melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

daarom ga ik ook niet zo ver, zegt Bucer: ik heb op dit moment niet de mogelijkheden
die ik zou verkiezen, maar ik werk met de kansen die ik krijg.
100
Bucer en Luther
In 1526 schrijft Luther in de Deutsche Messe: 'In het kort, wanneer men de lieden en
personen zou hebben, die met ernst christen zouden willen zijn, dan zou de ordening
en manier spoedig gemaakt zijn. Maar ik kan en mag nog niet zulk een gemeente of
vergadering oprichten of ordenen. Want ik heb nog niet de mensen en personen
daartoe. En ik zie ook niet dat men er om staat te dringen. Geschiedt het echter, dat ik
het moet doen en dat ik ertoe gedwongen word, dan zal ik graag mijn best doen en zo
goed als ik maar kan helpen'.
Bucer schreef in 1527 reeds over de bijeenkomsten van de gelovigen, die al te zeer
met onzuiverheid bekleed waren, zodat vooral met het oog op de openbare vrede, de
tucht niet wel mogelijk was te hanteren. Maar in 1547 blijft het bij Bucer niet bij een
ontwerp. Hij doet zijn best, zoals hij het zo dikwijls gedaan heeft: 'We zijn er
meerdere malen werkelijk mee begonnen. Maar aangezien slechts het kleinste deel
van onze predikanten er iets voor voelde, zoals ook het merendeel van de
'kirchspielpfleger' en van de gewone parochieleden in hun geweten er niet zo ernstig
toe gedwongen werden, hebben wij het wel moeten opgeven'.
Maar in 1547 is de situatie veranderd. De dreiging van het interim maakte de
gemoederen gereed om deze weg op te gaan van de kleinere onderlinge Christelijke
gemeenschappen.
En hier zijn we op het punt waarin overeenstemming en verschil zich doet kennen met
de Lutherse Reformatie, een verschil dat niet alleen te herleiden is tot de diversiteit
tussen stadsreformatie en territoriale Reformatie. Het gaat om een onderscheid, dat
zich van meet af aan heeft aangediend en dat voor Luther vrijwel onoverkomelijk was,
terwijl het voor de Straatsburgers niet fundamenteel genoemd mocht worden.
Trachten we dit onderscheid op een noemer te brengen, dan kan men terecht denken
aan een verschillende opvatting van de rechtvaardiging; of als men wil van de relatie
tussen rechtvaardiging en heiliging. Men kan ook te denken aan de meerwaarde die in
Straatsburg werd toegekend aan de vernieuwing van heel het leven, aan de
wedergeboorte, wanneer men denkt aan het persoonlijke leven en aan de theocratie
wanneer men denkt aan het leven in het gemenebest. Men kan de tweerijkenleer ter
sprake brengen en de positiekeuze ten opzichte van de politiek. Het zijn stuk voor stuk
zaken die met het verschil in benadering tussen Wittenberg en Straatsburg een rol
spelen.
Tragiek van de Reformatie
Maar nergens komt men het onderscheid beter op het spoor dan in de visie op de kerk,
op haar structuur, op haar orde, op haar functie in deze wereld. Bucer moest - het is de
tragiek van de Straatsburgse Reformatie geweest - op een beslissend moment de stad
verlaten. Wij bezitten een brief, die hij vanuit Engeland heeft gericht aan Jacob Sturm.
Deze oude vriend moest op 21 maart 1547 op zijn knieën de keizer om genade
smeken, voorwaarde voor verdere onderhandelingen: Ten eerste moeten zij (de
Straatsburgse gezanten) de voetval doen en knielend belijden, dat zij de Romeinse
keizerlijke majesteit onze allergenadigste heer, zwaar beledigd en Zijne majesteit
oorzaak hebben gegeven tot ongenade jegens hen. Derhalve moeten zij hem om
genade aanroepen en bidden, om hen in genade aan te nemen'.
Sturm deed, om zijn stad te redden deze knieval. En teruggekeerd in Straatsburg was
hij het die het verzoek van de raad overbracht aan Bucer, om de stad te verlaten totdat