melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

121
overtuigen. De Philippisten werden nu allen verbannen en hun hoofden gevangen
gezet. Met een dankgebed in alle kerken en een gedenkpenning werd de eindelijke
volledige zegepraal van het Lutherdom in 1574 gevierd.
Het Formula Concordiae, (formulier van eendracht) en het vraagstuk van de
predestinatie (1574-1580).
Reeds sedert geruime tijd had de geleerde kanselier JACOB ANDREAE te Tubingen
onvermoeid aan de herstelling van de vrede onder de Godgeleerden van de Lutherse
kerk gearbeid. In gemeenschap met MARTINUS CHEMNITZ, een bedaard en
gematigd vereerder van MELANCHTON , stelde hij op grond van voorafgegane
onderhandelingen met vele andere Godgeleerden een formulier van vereniging op
(1574), dat op een theologische bijeenkomst in het Wurtembergsche klooster
Maulbronn nogmaals grondig werd nagezien. Het aldus ontstane Maulbronnse
formulier werd aan de beoordeling van vele aanzienlijke Godgeleerden onderworpen,
en nu had te Torgau in 1576 een tweede theologische bijeenkomst plaats, die het
formulier met de ingekomen beoordeling omwerkte tot het zogenaamde Torgausche
boek. Ook over deze nieuwe bewerking werd door de evangelische vorsten veler
oordeel gevraagd, en nu gingen eindelijk ANDREAS en CHEMNITZ met nog vier
andere Godgeleerden in het klooster Bergen bij Maagdenburg tot de laatste bewerking
van al deze stukken over. Zo ontstond in 1577 het Bergsche boek of het formulier van
eendracht. Het karakter van dit belijdenisgeschrift was niet zozeer volkskerkelijk, als,
overeenkomstig zijn aanleiding en zijn doel, wetenschappelijk theologisch. Bewonderenswaardig
is evenzeer de bedachtzaamheid, gematigdheid en omzichtigheid, als
de scherpte, duidelijkheid en diepte, waarmede het aan zijn bestemming heeft voldaan.
9000 ondertekeningen van kerk en schoolleraars getuigden, dat het aan zijn doel
beantwoordde. Keurvorst AUGUST van Saksen deed nu alle Lutherse
belijdenisgeschriften in het boek van eendracht bijeenverzamelen, dat, door 51 vorsten
en 35 steden ondertekend, op de 25 e juni 1580 plechtig bekend gemaakt werd.
Behalve de onderwerpen van de leer, in de voorgaande twisten aangeroerd, moest in
het formulier van eendracht, voornamelijk ten gevolge van de beslissing van het
synergistische (zekere medewerking) vraagstuk, ook de predestinatieleer noodzakelijk
ter sprake komen, ofschoon er in de Lutherse kerk geen eigenlijke twist daarover
plaats gegrepen had. LUTHER, die aanvankelijk een particularistische verkiezing
geleerd had, was allengs daarvan teruggekomen; evenzo MELANCHTON ; slechts
met dit belangrijke onderscheid, dat de eerste vroeger zoowel als later alle en elke
medewerking van het mensen bij de bekering uitsloot, en de laatst e een zekeren graad
van medewerking meende te moeten aannemen, zonder dat zelfs CALVIJNS
berispende toespraak hem daarvan had kunnen terugbrengen.
Terwijl het formulier van eendracht het synergisme op de uitdrukkelijkste wijze
verwierp en beweerde, dat sedert de zondeval in de mens ook niet een enkele vonk
(nescintitula quidem) van geestelijke krachten tot het zelfstandige vrije aangrijpen van
de aangeboden genade overgebleven was, had het zich tegenover MELANCHTON op
dezelfde bodem vastgezet, waarop CALVIJN stond. Daar nu, tengevolge ener
strenglogische consequentie, CALVIJN tot de leer ener absolute predestinatie (van
sommigen ter zaligheid, van de overigen ter verdoemenis) voortgedreven was. - Zo
kon het formulier van eendracht het niet vermijden, om zich ten aanzien van
CALVIJNS bespiegeling te verklaren. Het emancipeerde zich echter van diens
gevolgtrekkingen daardoor, dat het de mens wel niet de vatbaarheid, om uit zichzelf
de genade aan te grijpen en enigermate mede te werken, maar wel om haar te