melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

8. DE LUTHERSE KERKEN NA DE REFORMATIE, Dr. J.S. Locher 8
102
Verschillen onder de Luthersen
In het jaar 1560 stierf Melanchton , de 'praeceptor Germaniae' (leraar van Duitsland).
Een paar jaar tevoren was er voor de Luthersen door de godsdienstvrede van
Augsburg een tijdperk van betrekkelijke veiligheid aangebroken.
Keizer Maximiliaan II (1564-1576) was officieel Rooms, maar, Luthers opgevoed
zijnde, begunstigde hij de Luthersen. In zijn Oostenrijkse erflanden en in Bohemen,
dat toen officieel tot het Duitse rijk behoorde, was de meerderheid der bevolking
Protestants gezind. De twisten, die nog voor enkele jaren fel brandden door de
schikking, welke men met de Roomsen had beproefd in het Interim, welke schikking
voor het besef van Luthers getrouwe aanhangers veel te ver ging in het afbreken der
scherpe punten, begonnen na de godsdienstvrede hun actualiteit enigszins te verliezen.
Men was immers vrij in leer en godsdienstige gebruiken, als men maar binnen de
perken van de geloofsbelijdenis van Augsburg bleef.
Toch was het niet alles pais en vree. De "echte" Lutheranen hadden het aan
Melanchton niet kunnen vergeven, dat hij in de latere uitgaven der Augsburgse
Confessie voor de meer Gereformeerd gezinden de mogelijkheid geopend had om die
belijdenis mede te ondertekenen. Ook had Melanchton in zijn dogmatisch geschrift, de
Loci communes, al meer aan de vrije wil des mensen toegeschreven.
De strijdvaardige, onrustige verdediger der Lutherse traditie, Matthias Flacius
Illyricus, bestookte Melanchton tot diens einde met zijn strijdschriften. Het maakte
voor Melanchton , als hij aan zijn einde dacht, een niet gering deel uit van de eeuwige
zaligheid, dat hij dan van de "woede der theologen" verlost zou zijn.
Melanchton ging in de rust; maar in de Lutherse kerk bleef het niet rustig. De Lutherse
vorsten verdreven heden de meer Flaciaans-gezinde predikanten uit ambt, brood en
land; morgen viel dat lot aan de meer Melanchtoniaansgezinde leraren ten deel. Een
nationale synode, zoals ten onzent te Dordrecht, kon bij de veelheid der vorsten, die
over de religie elk in eigen landje te zeggen hadden, kwalijk samengeroepen worden,
om in eens aan de twisten een einde te maken.
Intussen werd de toestand al gevaarlijker. De Roomse vorsten kwamen hoe langer hoe
meer onder de invloed der Jezuïeten, die hun voorspiegelden, dat uitroeiing der ketters
in Duitsland een zeer verdienstelijk werk zou zijn. Buiten Duitsland was Spanje zeer
Roomsgezind. In Frankrijk hadden de Roomsen dikwijls sterk overwicht; ook op
Engeland kon men niet altijd rekenen. Als nu maar Luthers en Gereformeerd konden
samengaan, doch daarvan wilden vooral de strenge Lutheranen niet weten. Die gaven
soms aan de Roomsen de voorkeur, al wisten zij, dat zij van die kant niets goeds te
verwachten hadden. Het éne punt, de lichamelijke tegenwoordigheid van Christus in
het Avondmaal, woog zwaarder dan zoveel punten van overeenkomst, zelfs dat men in
de leer van de rechtvaardiging door het geloof, in het afwijzen van de pauselijke
heerschappij, alsmede in de ontkenning der verdienstelijkheid van het offer in het
avondmaal overeenstemde.
Toch had men behoefte aan een Luthers eenheidsfront. Daarvoor werd de weg mede
8 Geschiedenis van de kerk. J.H. Kok, Kampen, 1964