melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

127
door de heilige Paulus en Luther geleerd en gepredikt."
Het kwam zover dat een synode (Eisenach 1556) deze merkwaardige uitspraak deed:
1. De stelling dat goede werken noodzakelijk zijn tot het heil, is in de leer van de wet,
abstract en naar haar idee genomen, weliswaar te dulden, maar om vele gronden te
vermijden;
2. Met betrekking tot het artikel van de rechtvaardiging en verlossing dient zij
afgewezen te worden;
3. Bij de nieuwe gehoorzaamheid ná de verzoening zijn goede werken niet
noodzakelijk tot het heil, maar vanwege andere gronden;
4. Alleen het geloof maakt zalig, in het begin, midden en einde;
5. Goede werken zijn ook niet noodzakelijk ten einde het heil te behouden.
Deze stellingen konden ook de gnesio-lutheranen niet in alle opzichten bevredigen,
maar ze kregen toch een bepaalde betekenis. De Majoristische strijd kwam tot een
natuurlijk einde door het overlijden van de partijen.
Maar in zekere zin schoof de problematiek door in de z.g. Antinomistische strijd.
Deze strijd raakt het probleem van het z.g. derde gebruik van de wet. Luther
onderscheidde tweeërlei gebruik van de wet, de usus politicus, waal onder hij de
uiterlijke tucht zoals deze door de overheid wordt gehandhaafd verstond en daarnaast
de usus theologicus sive spiritualis, het theologische of geestelijke gebruik van de wet,
ook de usus praecipuus genoemd, n.l. het voornaamste gebruik van de wet. Gods wet
treft de mens in zijn innerlijk en overtuigt hem van zonde en schuld. In later tijd
noemde men dit 'tweede gebruik' ook wel de usus elenchticus, de overtuigende kracht
van de wet.
De strijd die nu uitbrak over het derde gebruik, usus tertius raakte de vraag van de
betekenis van de wet in het leven van Gods kinderen. Uitspraken van Luther deden de
ronde, losgerukt uit het verband: Het is de hoogste kunst een christen om de wet niet
te kennen, de werken te ontkennen en de gehele actieve gehoorzaamheid. Die stelling
werd geparafraseerd: de wet heeft voor de rechtvaardigen geen enkele betekenis meer.
In deze situatie raakte de school van Melanchthon in verdenking van grove
onrechtzinnigheid. In het Examen ordinandorum (1552) werkte hij de gedachte uit dat
vooral het evangelie de zonde [hoofdzonde van ongeloof] aan het licht bracht; het
evangelie is eigenlijk de genadige vrolijke prediking van de Zoon van God, Jezus
Christus, die in de wonderbaarlijke raad van Gods majesteit tot Middelaar en
Verzoener en tot onze gerechtigheid en onze Zaligmaker is verordend. Deze prediking
straft allereerst alle zonde en voornamelijk deze grote zonde in het ganse menselijke
geslacht dat ook nadat de belofte gegeven is, de wereld de Zoon van God niet wil
erkennen.
In de synergistische strijd kwamen de meest fundamentele vragen omtrent de vrije en
gebonden wil aan de orde. Melanchthon had, om de vrije prediking van het evangelie
te verzekeren de stelling verdedigd dat de mens in zijn bekering in zekere zin
meewerkte. Drie oorzaken grijpen in elkaar, het Woord, de Geest, de wil van de mens.
Men had zich daaraan niet zozeer gestoten, omdat men deze samenvoeging van
drieërlei oorzaak psychologisch opvatte. Maar nu de hele zaak theologisch doordacht
moest worden stuitte men op de grote Reformatorische grondvragen. Flacius en
Strigel werden in deze strijd de voornaamste partijen.
Osiander had een eigenaardige opvatting van de rechtvaardiging. Hij was een van de
belangrijkste Zuidduitse theologen die samen met Brenz geruime tijd de leiding had.