melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

119
noodzakelijk zijn ter zaligheid. Hiertegen stelde AMSDORF de zekerlijk niet minder
aanstotelijke stelling over, dat de goede werken voor de zaligheid schadelijk zijn. Bij
alle hartstochtelijkheid, die zich ook in deze majoristische strijd mengde, zagen de
meer bedachtzame toch in, dat door onduidelijkheid en overdrijving van de
uitdrukking beide partijen gefaald hadden, en erkenden van de een zijde, dat niet de
goede werken op zichzelf, maar slechts het geloof ter zaligheid nodig, en de goede
werken een onvermijdelijke vrucht en noodzakelijke bekrachtiging van het ware,
zaligmakende geloof zijn; en van de andere kant, dat niet de goede werken op
zichzelf, maar slechts het vertrouwen daarop, in plaats van op de verdienste van
CHRISTUS alleen, voor de zaligheid schadelijk was. Dat echter, in weerwil van deze
verzoenende erkentenis ook nadat MAJOR zijn uitdrukking om des vredes wil in 1562
teruggenomen had, de strijd nog jaren lang voortduren kon, had behalve het
wederzijdse wantrouwen nog een dieper liggende oorzaak in de synergistische twist,
waarvan gene slechts een vroegtijdig uitspruitsel was.
LUTHER had in de strijd met ERASMUS, in overeenstemming met de eerste uitgave
(1521) van MELANCHTONS dogmatiek, aan de menselijke natuur de vatbaarheid,
om zelfstandig haar zaligheid te bewerken, onvoorwaardelijk ontzegd, en een absoluut
alleen-werken van de Goddelijke genade bij de bekering geleerd. MELANCHTON
echter had in de latere uitgaven zijner dogmatiek en van de Augsburgse Confessie een
zekere medewerking (synergismus) van een overschot van de vrijen wil bij de
bekering geleerd, en dezen eindelijk nader bepaald als de vatbaarheid, om de
aangeboden genade uit eigen aandrift aan te grijpen (facultas se applicandi ad
gratiam), terwijl hij ook in het Leipziger interim het Lutherse schibbolet sela, (door
het geloof alleen) ontweek; altijd echter had hij op het uitdrukkelijkst elke verdienste
van het mensen bij de bekering uitgesloten. LUTHER had in verhevene
verdraagzaamheid, met een liefde, die alles hoopt en alles verdraagt,
MELANCHTONS veranderde overtuiging geduld, en slechts zijn insmokkeling in de
belijdenis van de kerk gelaakt.
Sedert het Leipziger interim nam echter het wantrouwen en de verbittering van de
strenge Lutheranen dagelijks toe, en ontvlamde in een hevige strijd, toen JOHANNES
PFEFFINGER, superintendent te Leipzig, een medewerker aan het gehate interim, het
synergisme van MELANCHTON in een geschrift over de vrije wil verdedigde (1555).
De hoofden van de strenge Lutheranen, NICOLAAS VAN AMSDORF, MATTHIAS
FLACIUS uit Illyrië en JOHANNES WIGAND, toen aan de universiteit te Jena
verenigd, meenden niet langer te mogen zwijgen.
Op last van de hertog te Weimar bewerkten zij in 1558 een confutatie-geschrift als een
nieuwe geloofsregel voor het herstelde Lutherdom, en een van de ingeroepen
medewerkers, VICTORINUS STRIGEL, hoogleraar te Jena, moest zijn sympathie
voor het synergisme met een harde gevangenis boeten. Evenwel werd de hertog
spoedig weer gunstiger voor STRIGEL gestemd, en nu werden zelfs de strenge
Lutheranen, die zich hardnekkig tegen de hertogelijke beschikkingen verzetten,
verjaagd (1562) en de universiteit met Melanchton ianen bezet. Een verandering van
regering gaf echter aan de Lutherse partij in het hertogelijk Saksen de heerschappij
terug (1567), en ook in het keurvorstelijk Saksen verloor het synergisme
langzamerhand zijn steun. (Melanchton stierf reeds in 1560).
FLACIUS had zich in een colloquium met STRIGEL te Weimar 1560 in de hitte van
de strijd tot de bewering laten vervoeren, dat de erfzonde in de mens niet iets
accidenteels, maar iets substantie els is. zijn vrienden drongen er nu bij hem op aan,
om deze blijkbaar manicheïsche stelling, die hij zelf trouwens niet Zo kwaad gemeend
had, als zij klonk, terug te nemen, maar een karakter als FLACIUS kon daartoe niet