melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

134
probeerde te blijven, zette hij na diens dood een bewuste en volledige Lutheranisering
door. Daardoor was het moeilijk voor mannen als Petrus Martyr Vermigli en
Hieronymus Zanchi om hun plaats in Straatsburg in te nemen. Vermigli had van 1542-
1547 in Straatsburg gedoceerd, was daarna professor in Oxford geweest (1547-1553),
welke post hij na de troonsbestijging van bloody Mary had moeten verlaten. Hij
keerde naar Straatsburg terug (1553) waar Marbach tegen hem aanvoerde dat hij in
Engeland de Zwingliaanse opvattingen was toegedaan.
Zijn antwoord was, dat hij zich alleen tegen de leer van de wezensverandering had
gericht. Hij verklaarde zich bereid, om de Augustana te ondertekenen, 'voorzover de
artikelen van het Avondmaal goed werden opgevat'. Toen men daarna hem wilde
verplichten om de Wittenberger concordie te ondertekenen, ging hij daar niet op in,
omdat hij door dit te doen de broeders in Bazel, Zürich, Bern, Genève en Engeland
zou veroordelen. Niettemin werd hij benoemd en in goede collegialiteit werkte hij met
Marbach samen. Toen echter een aantal jongere predikanten in de tweede
Avondmaalsstrijd heftig tegen de 'sacramentariërs' uitvoeren wenste hij niet langer in
Straatsburg te blijven. Hij vertrok naar Zürich (1556).
In 1553 had Hieronymus Zanchi de vacature, ontstaan door het overlijden van Hedio,
vervuld. Hij was door Vermigli voor de Reformatie gewonnen, had evenals vele
andere vluchtelingen van het continent in Engeland een uitnodiging van Cranmer
ontvangen om in Engeland te komen werken, maar op reis daarheen werd hem een
professoraat in Straatsburg aangeboden. Hij ondertekende de Augsburgse Confessie
niet, ook niet toen hem een post als kanunnik werd aangeboden. Hij gaf een
uiteenzetting van zijn Avondmaalsopvatting voor de scholarchen waarbij de nadruk
viel op het geestelijke nuttigen van het lichaam en bloed des Heeren, dat aan de
ongelovigen niet ten deel viel. De scholarchen betuigden hun instemming met deze
opvattingen en Zanchi beloofde schriftelijk, dat hij zou leren, 'volgens de orthodoxe
leer in de Confessie van Augsburg vervat en eveneens orthodox opgevat'.
Marbach trachtte in oprechtheid met hem in vrede te leven ondanks de verschillen die
waren inzake het Avondmaal en de opvatting van de predestinatie.
In 1561 echter veranderde de situatie doordat men vanuit Heidelberg aan Zanchi de
vraag voorlegde hoe de Straatsburgers een consensus over het Avondmaal hadden
bereikt.
Hij antwoordde, dat Marbach en hij de Augustana aanvaardden, omdat zij niet in strijd
met de Schrift was, maar voegde er een persoonlijke noot aan toe, waarin een
gereformeerd standpunt werd kenbaar gemaakt. Hierop ging het gerucht dat men in
Straatsburg neigde naar het calvinisme. Toen tot overmaat van ramp de felle
Heshusen, die uit Heidelberg had moeten wijken in Straatsburg een traktaat tegen de
Calvinisten liet drukken, zij het onder vermelding van Maagdenburg als plaats van
verschijnen, werd dit boek in Straatsburg wel verboden, maar een open conflict was
nu niet meer te vermijden. Na allerlei verwikkelingen had Zanchi zijn opvattingen,
waaronder ook eschatologisch afwijkende zienswijzen, voor het kerkelijk convent te
verklaren, waarop beslist zou worden of hij zijn hoogleraarspost zou kunnen blijven
bezetten. Het Thomaskapittel weigerde echter toestemming te geven tot een verhoor
voor deze kerkelijke vergadering en stelde een dispuut voor over de aanhangige
kwesties. Hoe gespannen de situatie was blijkt wel uit het feit, dat de magistraat in
deze omstandigheden weigerde toestemming te verlenen om drie geschriften van
Bucer, waarin diens opvattingen over de rechtvaardiging, het Avondmaal en de
predestinatie werden geboden, opnieuw uit te geven.
Wel had Zanchi zijn opvattingen van de omstreden punten in een veertiental stellingen
weergegeven en deze ter beoordeling aan de universiteiten van Marburg, Zürich,