melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

132
groot. Op de rijksdag van Augsburg (1564) wilde hertog Christof van Wartenberg dat
er maatregelen tegen Frederik III zouden worden genomen. De protestantse standen
dienden zich te distantiëren van de Palts. Nu bleek de geloofsmoed van Frederik III.
Hij antwoordde: 'In geloofszaken en gewetenszaken ken ik slechts één Heer.' Hij had
de Augustana onderschreven en daarbij wilde hij blijven, maar de Heidelbergse
catechismus was ook niet haar in overeenstemming. 'Dreigt men met uitvoering van
het besluit, dan vertroost ik mij met de belofte van Christus, dat alles wat ik om Zijns
naams wil zal lijden, mij honderdvoudig zal vergoed worden'.
Toen klopte keurvorst August van Saksen hem op de schouder en zei: 'Frits, je bent
vromer dan wij allen'.
Hier was inderdaad sprake van een persoonlijke overtuiging, die niet gemakkelijk
week, omdat zij gegrond was op Gods woord. Zó verstond de keurvorst zelf de
Schrift. En daarvan liet hij zich niet afbrengen.
Over de betekenis van de Heidelbergse catechismus behoeft hier niet verder
gesproken te worden. Hij legde in de Avondmaalsleer vast wat niet alleen in het
Duits-gereformeerde protestantisme zou blijven gelden mar ook buiten Duitsland.
DE STRIJD OVER DE PRAEDESTINATIE EN VRIJE WIL
Onder de sterke indruk van de godheid van God heeft de Reformatie de verkiezing en
verwerping in Gods hand geweten: 'Electio in manu Domini est' (Brenz). Zuiver
theologisch was daarmee het thema getoonzet. Toch mogen we niet vergeten, dat deze
diepe theologische vragen aan de orde kwamen naar aanleiding van een
antropologisch thema: dat van de vrije wil. Erasmus kreeg van Luther de eer, dat hij
hem op een zeer wezenlijk punt had aangevallen en niet op een bijkomstigheid.
In Luthers geschrift over de gebonden wil komen vrij eenzijdige uitspraken voor, die
de alleenwerkzaamheid en de alwerkzaamheid van God sterk naar voren brengen.
Deze lijn treffen we bij Luther aan vanaf het begin. Zij staat in verband met zijn
opvattingen over de verborgen God.
Daarnaast is er bij Luther een lijn die heel sterk herinnert aan de woorden van Von
Staupitz: Men moet zijn praedestinatie zoeken in de wonden van Christus. Zó althans
heeft Luthers kloostervader hem trachten te troosten in de 'hoge aanvechtingen' over
de voorzienigheid van God.
Officieel heeft Luther de lijn van De servo arbitrio (de slaafse wil) nimmer losgelaten.
Hij bleef het boek beschouwen als een van zijn meest wezenlijke theologische
werken. Maar in de praktijk is déze kant van Luthers denken over de predestinatie op
de achtergrond geraakt. Luther heeft het volle gewicht van zijn theologie overgebracht
naar de prediking van de rechtvaardiging door liet geloof. Dat betekent dat de
christologische fundering van zijn predestinatiegedachte de volle aandacht ontving. En
het betekent tevens dat in de werkelijkheid van de prediking zelf alle accent valt op
het geloof. Zó kon ,ether spreken over de aanvechting of men wel of niet uitverkoren
is, als over een aanvechting van de duivel.
Ook in zijn brieven heeft Luther deze lijn van deze troost vastgehouden. In een brief
uit 1531 schrijft hij aan iemand die met loze twijfel te kampen heeft: 'Ten eerste moet
ge dit vast in uw hart houden, dal zulke gedachten zeker inblazingen en vurige pijlen
van de duivel zijn'. De duivel wil ons daarmee verleiden om de hoge majesteit van
God te onderzoeken. 'Onder alle geboden van God is dit het hoogste, dat wij ons Zijn
lieve Zoon, onze Heere Jezus Christus voor ogen zullen stellen. Hij moet een
dagelijkse spiegel voor onze ziel zijn, waarin wij zien hoe lief God ons heeft ... Hier,
hier leert men de echte kunst van de voorzienigheid en nergens anders.
'Ik moet bekennen, zo schrijft Luther, dat ik deze ziekte wel ken en dat ik tot in de