19139 CDJA_Interruptie_jaareditie 2019_v8

Alexis de Tocqueville,
Het Ancien Regime en de Revolutie
Adam Smith,
De welvaart van landen
Alexis de Tocqueville (1805 – 1859) is een van
de bekendste en interessantste denkers van
de negentiende eeuw, en zonder enige twijfel
de belangrijkste denker als het om de
fundamentele doordenking van de moderne,
democratische maatschappij gaat. Het lezen
van Tocqueville kan dan ook gezien worden als
hét instrument om de samenleving waarin wij
leven, en vooral ook onszelf te leren begrijpen.
Dat lezen van Tocqueville, en daarmee het
begrijpen van onze ziel, is eenvoudiger
geworden nu Het Ancien Régime en de Revolutie
voor het eerst in het Nederlands is vertaald.
Mocht u bij het lezen van deze titel denken
dat het boek enkel een vertoog is over de
Franse Revolutie, dan heeft u het mis. Het boek
is veel meer, en vooral een historisch essay
over de oorzaken van de Franse Revolutie,
een beschrijving van de spanning tussen
fundamentele vrijheid en gelijkheid, en van de
onvermijdelijkheid van democratische terreur.
Tocqueville is een telg uit een Normandisch
adellijk geslacht, zijn familie heeft tijdens de
Franse Revolutie en de terreur die daarop volgde
geleden en niet weinigen werden geguillotineerd.
U kunt begrijpen dat Tocqueville enige reserves
had ten opzichte van de nieuwe democratische
orde, en toch is Tocqueville bovenmatig
geïnteresseerd in de betekenis van de nieuwe
ontwikkelingen. Bovendien is hij doordrongen
van het feit dat de Franse Revolutie en de
democratische gevolgen daarvan niet zomaar
losstaande gebeurtenissen waren, maar eerder
resultaten van eeuwenlange ontwikkelingen
die móesten leiden tot de pijnlijke geboorte
van deze fundamentele omwenteling en ‘de
triomf van de gelijkheid’. Levend in een tijd
waarin de oude samenleving niet definitief
was weggevaagd en waarin de nieuwe,
democratische, en volstrekt egalitaire orde ook
nog niet was volgroeid, was het de zesentwintigjarige
edelman die een ontwikkeling van maar
liefst acht eeuwen tot een slotakkoord zag
komen en in die ontwikkeling de hand van de
Voorzienigheid zelf zag. Voor Tocqueville reden
om de democratie en de daarbij horende sociale
gelijkheid ‘als een voldongen feit te aanvaarden’.
In deze prachtige vertaling zijn al de oorzaken
te lezen, wordt een historisch beeld geschetst
en wordt duidelijk hoe wij zijn geworden
hoe wij nu zijn.
Adam Smith (1723 – 1790) staat sinds jaar en
dag bekend als de econoom die de vrije markt
heeft uitgevonden, en die heden ten dage met
beschuldigende vinger wordt aangewezen voor
de puinhopen van anderhalve eeuw kapitalisme.
En dat is niet helemaal terecht.
De Schotse econoom en moraalfilosoof liet in
1759 The Theory of Moral Sentiments van zijn
hand verschijnen, in 1776 (het jaar van de
Amerikaanse onafhankelijkheid) door The
Wealth of Nations gevolgd, waarmee hij zijn
naam vestigde als grondlegger van het
marktdenken en het liberalisme. Hij is daarmee
een van de grootste denkers die zich, reeds
aan de vooravond van de Industriële Revolutie,
bezighield met de oorsprong van geld, het
belang van loon, de verdeling van arbeid, een
internationale vrije markt, winst en schuld.
Wat nooit is opgenomen in de commentaren
over Adam Smith, is dat Smith ook een zeer
belangrijke moraalfilosoof was en zich evenzeer
bezighield met kwesties als rechtvaardigheid
binnen het economische systeem, de verdeling
tussen private en publieke werken en de
geschiedenis van de kapitalistische samenleving.
Zeker vanwege dit laatste aspect,
dat steeds verder ondergesneeuwd is geraakt,
is het van het grootste belang dit standaardwerk
der economie te bestuderen.
“In deze
prachtige
vertaling zijn al
de oorzaken te
lezen, wordt een
historisch beeld
geschetst en
wordt duidelijk
hoe wij zijn
geworden hoe
wij nu zijn.”
RECENSIE
—
9