melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

107
was ook in de Palts, toen daar de Gereformeerde kerkorde werd ingevoerd, iets
ongewoons. Vandaar de bittere strijd, die Ursinus en Olevianus in dezen hadden te
voeren.
De gevaren bleven. 't Was niet zo veilig als vroeger voor de Luthersen. In
verschillende landen wonnen de Roomsen door de Jezuïeten aan invloed. In Beieren
werd het allengs nauwer genomen.
Vooral in Bohemen spitsten zich de toestanden toe. Daar regeerde het huis Habsburg,
niet slechts omdat Bohemen onder het Duitse rijk gerekend werd, maar omdat
personen uit dat huis, die ook Oostenrijk als erfland hadden, tot koning verkozen
werden, wanneer zij bijvoorbeeld beloofden, aan de Bohemers het gebruik van de
drinkbeker voor de "leken" toe te staan.
Twee groepen waren het in Bohemen hoofdzakelijk, die in botsing waren met de
pauselijke stoel. De éne, de "Broeders', grondde zich geheel op de Schrift. Zij waren
wel met de Luthersen in aanraking geweest, maar misten in de Lutherse kerk onder
meer de tucht en hadden zich meer bij de Gereformeerden aangesloten. Hevige
vervolgingen moesten zij verduren.
De andere groep waren de Utraquisten, te weten zij, die sedert Hus aan het gebruik
van de drinkbeker ook voor de leken bij het avondmaal vasthielden. Anders
onderscheidden zij zich weinig van de Roomsen, hadden bisschoppen en ook in de
gebruiken bij de Godsverering waren zij Rooms. Hun aartsbisschoppen echter waren,
omdat zij vasthielden aan de drinkbeker voor de leken, niet door de paus gewijd. Hun
geestelijken stonden vooral wegens onzedelijkheid evenmin in achting als de Roomse
geestelijken in die dagen. Om aan te tonen, dat zij anders goed "katholiek" waren,
hielpen zij dikwijls op betreurenswaardige wijze mede aan de vervolging der
"Broeders". Toen Luther optrad, sloten zij zich voor een groot deel bij hem aan, zodat
het in Bohemen gevaarlijk werd, iets kwaads van Luther te zeggen. Een ander deel
bleef in hoofdzaak Rooms en drong slechts, bij de voortduur, aan op de drinkbeker
voor de leken.
Wanneer de Bohemers samenwerkten, konden zij veel macht uitoefenen. Reeds na de
dood van Hus hadden de Hussieten grote schrik in Duitsland verspreid en talrijke
Duitse legers verslagen. Bij het begin der zeventiende eeuw waren zij weer
eendrachtig en dwongen van Rudolf II, de zoon van die Maximiliaan, die de
Protestanten gunstig gezind was geweest, maar die zelf in Spanje door Jezuïeten was
opgevoed, in 1609 de Majesteitsbrief af. Daarin werd èn aan de Luthers gezinde
Utraquisten èn aan de Broeders volledige godsdienstvrijheid toegezegd. Van harte
werd de belofte niet gegeven; maar de Bohemers volhardden en weigerden de
gevraagde belasting, als niet alles wat zij vroegen, volledig werd beloofd. Na lang
weigeren of halve toezegging werd de brief afgegeven door de versufte koning.
Maar de Bohemers zouden weer eens ervaren, dat men op de beloften van een Duits
Rooms koning niet kon vertrouwen. Had men vroeger zijn woord gebroken door de
terdoodbrenging van Hus, nu, na twee eeuwen, deed men het weer door een reeks van
schendingen der beloofde vrijheid. Er was geen recht te krijgen. Daarvoor moest men
juist de Bohemers hebben. Wat de Hussieten ook voor wreedheden begingen, hun
woord hielden zij. En nu waren het mannen uit hun eigen volk, die in de raad des
konings gezeten telkens tot maatregelen aandreven, waardoor de belofte aan de
"ketters" gebroken werd. Aan zulken behoefde men immers het woord niet te houden.
De gemoederen waren tot kookhitte gekomen. Toen barstte het los. De raadslieden
Martinic en Slavata werden uit het raam van de bovenverdieping van het paleis
geworpen. Bij de val verloren zij het leven niet; maar veel vreselijke gevolgen zou die
daad niettemin hebben.