19139 CDJA_Interruptie_jaareditie 2019_v8

“Tot op heden denkt de
Europese Unie vooral in termen
als mensenrechten, waarden en
ontwikkelingssamenwerking,
kortom, in soft power.”
OPINIE
—
12
Sommige commentatoren zagen hierin een
duidelijk triomf van het Westerse wereldbeeld:
zo sprak Francis Fukuyama over het ‘eind van
de geschiedenis’. Daarmee bedoelde hij dat
de strijd tussen de verschillende moderne
ideologieën en wereldbeelden ten einde was
gekomen. Zowel het fascisme als het communisme
hadden zichzelf gediskwalificeerd,
en daarmee bleef het liberalisme als duidelijke
winnaar over. Fukuyama dacht dat het liberaaldemocratische
staatsmodel wereldwijd
overgenomen zou worden. Daarmee is het
al sinds 1989 de vraag wat de waarde van de
NAVO nog is – welke bestaansreden heeft een
militair bondgenootschap in een wereld waarin
geen vijanden meer bestaan? Het is deze
vraag waarop de NAVO nu, 30 jaar na de val
van de Berlijnse muur, nog altijd geen
antwoord heeft gevonden.
Daarnaast houden de Verenigde Staten zich
steeds minder bezig met Europa en steeds
meer met Azië. Sinds de val van de muur is
Europa steeds minder een strategische
prioriteit voor de Amerikanen – de belangrijkste
geopolitieke ontwikkelingen vinden plaats in
het Oosten. India ontpopt zich steeds meer
als een potentiele wereldmacht en China
gedraagt zich steeds assertiever in regionale
en mondiale aangelegenheden. Dit is met name
duidelijk in de kwestie van de Zuid-Chinese zee.
China beschouwt dit gebied als onderdeel
van haar territoriale wateren en economische
invloedssfeer. Het heeft inmiddels verschillende
kunstmatige eilanden gecreëerd waarop
militaire basissen zijn gebouwd om deze
aanspraken letterlijk van kracht te kunnen
voorzien. De Verenigde Staten bekijken
deze ontwikkelingen met argusogen, omdat
daarmee hun economische en geopolitieke
positie in deze regio onder druk komt te staan.
Problemen die voor Europa veel minder gelden.
Om deze reden neemt het belang van de
NAVO af. Tegelijkertijd dient zich voor Europa
een hele rits van nieuwe problemen aan –
zoals de immigratie-crisis door de oorlog in
Syrië en de instabiliteit in Noord-Afrika
en de annexatie van de Krim door Rusland –
waar een geopolitiek antwoord op dient te
komen. Tot op heden is het antwoord van de
EU en haar lidstaten gebrekkig gebleken en
voor een deel zijn deze crises zelfs op het
eigen handelen terug te herleiden.
Zo is de voortdurende instabiliteit in Libië,
waardoor mensensmokkelaars daar vrij spel
hebben, niet los te zien van de inmenging van
de NAVO (met name Frankrijk, het Verenigd
Koninkrijk en de Verenigde Staten) in de
Libische burgeroorlog. Deze ingreep was
gerechtvaardigd en noodzakelijk, er stonden
veel burgerlevens op het spel, en leidde ertoe
dat de autoritaire leider Qadhafi het veld
ruimde. Nadien is er echter geen strategie
ontwikkeld om het land te stabiliseren en tot
op de dag van vandaag vechten rivaliserende
facties om de macht.
Zoals Luuk van Middelaar in zijn boek De
Nieuwe politiek van Europa terecht aanstipt,
ontbreekt het Europa aan een realistische
buitenlandstrategie. Tot op heden denkt de
Europese Unie vooral in termen als
mensenrechten, waarden en
ontwikkelingssamen werking, kortom, in
soft power, en nog onvoldoende in termen
van macht, geopolitiek en strategie, oftewel
hardpower. Macrons waarschuwing dient in
dit perspectief bezien te worden als een roep
om meer Europese geopolitieke bewustwording.
In zijn eigen woorden, het is tijd dat Europa
‘wakker wordt’. Wat zou dit concreet
kunnen betekenen?
Ten eerste kan Europa de NAVO niet compleet
afschrijven. Macron verklaarde haar dan wel
hersendood, maar daar waren Bundeskanzlerin
Merkel en verschillende andere Europese
regeringsleiders het niet mee eens (NRC
8 november 2019). Ook de feiten weerspreken
dit: nog altijd zijn er bijna 40.000 Amerikaanse
soldaten in Europa gelegerd, waarvan het
merendeel in Duitsland (Factsheet U.S.
Army Europe 7 juni 2019). Amerika blijft
een belangrijke bondgenoot.