melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

136
De uitverkorenen, die eenmaal met het geloof zijn begiftigd en Christus door de
Heilige Geest waarachtig zijn ingelijfd, kunnen het geloof niet meer verliezen en ook
niet meer geheel en al van Christus worden afgesneden; en dit zowel vanwege de
belofte van God als vanwege het gebed van Christus.
In de uitverkorenen mens zijn twee mensen, een innerlijke en een uiterlijke. Wanneer
hij zondigt, zondigt hij alleen met het uiterlijke onwedergeboren deel; immers volgens
de innerlijke mens wil hij niet zondigen. Hij zondigt dan ook niet 'toto animo aut
pleng voluntate', met heel zijn ziel of geheel gewillig. Voorbeeld is Petrus: hij
verloochende Christus met de belijdenis van zijn mond maar niet met het geloof van
het hart.
Ook voor de prediking waren deze opvattingen van betekenis.
De beloften over de genadige barmhartigheid van God en over het zekere en eeuwige
heil, hebben slechts betrekking op de uitverkorenen Gods ofschoon zij in het
algemeen aan allen worden voorgesteld en gepredikt.
Wanneer Paulus dus zegt, dat God wil dat alle mensen zalig worden, wordt dit beperkt
tot alle uitverkorenen, waarbij allerlei soorten van mensen zijn. Wie de tekst uit 1
Johannes 2, dat Christus een verzoening is voor de zonden van de gehele wereld
verklaart met het oog op de uitverkorenen, die over de gehele wereld verstrooid en
verspreid zijn, verdraait daarmee de Schrift niet.
W. Neuser heeft in een zorgvuldige analyse van deze stellingen betoogd, dat we hier
staan voor een verdere ontwikkeling van de leer van Calvijn (Handbuch der Dogmen-
und Theologie-Geschichte, ed. C. Andresen, Bd. 2, Göttingen 1980, S. 303ff.),
waarbij evenwel het pastorale motief voorop staat. Terecht stelt hij de vraag of de
gelovige zo 'voelt' dat hij gelooft. Sprak Calvijn niet veel meer over de belofte? Ook
kan de vraag niet vermeden worden, of de middelen der genade hier wel met die ernst
benaderd worden, die past bij de goddelijke instelling. 'Noch bestimmt die
seelsorgerliche Praxis Zanchis Lehrweise. Doch ist er deutlich auf dem Wege zum
orthodoxen Denken im widerspruchslosen System'. (S. 305).
Moltmann heeft in zijn studie over deze zaak (Priidestination und Perseveranz,
Neukirchen 1961) een lijn aangewezen, die bij Bucer zou zijn begonnen: de lijn van
de 'habituele' genade. Wil men Bucer daarvan beschuldigen, dan valt Calvijn onder
hetzelfde oordeel. Wanneer Bucer incidenteel spreekt over het 'zaad' dat in de
gelovigen blijft, dan doet hij niet anders dan de Schrift naspreken.
Zo is het ook bij Calvijn. Zanchi heeft, in zijn eigen tijd en op zijn eigen manier
uitdrukking gegeven aan wat de fundamentele overtuiging was in de begintijd van de
Reformatie. Wat Bucer en Calvijn met hun woorden hebben gezegd, zegt hij in zijn
eigen taal: het is de taal van de scholastiek, die bij Melanchthon reeds was
teruggekeerd. Toch zegt hij in die taal andere dingen dan Melanchthon. Terwijl de
laatste overhelde naar Erasmus, bleef Zanchi in het spoor van Luther en Bucer en
Calvijn.
Het kwam tot een compromis. De hoofdzaak daarvan kan in de volgende stellingen
worden samengevat:
- "De leer van de verkiezing moet op een zodanige manier worden gepredikt, dat
men er niet mee in strijd komt met de leer van de bekering en dat ook de
bedroefde gewetens niet van hun troost worden beroofd. De verkiezing van
God moet nergens anders dan alleen in Christus gezocht worden, omdat zij een
diepe afgrond is en afgedacht van Christus beschouwd, alleen naar de hel
voert. Zoals het gehele menselijke geslacht door de zonde onder de toorn van
God is gekomen en in ongenade is geraakt, zo zullen zij, die in Christus de