wie naar het vlees leeft, zal
sterven. In het algemeen moet men een harde en ongewone manier van
spreken, die in strijd is met de Schrift vermijden, zoals oude en nieuwe
kerkelijke schrijvers gebruikt hebben en zichzelf zo matigen dat men niet in de
dwaling van het Pelagiansime of in die van de Epicureeërs vervalt."
Inderdaad was hier sprake van een compromis. De pa:tijen werden door (le magistraat
gedwongen om hun papieren in te leveren en te beloven dat zij noch in woord noch in
geschrift op de zaak zouden terugkomen.
Zanchi ondertekende met de dubbelzinnige formule: hanc doctrinae formulam ut piam
agnosco, ita etiam accipio (voorzover ik deze leerformule als vroom erken, aanvaard
ik haar). Maar de aardigheid was er voor hem af. Conrad Hubert, die in alle beslistheid
vasthield aan het standpunt van Bucer, die hij jarenlang als secretaris gediend had,
werd gedegradeerd tot Treiprediger', een manier om hem niet af te zetten maar toch
aan de kant te zetten.
Opmerkelijk is dat de stellingen van Zanchi door een aantal universiteiten onder meer
werden geapprobeerd, maar dat ze in het Lutheraniserende uit Straatsburg werden
aangevallen. Bullinger en Calvijn stelden zich erachter.
Bullinger gaf Zanchi deze formulering aan: Ik ontken niet, dat deze wellingen op een
meer passende manier naar voren gebracht hadden kunnen worden; maar nu ze
geponeerd zijn kunnen zij niet verworpen worden.
Calvijn meende dat de scheidsrechters over de predestinatie niets verwerpelijks
hadden gezegd, maar door hun onbekrompen toestemming aan de gedachten van
Marbach hebben zij met duisternis het klare licht bedekt.
Het is de wezenlijke problematiek rondom de opkomende orthodoxie, die hier de zaak
beslist. Inhoudelijk heeft Zanchi niets anders bedoeld dan Luther en Bucer en Calvijn
voorstonden, zij het ieder op eigen manier. Doch wijze van formulering scheen aan de
inhoud van het gezegde iets te veranderen. Hoe kon men met andere woorden
hetzelfde zeggen? Het was het probleem van de tweede generatie, dat zich ook hier
voordeed.
Intussen is het wel duidelijk, dat aan de pastorale bedoelingen van Zanchi niet mag
worden getwijfeld evenmin aan die van Marbach. Wél kondigt zich hier een
verschilpunt aan tussen het Lutheranisme en het gereformeerde protestantisme, dat
zijn neerslag zou vinden in de formula concordiae en later in de leerregels van
Dordrecht.