melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

110
daartoe. Maar naast de Roomse ontstond nu de Gereformeerde en de Lutherse
scholastiek. Het kan niet ontkend worden, dat daar naast veel haarkloverij ook veel
ernstig nadenken en diep ingaan op allerlei kwesties wordt gevonden.
De Lutherse beoefenaars der geloofsleer waren vooral Chemnitz, Gerhard, Hutter,
Calovius, Quenstedt en Hollaz. Onder dezen onderscheidde zich Calovius te
Wittenberg door zijn grote strijdvaardigheid. Gerhard hield vooral het verband met het
leven vast; anderen deden dat niet zozeer.
Een onderscheid tussen de Lutherse en de Gereformeerde scholastieken bestaat vooral
daarin, dat bij de Gereformeerden meer de nadruk gelegd werd op het leven. Alleen
het leven bij hen te stond veel naast de leer, vooral in tegenstelling met het
reformatorische tijdperk. (W. á Brakel brengt in het bijzonder telkens een toepassing
naast de leerstellige uiteenzetting.) Zo is in het bijzonder het gereformeerde
Nederlandse volk theologisch, ook dogmatisch, opgevoed, veel meer dan het Lutherse
volk. Men moge er over klagen, dat de opvoeding in ongezonde lijn is gegaan en dat
er al minder van overblijft, zij is er toch geweest en heeft een stempel op ons volk
gedrukt.
De Duitse godgeleerden hebben in die tijd ook andere vakken van wetenschap
beoefend dan de dogmatiek. Toch was de beoefening van de uitlegging der Schrift niet
zo veelvuldig als bij de Gereformeerden. Dat hangt samen met het gebruik, om bij de
prediking geen vrije teksten te kiezen, maar zich te houden aan de perikopen, die door
het kerkelijk jaar aangewezen werden. Elke zondag heeft zijn Evangelie en ook zijn
Epistel, evenals bij de Roomsen; daar worden de zondagen naar benoemd.
Maar dit gebruik deed de behoefte aan de beoefening van de uitlegging der Schrift niet
zo sterk naar voren komen. Nauwkeurig behandeld werden op de Hogescholen slechts
die Bijbelplaatsen, welke dienen konden tot bewijs voor de ene of andere kerkelijke
leerstelling. Dat was een achteruitgang, vergeleken bij de aanvang der hervorming,
zelfs bij de Roomse tijd. Luther heeft vóór 1517 het gehele boek der Psalmen en de
brief aan de Romeinen uitgelegd en vond daartussenin nog tijd om ook het boek der
Richteren uit te leggen. Veelal was hij daarbij nog wel afhankelijk van Roomse
uitleggers; maar het nieuwe inzicht begon door te breken Jammer, dat de uitlegging
straks op de achtergrond trad. Toch is er in ons tijdvak wel verdienstelijk exegetisch
werk te vinden, een verklaring van de Psalmen bijvoorbeeld van Geier, die ook heden
ten dage nog waarde heeft.
Kerklied
Is de geloofsleer niet zo diep in het Duitse volk doorgedrongen, toch is de
godsdienstige behandeling niet uit het Duitse volk verdwenen.
Daar was de blijdschap over het Evangelie der genade, die zich in het kerklied uitte
met een weldadige warmte. Ook toen de gruwzaamheid van Duitse en vreemde huurkrijgslieden
stad na stad verwoestte en uitmoordde, toen de akkers tot woestenijen
werden en de zeden op zo menige plaats verwilderden, gingen de harten in de nood uit
tot die God, Die machtig was uitkomst te geven, al zag men Zijn bijstand niet. In het
lied van zo vele zangers vond men woorden om Gode zijn nood te klagen en om moed
te scheppen, als alles verloren ging.
Dat lied zweeg niet, toen de eerste helden der hervorming waren heengegaan; zij
spraken nog nadat zij gestorven waren, en hun woord bezielde niet alleen de
nakomende godgeleerden om het erfgoed der reformatie te verdedigen, maar vooral de
predikers om het Evangelie op de kansels van stad en dorp te midden van de
puinhopen te verkondigen en in het bijzonder de zangers om aan de gemeente liederen
te geven. Juist in de tijd, toen de wereldse litteratuur verstomde, bloeide het kerklied,