melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

105
Gereformeerde leer is, dat Gods genade in de mens juist niet werkt als in een stok en
een blok.
Wij moeten echter deze opvatting niet zonder meer overnemen. Vooreerst komt de
Formula Concordiae straks tot een gevoelen over de predestinatie, dat een eind ver de
Remonstrantse kant opgaat. Maar ook in de uitspraken omtrent de vrije wil houdt
Andreae, nauwkeurig bezien, een slag om de arm. Hij is eigenlijk met Luther een
beetje verlegen. Wel neemt hij van Luther over, dat de mens in geestelijke dingen is
als een stok, een steen, als de zoutpilaar waarin de vrouw van Lot veranderd werd. In
zijn vleselijke zekerheid gaat de mens door en loopt in het verderf. Door geen smeken,
bezweren of dreigen laat hij zich terughouden, totdat God hem door de Heilige Geest
verlicht en wederbaart. Doch reeds hier verzwakt de Formula Concordiae haar
beweringen: tot deze verlichting en vernieuwing is geen stok of blok, maar alleen de
mens geschapen. Iets verder wordt uitdrukkelijk gezegd, dat de mens geen stok of
blok is; want een stok of blok verzet zich niet.
Enigszins de Remonstrantse kant uit gaat de Formula, wanneer zij zegt, dat God de
mens niet dwingt tot bekering; want zij, die de Geest tegenstaan, worden niet bekeerd.
Daartegenover wordt geleerd, dat het Gods eeuwig besluit is, het goede werk, dat Hij
in de gerechtvaardigden begonnen is, voort te zetten en te bevestigen, wanneer zij
tenminste op Zijn Woord standvastig steunen, om Zijn hulp in voortdurende gebeden
smeken en in de genade Gods blijven. Hier wordt dus het gebed en het blijven in de
genade tot voorwaarde gemaakt. Wij zien hier veel overeenkomst met het eerste
artikel der Remonstranten. Als de Nederlanders de Formula Concordiae goed hadden
gekend, zouden zij zich niet zo verwonderd hebben, dat de Luthersen niet met de
beslissing van Dordrecht ingenomen waren. Overigens wordt het gevoelen der
Stoïcijnen en Manicheeërs verworpen, dat ten onrechte aan de Gereformeerden
toegeschreven werd, als zou alles wat geschiedt, noodwendig geschieden.
Het gevoelen van Flacius, dat de erfzonde tot het wezen van de gevallen mens zou
behoren, wijst de Formula af; maar ook wordt de gevolgtrekking afgewezen, dat men
de erfzonde licht zou mogen tellen, slechts als een gebrek, als iets waardoor de goede
natuur verhinderd zou worden te werken.
Wat het Avondmaal betreft, wordt uitdrukkelijk verworpen de leer der
transsubstantiatie, dat namelijk brood en wijn in het avondmaal hun natuurlijk wezen
zouden verliezen en zó in het lichaam van Christus veranderd worden, dat van brood
en wijn niets dan de uitwendige gedaante overblijft.
Verworpen wordt ook het gevoelen, dat de mis een offer zou zijn, dat voor de zonden
van levenden en doden gebracht wordt.
Verworpen wordt als heiligschennis het onthouden van de drinkbeker aan leken.
Daarentegen verwerpt de Formula ook het gevoelen, dat de inzettingswoorden niet op
zichzelf moeten aangenomen worden, maar dat hun betekenis uit andere plaatsen der
Schrift moet worden opgemaakt.
Verworpen wordt de mening, dat het lichaam van Christus niet tegelijk met het brood
met de mond wordt opgenomen maar op geestelijke wijze, dat brood en wijn slechts
tekenen zouden zijn, waaraan de Christenen elkander onderling zouden herkennen, dat
het slechts zinnebeelden zouden zijn van het lichaam en bloed van Christus, die op
een zeer verre afstand van ons zijn verwijderd; maar ook dat zij slechts de betekenis
zouden hebben van onderpanden en zegelen, waardoor zou verzekerd worden, dat het
geloof, zoals de Heidelbergse Catechismus leert, zo waarachtig deel heeft aan het
lichaam en bloed van Christus, als wij in het avondmaal brood eten en wijn drinken.
Hiermede wilde men afsnijden, dat men, gebruik makende van de dubbelzinnigheid in
dezen van de latere uitgaven der Augsburgse Confessie, zich, zonder in werkelijkheid