melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

103
geopend door de dood van Flacius in 1575. Flacius was geen Duitser van geboorte, hij
was van Zuid-Slavische stam. Geboren in het voor de reformatie zo belangrijke jaar
1520, verloor hij vroeg zijn vader. Eerst was hij de Roomse religie van harte toegedaan,
maar kwam spoedig onder de invloed van hervormingsgezinden. Aanvechtingen
wegens zijn zonde brachten hem tot gedachten aan zelfmoord. Nog tijdens het leven
van Luther kwam hij te Wittenberg, waar Melanchton en ook Luther zelf hem hartelijk
opnamen. Zijn grote begaafdheid voor talen verschafte hem op vier en twintigjarige
leeftijd een professoraat in het Hebreeuws. Maar toen de waardigheid van keurvorst
op Maurits van Saksen overging en men het Interim trachtte in te voeren, verzette zich
Flacius daartegen met alle macht. Hij wilde van geen toegeven weten. Toen
Melanchton ondanks zijn bezweringen doorzette, verliet hij Wittenberg en gaf zijn
professoraat prijs.
Tweeërlei stond hem tegen: het toegeven inzake de godsverering in zogenaamd
onverschillige dingen (adiaphora) en vooral het toegeven inzake de leer. Dat de
godgeleerden van het Interim, hoewel schijnbaar in de lijn van Luther, nergens het
"sola fide" (alleen door het geloof) tot uitdrukking durfden te laten komen, hinderde
hem zeer. Van de ene stad naar de andere verdreven, vond hij een plaats te Jena, de
hogeschool van het Saksische vorstengeslacht, dat Luther had beschermd, maar de
waardigheid van keurvorst en het land rondom Wittenberg aan de tak van Maurits van
Saksen, de grootvader van onze prins Maurits, had moeten afstaan. Het erfgoed van
Luther verdedigde Flacius met alle kracht tegen Osiander, die het heil in plaats van op
de toegerekende gerechtigheid van Christus op die van de inwonende Christus liet
rusten; tegen de geestdrijver Schwenckfeld; tegen de Gereformeerdgezinden, waarom
hij ook de Heidelbergse Catechismus bestreed; en tegen zijn ambgenoot te Jena
Strigel, die als Melanchton de vrije wil enigszins handhaafde in tegenstelling met het
bekende boek van Luther over de "knechtelijke wil".
Verdienstelijk was Flacius in andere vakken der godgeleerdheid; hij blonk echter
bepaald uit in de uitlegging der Schrift en in de kerkgeschiedenis. Het kerkhistorische
standaardwerk de Maagdenburger Centuriën is onder zijn leiding tot stand gekomen.
Tegen het einde van zijn leven werd hij met voormalige medestanders in een strijd
gewikkeld aangaande de erfzonde. In deze zin ging hij te ver door te beweren, dat de
erfzonde tot het wezen van de mens behoorde. Hij bedoelde het niet zo kwaad; hij
nam vooral aanstoot aan de bewering zijner tegenstanders, die de vrije wil verdedigden
en leerden, dat de zonde slechts iets bijkomstigs zou zijn in de mens.
Strijd tussen Luthersen en Gereformeerden
De Luthersen gingen al verder in hun tegenstelling tegen de Gereformeerd-gezinden,
die onder dekking van de latere uitgaven der Augsburgse Confessie meenden in
Duitsland hun gevoelen te mogen propageren. Formeel zeker ten onrechte, want die
latere uitgaven waren niet kerkelijk aangenomen, maar slechts particulier werk van
Melanchton .
Bekend is de aanklacht van Lutherse zowel als van Roomse zijde tegen Frederik de
Vrome van de Palts. Frederik beriep zich dan ook bij de rijksdag slechts op de Schrift
en niet op de latere uitgaven van de geloofsbelijdenis van Augsburg; maar zijn
verdediging raakte zozeer het hart der Lutherse vorsten, dat zij hem geen kwaad deden
en de Gereformeerde leer en kerkinrichting in de Palts gehandhaafd bleef. Er kwam
eerst verandering in, toen Frederik stierf en zijn oudste zoon Lodewijk hem opvolgde.
Toen werd alles op streng Lutherse leest geschoeid. Ursinus en Olevianus moesten,
daar zij zich niet wilden laten 'gelijkschakelen', het land verlaten. Ook de leerlingen
van de theologische school, aan welker hoofd Ursinus stond, moesten streng Luthers