melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

111
en wij in onze kerken teren er nog op.
In de tijd vóór de dertigjarige oorlog, toen het onweer reeds in de verte dreigde, zong
Valerius Herberger tijdens het woeden der pest in 1613 te Fraustadt in Polen het lied:
Valet will ich dir geben, waarin hij de wereld vaarwel zei om zich tot God te wenden.
De wijze daarvan is tijdelijk gebruik voor het welbekende adventslied van Paul Gerhard:
Hoe zal ik U ontvangen?
Philip Nicolai, prediker te Hamburg, trachtte de slapende kerk te wekken door zijn
lied, dat wij in de Bundel der Hervormde kerk hebben als Gezang 98:
Op, waakt op, zo klinkt het luide.
Wat wil dit roepen toch beduiden,
Gij torenwachter van den tijd?
Middernacht is aangebroken,
Zijn uwe lampen wel ontstoken,
Gij maagden, die den Heer verbeidt?
Gij slapenden ontwaakt,
Uw bruidegom genaakt!
Hallelujah
Nu opgestaan!
Het feest breekt aan,
Gij moet Hem ijlings tegengaan!
Wij komen in de tijd van de dertigjarige oorlog. 1618-1848. Heeft men toen iets er
van gevoeld, dat de verdrukkingen en noden van die tijd de kerk voorbereidden op
betere tijden? Thilo voelde in de smarten de ernst der roepstem Gods in het
adventslied:
Bereidt, bereidt uw harten
Gij zondig mensenkroost!
Hij komt, die voor uw smarten
Verlossing heeft en troost.
Gods eeuw'ge Vadermin
Heeft Hem ten licht en leven
Gezonden en gegeven;
Hij keer' bij allen in!
Onder alle noden vond Martin Rinkert stof om God te prijzen in het bekende loflied:
Nun danket alle Gott, dat nog na meer dan een eeuw in de zevenjarige oorlog aan de
avond na de glansrijke overwinning van Frederik de Grote op het slagveld te Leuthen
weerklonk.
De grootste, en na Luther zelf de meest bekende, dichter van Duitse kerkliederen is
evenwel Paul Gerhardt, die tijdens de dertigjarige oorlog leefde en dichtte, en nog
tientallen van jaren daarna. Trouw was hij aan de Lutherse leer, ook aan de Formula
Concordiae. Tijdens zijn leven werd door de Gereformeerde keurvorst Frederik
Wilhelm, gemaal der Oranje-prinses Louise Henriette, het verbod hernieuwd om op de
preekstoel de geschillen der Luthersen en Gereformeerden met schelden uit te
vechten. De predikanten mochten in hun ambt blijven, hetzij Luthers of Gereformeerd,
indien zij schriftelijk beloofden, dat niet te doen. Ofschoon Paul Gerhardt geen
dogmatisch ijveraar was, meende hij die belofte niet te kunnen geven en legde daarom
zijn ambt neer. Hij vatte die belofte blijkbaar zó op, dat hij daardoor ook verplicht
was, zich van een kalme uiteenzetting van het verschil te zullen onthouden. De