melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

104
worden of de school verlaten en het kostgeld, dat van overheidswege voor hen betaald
was, teruggeven. De meesten getroostten zich dat zware offer. Maar Lodewijk stierf
na enkele jaren. Zijn jongere broer Frederik keerde weer in de banen van hun vader
terug.
Ook Straatsburg kwam in Lutherse handen. Deze stad had onder de leiding van
burgemeester Jakob Sturm en van de godgeleerden Bucer en Capito een gematigd
gereformeerd standpunt ingenomen. Maar de Lutherse invloed werd er machtig. Men
slaagde er in, de Lutheraan Marbach te beroepen, en hoog te paard hield deze zijn
intocht.
Marbach bracht nu een nieuwe twistappel tussen de Luthersen en de Gereformeerden.
Tot dusver was de leer van Gods uitverkiezing geen punt van onderscheid tussen
Luthers en Gereformeerd. Luther had in zijn geschrift over de "knechtelijke wil"
evenzeer als Zwingli en Calvijn de uitverkiezing geleerd, en wel in zeer krasse
termen. Hij had zelfs geschreven, dat hier het kernpunt lag van zijn geschil met Rome.
Alleen wees hij later in de praktijk met meer klem dan vroeger op de geopenbaarde
wil Gods tegenover Diens verborgen raad; doch dat geschrift over de "knechtelijke"
wil heeft hij nooit verloochend, maar als een zijner beste boeken gehandhaafd. Slechts
kunnen wij zeggen, dat bij Luther meer de klemtoon viel op de slaafsee wil en bij
Zwingli en Calvijn op de voorbeschikking Gods. Ook Flacius zag op dat punt geen
strijd tussen Luthers en Gereformeerd. Toen hij eens te Straatsburg vertoefde, waren
ook Calvinistisch gezinden op zijn hand.
Marbach diende een klacht in tegen de Italiaanse vluchteling Zanchius, wegens diens
predestinatieleer. Die klacht bracht niet weinig beroering teweeg. Men beriep zich
onder meer op Bullinger, die zich inzake de uitverkiezing zeer gematigd had
uitgelaten. Bullinger liet echter zijn geloofsgenoot niet los. Hoewel de moeilijkheid
dezer leer erkennende, was hij van oordeel, dat men er aan moest vasthouden.
Formula Concordiae, 1577
Van nu aan werd het punt der predestinatie ook een punt van onderscheiding tussen
Luthers en Gereformeerd. De vaderen van Dordrecht verwonderden zich nog, toen de
Luthersen hen niet bijvielen. Het punt kwam echter ter sprake in de Formula
Concordiae, toen men poogde een gemeenschappelijk front tegenover de
Gereformeerden te vormen.
Luthers en Gereformeerd kon niet verenigd worden; het gemeenschappelijk gevaar
bracht de zusterkerken niet bij elkaar. Zoveel begreep men echter wel, dat de
Luthersen onderlinge twisten moesten bijleggen. Dit werk werd aangevat door de
kundige, maar ook handige Würtembergse theoloog Jakob Andreae, die ook al samen
met Johannes Brentz aan gesprekken met de Gereformeerde theologen van de Palts
deelgenomen had. Deze Andreae nam nu nog eens de geschilpunten onder handen,
waarover in de kerken der Augsburgse belijdenis onenigheid was geweest.
In korte, duidelijke stellingen werd hier eerst uiteengezet, over welke punten het
geschil gelopen had, en wat de gemeenschappelijke overtuiging der Luthersen was.
Aan bondigheid ontbreekt het in deze belijdenis niet. Zij is ook daarom van belang,
omdat het de laatste meer algemene Lutherse belijdenis is.
Hier komen eerst vooral in aanmerking de vraagstukken over de vrije wil en de
Goddelijke voorbeschikking. Voor een grote moeilijkheid stond men, om de krasse
uitspraken van Luther, vooral in zijn geschrift over de "knechtelijke wil", vast te
houden en tegelijk ook hen te bevredigen, die met Melanchton heel gematigd
oordeelden. In dezen is de mening gangbaar, dat de Lutherse leer zou zijn, volgens de
Formula Concordiae: de onbekeerde mens is een stok en een blok, terwijl de