melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

op zodanige wijze, dat men algemeen Eck voor overwonnen verklaarde. Melanchton
had in dit schrijven getoond nevens zijn filologische kennis ook veel theologische
kennis te bezitten. Hij werd in de theologische faculteit opgenomen, hoewel hij slechts
baccalaureus in de theologie was. De doctorstitel heeft hij echter nooit begeerd, hoewel
hij volgens Luther 'doctor boven alle doctoren' was.
In 1521 schreef hij onder de schuilnaam Didymus Faventius aan de Duitse vorsten
met het doel om de beschuldigingen te ontzenuwen, welke een Italiaan Thomas
Rhadinus tegen Luther ingebracht had. In het zelfde jaar schreef hij tegen de
Sorbonne, die Luthers geschriften veroordeeld had. Reeds aanstonds bleek, dat er
groot verschil was tussen de manier, waarop Melanchton en Luther in het openbaar
optraden. Luther was een strijdbaar held, een geboren polemicus, heftig, soms
stormachtig, maar Melanchton was een vredelievend man, een irenisch man, geen
polemicus maar veel meer een apologeet. Hij vermeed de strijd niet, maar zocht hem
ook niet onnodig. Luther is de man, die, van alle halfheid wars, de knoop doorhakt,
maar Melanchton peinst altoos, of er nog niet een weg is, waarop de partijen elkander
ontmoeten kunnen. Bij Luther stond altoos het juridisch element op de voorgrond, bij
Melanchton het ethisch element. Luther zelf schreef in de voorrede van zijn
Verklaring van de brief aan de Collossensen (1529): 'Ich bin geboren, dasz ich mit
Rotten und Teufeln musz kriegen, darum meine Bücher viel kriegerischer sind; ich bin
der grosze Wildrechter, der Bahn brechen musz. Aber Magister Philipp Mirt
sauberlich stille daher säet und begeuszt mit Lust, nachdem ihm Gott gegeben seine
Gaben reichlich.'
Melanchton heeft meer dan eens ervaren, dat zijn irenische natuur hem in zijn
reformatorisch werk hinderde. Toen gedurende Luthers verblijf op de Wartburg de
Beeldenstorm losbrak, en toen de Zwickauer profeten verwarring stichtten, nam
Melanchton een weifelende houding aan. Hij wendde zich in zijn verlegenheid tot
Luther, die tegen de profeten waarschuwde. Melanchton gevoelde, dat hem de kracht
ontbrak, om de strijd tegen de profeten aan te binden. Dat deed Luther, die, van de
Wartburg teruggekeerd, met zijn gezaghebbend woord de wanorde deed wijken.
Door deze wanorde was meer en meer duidelijk geworden, dat er behoefte bestond
aan een boek, waarin de 'nieuwe leer' werd uiteengezet. Dat boek leverde Melanchton
in zijn Loci communes, de eerste Protestantse geloofsleer. In dit boek, dat zijn
oorsprong dankt aan Melanchtons voorlezingen over de brief aan de Romeinen, werd
de leer der Hervormden met talent voorgedragen. Cochleus verklaarde dit boek
gevaarlijker dan Luthers geschriften. In dit boek huldigde Melanchton nog de oude
beschouwing van Luther over de verhouding van zonde en genade. Later heeft hij dit
standpunt verlaten en is hij meer synergistisch (medewerkend) geworden in zijn
beschouwingen. Zo bijvoorbeeld in de editie der Loci van 1534 en 1545.
Van grote betekenis is geweest, wat Melanchton gedaan heeft voor de organisatie van
kerk en school. Reeds had hij in Neurenberg een school gesticht op wetenschappelijke
grondslag (1524, 1525). Hij werd er benoemd tot rector, maar bedankte voor die eer.
In 1527 stelde Melanchton op aandrang van de keurvorst Johann de Standvastige een
visitatie in naar de toestand van kerk en scholen in Keur-Saksen. Melanchton stelde
korte vragen op, die tot leiddraad moesten dienen voor de visitatie. Ze hadden
betrekking op geloofsleer, godsdienstoefening, schoolwezen, kerkelijke tucht, enz. Hij
stelde zich aan het hoofd van de commissie, die eerst Tühringen visiteerde. Door de
treurige ervaringen, welke hij daar opdeed, stelde hij de z.g.n. visitatie-artikelen op.
Het waren er 18 in getal en ze handelden: van 1-13 over de leer, 14 over de
Türkenoorlog, 15 over de godsdienst, 16 en 17 over de kerkelijke tucht en 18 over de
scholen. Daarna werd in 1528 Thüringen nog eens bezocht en het kerk- en
11