melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

129
rabies theologorum ging, om een verwoede strijdlust van theologen. Het was de
tweede generatie die geen andere mogelijkheid had dan déze om zich de schatten van
de Reformatie zelf eigen te maken. Men mag het haar niet verwijten, dat deze toeeigening
geschiedde met de middelen die de tijd bood. Maar wél was het gevolg, dat
er een sterk geprofileerd Lutheranisme ontstond, dat zich vrij massief opstelde
tegenover het calvinisme, dat, ook al werd het niet met zoveel woorden genoemd, in
de formula concordiae werd afgewezen.
De theologische, confessionele, kerkelijke en politieke duidelijkheid die ongetwijfeld
voordelen bood, kon slechts verkregen worden ten koste van de eenheid van het
protestantisme, die nu voorgoed van de baan was. Tegenover dit Lutherse
protestantisme vormde zich het gereformeerde.
Op een aantal punten kunnen we de ontwikkeling aangeven. Te denken valt aan de
opvattingen van het Avondmaal en de strijd over de predestinatie.
Te denken valt evenzeer aan de vormgeving van de gemeente, met een eigen
discipline, waarbij ook de vraag van de relatie met de overheid aan de orde was.
Het gereformeerde protestantisme heeft op deze punten een eigen verschijningsvorm
ontvangen. Maar dit geschiedde niet, dan nadat men ernstig beproefd had de relatie
met de lutheranen vast te houden. Het is de tijd van de gereformeerde irenische
activiteiten. Toen het duidelijk werd dat deze op niets uitliepen ontwikkelde zich een
gereformeerde oecumeniciteit die op consolidatie van het eigen karakter gericht was.
DE AVONDMAALSSTRIJD
Reeds in de eerste Avondmaalsstrijd tekenden zich lijnen af, die gedurende het
verloop van de zestiende eeuw bepalend zouden blijken voor de ontwikkeling. Luther
stond hier tegenover Zwingli en Oecolampadius. Bucers bemiddeling werd door
Luther niet geaccepteerd. Dit laatste begreep de eerste ook niet. Het woord, dat in
Marburg viel: 'gij zijt van een andere geest', was gericht tegen Bucer. Deze eerste
ontmoeting leidde niet tot overeenstemming. Wel werd achteraf duidelijk, dat
tweeërlei benadering tegenover elkaar stond. De ene, die het Woord Gods centraal
stelde, de andere, die dit niet minder deed, maar bij dit Woord Gods tegelijk dacht aan
de tegenwoordigheid van de Geest. Op het punt van de pneumatologie gingen de
wegen uiteen.
Luther begreep niet, dat men over de Heilige Geest kan spreken op een manier die niet
spiritualistisch is. Wat voor de ene partij vergroving van het heil was, betekende voor
de andere de enige mogelijkheid om de werkgerechtigheid radicaal af te snijden.
Omgekeerd, wat voor Luther geestdrijverij was, betekende voor Zwingli de enige
mogelijkheid om in het heil te delen, n.l. door de kracht van de Geest.
De probleemstelling is aan de Avondmaalsstrijd in al haar fasen eigen gebleven.
Daarom was de oplossing die in de Wittenberger concordie 1536 geboden werd voor
de Zwitsers niet gemakkelijk te accepteren. Het was een compromis, aanvaardbaar
voor wie niet in de beschouwing, maar in de viering van het Avondmaal het eigenlijke
zoekt. Bucer trachtte op deze manier de eenheid van het protestantisme te redden. Hij
trachtte de begrippen substantialiter en essentialiter te vermijden en een
overeenstemming te vinden in het begrip sacramentele unie. Zo werd een klimaat
geschapen, waarin een wederzijds begrip tot stand kon komen, wanneer men ten
minste niet bleef dóórvragen.
Deze oplossing uit het jaar 1536 werkte echter niet door. Luther bekommerde er zich
weinig om, de Zwitserse kerken waren voor de Wittenberger Concordie niet te
winnen.
In 1544 publiceerde Luther nog een korte belijdenis van het heilig sacrament, waarop