Rijksmonumenten Heerlen

VOORWOORD
‘Ik zou je in een doosje willen doen,’ schreef Annie M.G.
Schmidt dik zestig jaar geleden voor de televisieserie
Pension Hommeles. En ik denk dat we het allemaal wel
eens gedacht hebben als we naar onze stad keken. Veel
monumentale rijkdom is immers bewaard gebleven, maar
ik ken tegelijkertijd geen Heerlenaar die zich niet ook
voortdurend heel erg bewust is van alles wat er verloren
is gegaan.
Hadden we in de afgelopen eeuw maar wat vaker dingen
in een doosje gedaan, denk ik wel eens. Tegelijkertijd:
verandering, vergankelijkheid, transitie zijn juist ook
begrippen die heel erg bij onze stad zijn gaan horen.
Denk aan de komst van de Romeinen – een kleine 2000
jaar geleden – die op de plek van het huidige Heerlen
voor de allereerste keer een stad bouwden. Een enorme
maatschappelijke verandering, waarvan het Romeinse
badhuis tot op de dag van vandaag de voortlevende
getuige is.
Zo zijn er talloze plekken in onze stad die verhalen
vertellen over het Heerlen van toen, en hoe die geschiedenis
onze stad tot op de dag van vandaag vormt.
Monumenten die ankerpunten zijn in het verhaal van
Heerlen, maar soms ook in veel grotere verhalen. Denk
aan het Glaspaleis en hoe dat wereldwijd een icoon is
geworden voor modernistische architectuur.
Om nog maar te zwijgen van de enorme impact van de
razendsnelle opkomst én ondergang van de mijnbouw
in onze regio.
Archeologische opgravingen, gebouwen, kunstwerken,
stadsgezichten en landschappen vertellen samen het
verhaal van Heerlen. Dit boek neemt u mee langs de
rijksmonumenten die Heerlen rijk is en vertelt hun verhalen.
Maar wees gewaarschuwd: het Verhaal van Heerlen
past niet in een doosje. Het staat bol van discussie
en debat, afschuw en bewondering en – op z’n tijd
– een goede dosis hommeles. En zo hoort het.
Jordy Clemens
Wethouder onderwijs, jeugd, cultuur,
erfgoed en wonen
Gemeente Heerlen
PREFACE
‘I would like to put you in a little box,’ wrote Annie M.G.
Schmidt more than sixty years ago for the television
series Pension Hommeles (Pension Trouble). And I think
this is precisely the thought every single one of us will
surely have had one time or another when looking at our
city. After all much monumental wealth has been preserved,
but at the same time I do not know any citizen of
Heerlen who at the same time is not continuously aware
of all that has been lost.
Sometimes I think what if we only had put things in a
small box more often. However, at the same time: change,
transience, transition these are all conceptions that have
become very much a part of our city.
Just think of the arrival of the Romans – some 2000 years
ago – who for the very first time built a city at the location
of the current Heerlen. An enormous social change,
of which today the Roman Baths are still the living
witness.
There are numerous places in our city that tell their stories
about the Heerlen from the past, and how even nowadays
that history forms our city of today. Monuments that are
anchors in the story of Heerlen, but sometimes also in
much larger stories. For example the Glaspaleis and how
it has become a global icon for modernistic architecture.
And what about the enormous impact of the super-fast
rise and fall of the mining industry in our region.
Archaeologic excavations, buildings, art, city- and landscapes
together they tell the story of Heerlen. This book
will take you by the hand along all the national monuments
of Heerlen and tell their stories. However, be
warned: the Story of Heerlen does not fit in a small box.
It is full of discussion and debate, disgust and admiration
and – in due course – a sound dosage of trouble.
Just as it should be.
Jordy Clemens
Alderman education, youth, culture,
heritage and housing
The municipality of Heerlen

INLEIDING
Heerlen, moderne stad met prachtige monumenten
Tot 2012 moest een monument 50 jaar of ouder zijn om
volgens de regels van de Monumentenwet voor bescherming
in aanmerking te komen. Per 1 januari 2012 is dit
criterium vervallen. Gemeenten en provincies beschermen
vaak ook monumenten. Deze gemeentelijke en provinciale
monumenten worden in dit boek niet beschreven.
Eind februari 2015 had Nederland 61.822 objecten met
de status rijksmonument, waarvan circa 1.500 archeologische
rijksmonumenten. Sinds 2007 ligt de nadruk bij
nieuwe toekenningen op de wederopbouwperiode
(1940-1965) en worden nog maar zeer sporadisch rijksmonumenten
aangewezen, die niet binnen de Jongere
Bouwkunst worden gecategoriseerd.
In dit boek worden monumenten, deels geclusterd,
uit drie belangrijke perioden voor Heerlen beschreven.
De oude monumenten in Heerlen van vóór 1850, de monumenten
tussen 1850 en 1930 (tijdens de ontwikkeling van
Heerlen van dorp naar stad) en die van het moderne
Heerlen van 1930 tot heden.
De oude monumenten van Heerlen
Heerlen, in de 20 ste eeuw groot geworden door de mijnindustrie,
heeft een rijke historie. In de jaren negentig van
de vorige eeuw is het oudste Nederlandse aardwerk van
de Michelsbergcultuur (ca. 3500 voor Chr.) opgegraven.
In de Romeinse tijd is Heerlen een civiele nederzetting
gelegen aan een kruispunt van twee heerwegen met een
bloeiende pottenbakkersindustrie. In Coriovallum, zoals
het dorp in die tijd werd genoemd, zijn vele resten van
huizen en andere gebouwen gevonden. De Thermen,
waarvan de fundamenten op locatie zijn geconserveerd
in het Heerlense Thermenmuseum, zijn het oudste monument
van Heerlen.
In de middeleeuwen was Heerlen een laatmiddeleeuwse
vestingstad. Zonder deze versterking had Heerlen geen
betekenis meer gehad in deze periode. Ook heeft het
centrum van Heerlen zich vanuit deze kern weer kunnen
ontwikkelen.
Het gebied rond Heerlen was voor de landbouw van
enorm belang. De vruchtbare löss, maar ook de redelijk
centrale ligging tussen de steden Aken, Maastricht en
Luik, maken Heerlen en omgeving gewild voor vestiging
door edellieden. Talrijke kastelen en adellijke huizen
worden gebouwd. De ongeveer vijftig monumenten uit
de periode van vóór 1850 zijn de moeite van het bekijken
meer dan waard.
Monumenten uit de bloeiende mijnindustrie
In de 19 e eeuw was steenkool een veel benutte energiedrager
geworden. Nederland was is zijn steenkoolvoorziening
vrijwel geheel afhankelijk van Duitsland. In Heerlen
brachten de uit Duitsland afkomstige gebroeders Honigmann
in 1899 de eerste kolen uit de Oranje Nassau I aan
het daglicht. In enkele decennia tijd werd het grote,
agrarische dorp Heerlen omgebouwd tot stedelijk centrum.
Uit de aard der zaak ging dit proces gepaard met
grote problemen, maar ook met fascinerende nieuwe
kansen en uitdagingen. Ook op het gebied van stedenbouw,
volkshuisvesting en architectuur. Hoewel de mijnbouwindustrie
na 1965 in hoog tempo is ontmanteld,
telt Heerlen nog vele rijksmonumenten en stadsgezichten
die aan de glorieuze mijnbouwtijd herinneren.
Het moderne Heerlen
Aan het begin van de 20 ste eeuw had Heerlen amper
6.000 inwoners met verspreid over de gehele gemeente
zo’n 1.100 woningen en andere panden. Door de opkomst
van de mijnindustrie vervijfvoudigde dat in de eerste twee
decennia en was het aantal woningen in 1950 vertienvoudigd.
Het is daarom niet verwonderlijk dat in de stad
Heerlen heel wat voorbeelden van jongere bouwkunst
te ontdekken zijn.
De toepassing van hoogwaardige architectuur in de
jongere bouwkunst leverde panden op als het Glaspaleis
SCHUNCK* en het Retraitehuis van Frits Peutz, de Gerardus
Majellakerk te Heksenberg van Alphons Boosten,
de voormalige Openbare Bibliotheek van J. Pauw en J.M.
Hardeveld, of de St. Corneliuskerk van Jan Stuyt en Jos
Cuypers, om er maar een paar te noemen. Het zorgde
ervoor dat Heerlen de naam architectuurstad verwierf.
Juist daarom is Heerlen bij uitstek een stad om oude
en jonge monumenten te bekijken.
De Wederopbouwarchitectuur vanaf de Tweede Wereldoorlog
heeft niet voor iedereen een positief imago. Uit
deze periode zijn in Heerlen vier gebouwen aangewezen
als rijksmonument. Dit zijn de Heilige Moeder Annakerk
aan het Bekkerveld, de St. Josephkerk te Heerlerbaan,
de Villa “Van Slobbe” van Rietveld aan de Zandweg en
als laatste de Christus Koningkerk in Vrieheide.

INTRODUCTION
Heerlen modern city with beautiful monuments
Until 2012 a monument should be at least 50 years old
in order to be eligible for protection under the rules of
the Dutch Monuments’ Act. As per 1 January 2012 this
demand has been abandoned. Also municipalities and
provinces often protect monuments. These municipal and
provincial monuments are not described in this book.
By the end of February 2015 there were 61,822 objects
in the Netherlands that had the status of national monument,
of which app. 1,500 were archeologic national
monuments. Since 2007 the emphasis lies on new grants
for objects originating from the post-war reconstruction
period (1940-1965) and only very rarely national monuments
are designated that are not being categorized
as belonging to the Younger Architecture.
In this book monuments are described, clustered or not,
from three important periods for Heerlen. The old monuments
in Heerlen from before 1850, the monuments
between 1850 and 1930 (during Heerlen’s development
from village to city) and those of modern Heerlen from
1930 to today.
The old monuments of Heerlen
Heerlen, grown during the twentieth century because
of the mining industry, has a rich history. In the nineties
of the last century the oldest Dutch pottery dating from
the Michelsberg culture (app. 3500 before Christ) has
been excavated. In the Roman Period Heerlen is a civilian
settlement situated at the intersection of two military
roads with a flourishing pottery industry. In Coriovallum,
as the village was then called, many remainders of houses
and other buildings have been found. The Thermae,
of which the foundations have been preserved on-site
in the Heerlen Thermae Museum, are the oldest monument
of Heerlen.
In the Middle Ages Heerlen was a late medieval fortified
city. Without this fortification Heerlen would not have had
any significance in this period. Also the centre of Heerlen
has been able to develop from this ancient centre.
The area around Heerlen was of enormous importance for
agriculture. The fertile loess, but also its fairly central
location between the cities of Aachen, Maastricht and
Liège make Heerlen and its surroundings into a soughtafter
settlement for the nobility. Many castles and noble
houses were built. The approximately fifty monuments
from the period before 1850 are definitely worthwhile
visiting.
Monuments from the flourishing mining industry
In the nineteenth century coal had become a highly
utilized energy carrier. For its coal supplies the Netherlands
were almost completely dependent on Germany.
Within a couple of decades the large, agricultural village
of Heerlen was rebuilt into the urban centre of the new
mining district. It goes without saying that this process
went hand in hand with large problems, but also with
fascinating new opportunities and challenges. Also in the
area of urbanization, public housing and architecture.
Although after 1965 the mining industry was dismantled
rapidly Heerlen still has many national monuments and
cityscapes that are reminiscent of that glorious mining era.
Modern Heerlen
At the beginning of the twentieth century Heerlen scarcely
had 6,000 inhabitants with approximately 1,100
houses and other buildings scattered all over the municipality.
Because of the rise of the mining industry that
number had multiplied by five during the first two decades
and the number of houses had multiplied by ten in
1950. Therefore it is not strange that in the city of Heerlen
quite a few examples of modern architecture can be
discovered.
The application of high-quality architecture in more recent
construction resulted in buildings such as the Glaspaleis
(Glass Palace) SCHUNCK* and the Retraitehuis (House of
Retreat) by Frits Peutz, the Gerardus Majella Church in
Heksenberg by Alphons Boosten, the former Public
Library by J. Pauw and J.M. Hardeveld, or the Saint
Cornelius church by Jan Stuyt and Jos Cuypers, just to
name a few. These examples contributed to Heerlen
acquiring the name of ‘city of architecture’.
The architecture of the post-war reconstruction period
does not have a positive image for everyone. In Heerlen
four buildings from this period have been assigned as
national monument. These are the Heilige Moeder Annakerk
(Church of the Holy Mother Anna) at Bekkerveld, the
St. Josephkerk (Church of Saint Joseph) at Heerlerbaan,
the Villa “Van Slobbe” by Rietveld at the Zandweg and
finally the Christus Koningkerk (Christ-King Church) in
Vrieheide.

WAAROM EEN BOEK?
Mensen spreken over Heerlen als een niet-monumentale
stad. Als je het aan de inwoners zou vragen kunnen zij
maar moeilijk een of meer monumenten in hun stad
benoemen.
De leden van de Werkgroep Open Monumentendag
Heerlen vonden het anno 2018 tijd worden om dit feitelijk
onjuiste beeld recht te zetten. De gemeente Heerlen kent
namelijk 153 rijksmonumenten (www.monumentenregister.
nl). Deze worden in dit boek in 119 paragrafen beschreven
en getoond. De opmerking dat Heerlen een niet-monumentale
stad zou zijn, hopen we met de uitgave van dit
boek voor eens en voor altijd recht te zetten.
Een andere reden voor dit boek is de overtuiging dat
voldoende kennis over de geschiedenis van Heerlen in
het algemeen en zijn rijksmonumenten in het bijzonder
bij zal dragen om het belang van erfgoed op de juiste
wijze in te blijven schatten.
Kennis van het verleden is van belang bij het nemen van
besluiten voor de toekomst. Of het nu gaat om politieke
besluiten of keuzes die je als burger moet nemen. Of het
nu gaat om de keuze tussen slopen of restaureren of als
het gaat over bekritiseren of bejubelen. Kennis zou
bepalend moeten zijn en de beste kennis doe je op
door te leren van de ervaringen uit het verleden.
De leden van de Werkgroep Open Monumentendag organiseren
jaarlijks activiteiten in het kader van de landelijke
Monumentendagen. Dit jaar doet Heerlen dit met het
uitgeven van dit boek. Daarmee wordt Heerlen op een
andere manier op de kaart gezet. Als een stad met een
bijzondere en rijke historie en als een stad die steeds meer
oog krijgt voor haar eigen schoonheden.
Namens de Werkgroep,
Fred Vondenhoff
Voorzitter
WHY A BOOK?
People have a tendency to talk about Heerlen as a nonmonumental
city. If one should ask its inhabitants to
mention one or more monuments in their city then
they would find it difficult to do so.
The members of the Workgroup Public Monuments’ Day
Heerlen thought the year 2018 the excellent time to rectify
this actual misperception. After all, the municipality of
Heerlen numbers 153 national monuments (www.monumentenregister.nl).
They are all described and depicted
in this book in 119 paragraphs. Therefore, with the publication
of this book we once and for all hope to have rectified
the remark that Heerlen is a non-monumental city.
Another reason for this book is the conviction that sufficient
knowledge of the history of Heerlen in general and
of its national monuments in particular will contribute
to the importance and necessity of correctly valuing
heritage.
Knowledge of the past is important when taking decisions
for the future. Whether they are political choices or
choices one has to make as a citizen. Whether they are
choices between breaking down or restoring or between
criticizing or applauding. Knowledge should be decisive
and the best way to acquire knowledge is by learning
from experiences from the past.
Annually the members of the Workgroup Public Monuments’
Day organize activities within the framework of
the National Monuments’ Days. This year Heerlen’s
contribution is the publication of this book, thus creating
a different way for Heerlen to be put on the map.
As a city with a special and rich history and a city that
becomes more and more aware of its own beauties.
On behalf of the Workgroup,
Fred Vondenhoff
Chairman

HOOFDOPZICHTERS-
CHIEF SUPERVISORS’
WONINGEN HOUSES
1
Heideveldweg 25, 27, Heerlen
Heideveldweg 25, 27, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1923
Architect: Bouwbureau Oranje-Nassau Mijnen
Monumentnr.: 523279
Current function: Residence
Year of construction: 1923
Architect:
Construction Office ON-Mines
Monument no.: 523279
In 1928 kwam de Oranje-Nassaumijn IV in productie.
Deze kleinste Oranje-Nassaumijn lag aan de rand van
de Brunssumerheide. De schachten waren al in 1912
aangelegd. De mijn sloot op 15 oktober 1973 haar
poorten. Voor het personeel werd in huisvesting
voorzien in de wijken De Kakert, Schaesberg (163
woningen uit 1925), Heksenberg bij de Heerenweg
(198 woningen uit 1928) en Versiliënbosch (82 woningen
uit 1930). Dichter bij de mijn, aan de Heideveldweg,
werden opzichters- en ingenieurswoningen
gebouwd.
Zo ook deze dicht bij de mijn Oranje Nassau IV aan de
voet van de steenberg statig gebouwde dubbele
hoofdopzichterswoning in de stijl van het Traditionalisme.
Het pand werd gebouwd nog in opdracht van
de Oranje Nassau-mijn III die met de ON IV in verbinding
stond voordat deze in productie kwam.
De twee half vrijstaande woonhuizen in twee bouwlagen
zijn gedekt onder een schilddak met rode mulden
pannen. De dakgoot heeft houten consoles. Het
toegepaste bouwmateriaal is baksteen met metselwerk
in halfsteens verband. De woningen hebben
rechthoekige houten vensters en deuren met bovenen
zijlichten met roedeverdeling. De vensters in de
eerste bouwlaag hebben houten luiken net als de
zijlichten van de deuren.
De structuur van het interieur is redelijk intact hetgeen
blijkt uit de situering van gang, trappenhuis en kamers.
In 1928 the Oranje-Nassau Mine IV became operational.
This smallest of the Oranje- Nassau mines was
situated on the edge of the Brunssumerheide (Brunssum
moors). The shafts had already been built in 1912.
The mine closed its gates on 15 October 1973. The
personnel was provided with houses in the neighbourhoods
De Kakert, Schaesberg (163 houses from 1925),
Heksenberg near the Heerenweg (198 houses from
1928) and Versiliënbosch (82 houses from 1930).
Closer to the mine, on the Heideveldweg, supervisors’
and engineers’ houses were built.
So these at the foot of the slag heap of the former
Oranje-Nassau Mine IV built stately chief supervisors’
houses in the style of Dutch traditionalism. The
building was built still by order of the Oranje-Nassau
Mines III, which mine stood in connection whith the
ON IV before it came in production.
The two semidetached houses have two construction
levels underneath a hipped roof with red mulden tiles.
The gutter has wooden consoles. The used construction
material is stretching bond red brick. The houses
have rectangular wooden windows with transom
windows and panelled window frames. The windows
on the first floor have wooden shutters, so have the
side lights of the doors.
The structure of the interior has remaines reasonably
intact, according to the lay-out of the corridor, staircase
and rooms.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

BEAMBTENWONINGEN
Heideveldweg 17, 19, 21, 23, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1923
Architect: Bouwbureau Oranje-Nassau Mijnen
Monumentnr.: 523278
OFFICIALS’ HOUSES
Heideveldweg 17, 19, 21, 23, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1923
Architect:
Construction Office ON-Mines
Monument no.: 523278
2
Ook gebouwd aan de voet van de steenberg van de
voormalige Oranje-Nassaumijn IV zijn deze
de vier-op-rij woningen onder één kap aan de Heideveldweg.
Ze waren bedoeld voor ‘beambten’ (opzichters)
van de mijn.
De hoekpanden zijn groter dan de middelste panden.
De twee middenwoningen hebben een, eveneens
geknikt, zadeldak. De bouwmaterialen zijn: genuanceerde
rode baksteen gemetseld in halfsteens verband,
wit geschilderd hout, grijze hardstenen dorpels
en rode muldenpannen. Aan de bovenkant van de
borstwering op de eerste verdieping liggen houten
bloembakken op uitstekende klossen. De vier ingangen
zijn geaccentueerd met precieus gedetailleerde
houten luifels, ondersteund door twee vierdubbele
consoles.
Er zijn verschillende architectonische handigheidjes
toegepast om de symmetrische compositie te benadrukken.
De woningen zijn gespiegeld, waardoor de
entreepartij van de tweede en derde woning naast
elkaar liggen. De eerst en vierde woning hebben twee
sterk oprijzende schoorstenen, terwijl kleinere schoorstenen
op hun beurt de dubbele woningen van elkaar
scheiden. De dakkapellen van de middelste woningen
zijn aan elkaar gekoppeld in de spiegelas, waardoor
een driedeling ontstaat in plaats van een tweedeling.
Dit wordt versterkt door een iets naar voren geschoven
middenstuk.
De structuur van het interieur is bij de panden nr. 17, 19
en 21 in redelijke mate intact en bij nr. 23 geheel intact,
hetgeen blijkt uit de situering van de gang, het
trappenhuis en de kamers.
Also built at the foot of the slag heap of the former
Oranje-Nassau Mine IV are these four-in a-row houses
under one roof on the Heideveldweg. They were
meant for ‘office workers’ or supervisors of the mine.
The corner houses are larger than the middle houses.
The two semidetached houses have two construction
levels underneath a folded hipped roof. The two
middle houses have a saddle roof, also folded. The
construction materials are: shaded stretching bond
red brick, white painted wood, grey bluestone thresholds
and red mulden tiles. On the top of the balustrade
on the first floor are wooden flower boxes on
protruding blocks. The four entrances are accentuated
with preciously detailed wooden penthouses supported
by two quadruple consoles.
Several architectural tricks have been applied in order
to emphasize the symmetrical composition. The
houses are mirrored and therefore the entrances of
the second and third house are adjoining. The first and
fourth house have strongly rising chimneys, whereas
smaller chimneys separate the double houses. The
dormer windows of the middle houses are connected
to each other in the axis of symmetry, thus creating a
tripartition instead of a division. This is emphasized by
a centre piece that is slightly pushed forward.
The structure of the interior has remained reasonably
intact for house numbers 17, 19 and 21 and for number
23 it has remained fully intact, as evidenced by the
lay-out of the corridor, the staircase and the rooms.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

ST. GERARDUS MAJELLA- CHURCH OF SAINT
KERK GERARDUS MAJELLA 3
Heerenweg 45, Heerlen
Heerenweg 45, Heerlen
Huidige functie: Kerk
Bouwjaar: 1936
Architect: A.J.N. Boosten
Monumentnr.: 512778
Current function: Church
Year of construction: 1936
Architect:
A.J.N. Boosten
Monument no.: 512778
De kerk kreeg in vaktijdschriften veel aandacht
en wordt beschouwd als een van de hoogtepunten
in het oeuvre van Boosten (1893-1951). Hij ontwikkelde
een eigen, zeer herkenbare stijl geïnspireerd op
romaanse kerken en kastelen in Limburg en volgde
niet de door de bisschop voorgeschreven Rooms-
Katholieke huisstijl met een (neo)gotische karakteristiek.
Het ontwerp is min of meer gebaseerd op drie aparte
delen: toren, schip en priesterkoor. Kenmerkend zijn
de afzonderlijke geometrische volumes die versmelten
tot één geheel. Het zadeldak van het schip is opgebouwd
tussen haaks liggende zadeldaken ter plaatse
van het portaal en de viering. De apsis en de kooromgang
hebben opvallende ronde dakenvormen.
De toren heeft een terugliggend tentdak.
De kerk zit vol met architectonische nieuwigheden
zoals de ronde koorvorm, de achthoekige kapel
achter het altaar, de kooromgang met sacristie en
zusterkapel, de suggestie van dubbelwandigheid,
de geïncorporeerde preekstoel, de hoge arcades van
het schip, de vlakke zoldering in plaats van tongewelven
en de langgerekte galmgaten in de toren.
De portiek is bereikbaar via drie treden, heeft een
rondboog met vijf rollagen en een gebeeldhouwde
sluitsteen. Hierboven bevindt zich een groot, diep
gelegen, roosvenster van Ghislaine Waterschoot v.d.
Gracht, opgedeeld door drie elkaar snijdende ringen
die de Goddelijke Drie-eenheid symboliseren.
In het interieur bevindt zich een indrukwekkende
hoeveelheid beeldende kunst, zoals de muurschildering
in de apsis, de terracotta kruiswegstaties en
de glas-in-loodramen van Charles Eijck (1897-1983);
glas-in-loodramen achter het priesterkoor van René
Smeets; rozetramen van Joep en Suzanne Nicolas en
de preekstoel met vermurail (muurglasschildering).
The church received much attention in professional
magazines and is considered to be one of the highlights
of the work of Boosten (1893-1951). He developed
a personal, very identifiable style inspired on
Romanesque churches and castles in Limburg and did
not follow the Roman Catholic house style with (neo)
Gothic characteristics as prescribed by the bishop.
The design is more or less based on three separate
parts: tower, nave and sanctuary. Characteristic are
the individual geometric volumes that blend into one
entity. The saddle roof of the nave is built between
hooked saddle roofs at the position of the portal and
the crossing. The apse and the choir aisle have striking
round roof shapes. The tower has a retracted pavilion
roof.
The church is full of architectural novelties such as
the round shape of the choir, the octagonal chapel
behind the altar, the choir aisle with sacristy and sister
chapel, the suggestion of double-walls, the incorporated
pulpit, the high arcades of the nave, the flat attic
instead of barrel vaulting and the elongated belfry
windows in the tower.
The portico is accessible via three steps, has an arch
with five upright courses and a sculptured apex stone.
Above it there is a large, deep-lying, rose window by
Ghislaine Waterschoot v.d. Gracht, divided into three
intersecting rings that symbolize the Divine Trinity.
In the interior there is an impressive amount of visual
art, such as the mural in the apse, the terracotta
Stations of the Cross and the stained glass windows
by Charles Eijck (1897-1983); stained glass windows
behind the sanctuary by René Smeets; rosette windows
by Joep and Suzanne Nicolas and the pulpit
with ‘vermurail’ (glass wall murals).
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DE LANDGRAAF
Heksenberg, Landgraaf, Boebegraaf, Heerlerheide
Huidige functie: Archeologische site
Bouwjaar: Middeleeuwen
Monumentnr.: 532442
THE 'LANDGRAAF'
(LAND-DITCH)
Heksenberg, Landgraaf, Boebegraaf, Heerlerheide
Current function: Archeological site
Year of construction: Middle Ages
Monument no.: 532442
4
Monumentenzorg meldt over het archeologische
Rijksmonument ‘De Landgraaf’ heel kort: “Resten van
een landweer uit de 15 e eeuw.”
Monumentenzorg reports briefly about the archaeological
monument 'De Landgraaf': “Remains of a land
defence from the 15th century.”
De Landgraaf is een opvallend verschijnsel in
het landschap van oostelijk Zuid-Limburg. Het is een
droge gracht die loopt van Schinveld tot Ubach over
Worms via de Brunssummerheide, langs Schaesberg
en Nieuwenhagen tot bij Ubach over Worms. Met het
aansluitend Duitse stuk heeft de Landgraaf een lengte
van ca. 27 km. Opvallend genoeg ligt de greppel
nauwelijks in de huidige gemeente Landgraaf.
Op de Schrieversheide is de vorm en de loop van
de landweer nog duidelijk herkenbaar. Het is een
metersbrede droge gracht met aan weerszijden tot
maximaal drie meter hoge wallen. Waarvoor en
wanneer de Landgraaf is aangelegd is onbekend.
Er is ooit gesuggereerd dat het een Keltische versterking
is die stamt uit 55 v.Chr, omdat er prehistorische
en ook Romeinse vondsten bij de Landgraaf zijn opgegraven.
Maar de verschillende kleine opgravingen
hebben nog geen definitief antwoord kunnen geven
op de vragen waartoe de Landgraaf gediend heeft
en wanneer hij is gegraven.
De meest recente studies gaan ervan uit dat het een
middeleeuwse afbakening van het wildgebied is of
dat het bedoeld is om het vee binnen het gemeenschappelijke
heidegebied te houden. De datering ‘uit
de 15 e eeuw’ die Monumentenzorg hanteert, is min
of meer uit de lucht gegrepen. De heide was al veel
eerder als gemeenschappelijk weidegebied in gebruik,
mogelijk vanaf de periode van de grote ontginningen
in de regio tussen 800 en 1000.
The Landgraaf is a striking phenomenon in the landscape
of eastern South Limburg. It is a dry ditch that
runs from Schinveld to Ubach via Worms via Brunssummerheide,
past Schaesberg and Nieuwenhagen
to near Ubach via Worms. With the adjacent German
piece, the Landgraaf has a length of about 27 km.
Remarkably, the ditch is hardly in the current municipality
of Landgraaf.
On the Schrieversheide the shape and the course
of the land defence is still clearly recognizable. It is
a meter-wide dry channel with on both sides up to
three meters high ramparts. For what and when the
Landgraaf is constructed is unknown. It has been
suggested that it is a Celtic fortification dating back
to 55 BC, because prehistoric and also Roman finds
have been excavated at the Landgraaf. But the various
small excavations have not yet been able to give
a definitive answer to the questions to which the
Landgraaf has served and when it has been dug.
The most recent studies assume that it is a medieval
demarcation of the wildlife area or that it is intended
to keep livestock within the common heathland.
The dating ‘from the 15th century’ that Monumentenzorg
uses, is more or less totally unfounded. The heath
was in use much earlier as a common meadow area,
possibly from the period of the large cultivations
in the region between 800 and 1000.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

BEAMBTENWONINGEN
Rennemigstraat 6 t/m 12, 14 t/m 20, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1923–1925
Architect: Bouwbureau Oranje-Nassau Mijnen
Monumentnr.: 512739, 512740
OFFICIALS’ HOUSES
Rennemigstraat 6 to 12, 14 to 20, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1923-1925
Architect:
Construction Office ON-Mines
Monument no.: 512739, 512740
5
De buurt Rennemig is rond 1918 ontstaan bij de aanleg
van de Oranje-Nassaumijn III. Door de naoorlogse
groei van de steenkoolproductie kwamen er ook meer
beambten (opzichters en hoofdopzichters) om de
organisatorische en leidinggevende taken van de mijn
te behartigen. Voor hen werden in rap tempo twee
blokken van vier woningen in een rij bijgebouwd.
Een van de blokken toont overeenkomst met
de beambtenwoningen aan de Heideveldweg.
De grotere hoekpanden waren bestemd voor hoofdopzichters,
de middelste panden voor opzichters.
De panden hadden echter een andere architectuur
dan de eerder in deze buurt gebouwde woningen en
zijn gebouwd in een traditionele bouwstijl.
De hoofdzakelijk rechthoekige plattegronden zijn
gespiegeld ten opzichte van de woningscheidende
wand tussen de middelste woningen, evenals de
indeling van de gevels. De woningen tellen twee
bouwlagen onder een zadeldak dat bij de hoekpanden
overloopt in een haaksliggend schilddak. Het dak is
gedekt met mulden pannen. Brede houten bakgoten.
In frontgeveldakvlak van de hoekpanden een kleine
halfronde dakkapel. De middenpanden met elk een
rechthoekige dakkapel, en een rechthoekige dakkapel
gedeeld door beide middenpanden. De gevels hebben
een plint met rollaag, die onder de vensters risaleert.
De voorgevel heeft een plint en optrek in halfsteens
verband, de zij- en achtergevels in kruisverband.
In de gevels bevinden zich rechthoekige houten
vensters en deuren.
The Rennemig neighbourhood came into existence
around 1918 during the construction of the Oranje-
Nassau Mine III. Because of the post-war growth of
coal production the number of officials (supervisors
and chief supervisors) also increased for managing
the organisational and managerial aspects of the
mine. Quickly two additional blocks of four houses
in a row were built for them. One of the blocks is
simmular to the officials's houses at the Heideveldweg.
The larger corner houses were for the chief
supervisors and the houses in between for the supervisors.
However, these houses had a different architecture
from the houses built earlier in this neighbourhood
and were built in a traditional construction style.
The primarily rectangular floorplans are mirrored
in the house-separating wall between the middle two
houses, as well as in the arrangement of the facades.
The houses have two construction layers under a
saddle roof which transfers into a perpendicularly
placed hipped roof at the corner houses. The roof is
covered with mulden tiles. Broad wooden box gutters.
On the front-facade roof-surface of the corner houses
there is a small semi-circular dormer window.
The middle houses each with a rectangular dormer
window and a rectangular dormer window shared by
both middle houses. The facades have a plinth with
curb stone which protrudes from below the windows.
The front facade has a plinth and rise in stretcher
bond, the side and rear facade in cross bond. In the
facades there are rectangular wooden windows and
doors.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

WONINGEN GANZEWEIDE
Ganzeweide 31 t/m 49, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1912, 1914 en 1920
Architect: ir. J. Lugten
Monumentnr.: 21218, 21219, 21220
GANZEWEIDE RESIDENCES
Ganzeweide 31 to 49, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1912, 1914 and 1920
Architect:
J. Lugten, MSc.
Monument no.: 21218, 21219, 21220
6
Door de explosieve groei van de steenkolenmijnbouw
kreeg Heerlen er rond 1900 snel duizenden inwoners
bij. Al die mensen moesten liefst niet te ver van de
mijnen en liefst bij elkaar wonen. Zo kon men de
mensen ook na de werktijd in de gaten houden.
De ON-III startte in 1910 op de landerijen tussen
de Ganzeweide en de Rennemig en vertoonde Franse
invloeden. De ON-I en ON-II werden gebouwd in een
meer Duitse bouwstijl. De Oranje-Nassau Mijnen,
oorspronkelijk eigendom van de Akense familie
Honigmann, waren in 1909 gekocht door de Franse
onderneming De Wendel.
De woningen werden ontworpen naar het voorbeeld
van de mijnwerkerswoningen in Lotharingen. Ze zijn
kort na de aanleg van de Oranje-Nassau III gebouwd
(1912-1923): een ingenieurswoning die inmiddels
gesloopt is, vier adjunct-opzichterswoningen, vier
opzichterswoningen en vier beambtenwoningen.
Een aantal grotere woningen zijn later gesplitst
in twee kleinere wooneenheden.
Dit complex is het meest gave voorbeeld van
de hiërarchische opbouw van het mijnwezen,
zoals dat ook in de woningbouw voor (hogere)
mijnbeambten tot uiting komt.
De in het oog springende afwisseling van bakstenen
en pleisterwerk in de kleuren rood en wit zijn typerend
voor de Lotharingse bouwwijze. Aan de voorzijde
wordt de aandacht getrokken door een risalerende
middenpartij onder een hoog, met muldenpannen
gedekt schilddak, dat zich aan de voorzijde splitst
in twee insteekkappen. Het dak heeft opvallende
zijvleugels. In een soms T-vormige aanbouw met
plat dak bevindt zich de bijkeuken en gang.
Due to the explosive growth of the coalmining industry
Heerlen saw a rapid increase of its population with
thousands of new inhabitants around 1900. All these
people should preferably live nearby the mines and
preferably close to each other. In that way they could
also be kept on a close watch after working hours.
The ON-III started in 1910 in the fields between
the Ganzeweide and the Rennemig and showed
French influences. The ON-I and ON-II were built
in a predominantly German architectural style.
The Oranje-Nassau Mines, originally the property of
the Aachen Honigmann family, had been bought by
the French De Wendel company in 1909.
The houses had been designed after the example of
the miners’ houses in Lorraine. They were built shortly
after the construction of the Oranje-Nassau III (1912-
1923): an engineer’s house which has already been
pulled down, four deputy supervisors’ houses, four
supervisors’ houses and four office staffs’ houses.
Some of the larger houses were later split up in two
smaller housing units.
This block of houses is the most intact example of
the hierarchical structure of the mining industry, as
also expressed by the house-building for (higher)
mining officials.
The striking variation of bricks and plaster in the
colours red and white are typical of the Lorraine
architectural style. At the front side the attention is
drawn by protruding middle-segment under a high,
mulden roof tiles-covered hipped roof, which at the
front side splits into two dormer windows. The roof
has striking side wings. In a sometimes T-shaped
extension with a flat roof there are the scullery
and the corridor.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

H. CORNELIUSKERK EN CHURCH OF H. CORNELIUS
PASTORIE AND PRESBYRETY 7
Kerkstraat 8, Heerlen
Kerkstraat 8, Heerlen
Huidige functie: Kerk
Bouwjaar: 1909-1918
Architect: J. Cuypers / J. Stuyt
Monumentnr.: 512783, 513259
Current function: Church
Year of construction: 1909-1918
Architect:
J. Cuypers / J. Stuyt
Monument number: 512783, 513259
De Corneliuskerk heeft twee torens in een symmetrisch
westfront, een georiënteerd driebeukig schip en
een kruisvormige plattegrond. De kerk was nodig door
de bevolkingstoename die de mijnen met zich meebrachten.
Op dezelfde plaats stond vanaf 1839 een
Waterstaatskerk ontworpen door Jaminé Lambert.
The Cornelius church has two towers in a symmetric
west front, and oriented three part nave and a crossshape
floorplan. The church was built in order to cope
with the population increase caused by the mines.
Since 1839 there was a Waterstaat church on that
same location, designed by Jaminé Lambert.
In 1986 is een aantal wijzigingen uitgevoerd.
De viering is naar achter verplaatst, de berging naast
de apsis werd bijsacristie en de apsis aan de linkerzijde
de doopkapel. Het dak was gedekt met rode
pannen en bestaat nu uit grijze leien.
In de gevel van de kerk bevinden zich rondboogvormige
glas-in-lood vensters, deze zijn versierd met een
vlakke rondboog van radiaal stenen en een uitspringende
rondboog van rode baksteen. De vensters zijn
los geplaatst of gegroepeerd per drie. De grote galmgaten
hebben deelzuilen en zijn verfraaid met rondbogen.
De achtergevel wordt beëindigd door een
bakstenen angelustorentje.
Het interieur wordt overheerst door hogere rondbogen.
Achter het koor staat een halfronde apsis met
zeven vensters. Tegen de linker kruisarm staat een
kleinere apsis. Hierin bevinden zich vijf glas-in-lood
ramen met afbeelding van het Heilig Hart, Maria, Jozef,
Cornelius en St. Jan de Evangelist. De ramen hebben
de namen van de schenkers. De zijgevels liggen ter
plaatse van de zijbeuken onder een lager dakschild.
Onder de goten zijn tegels aangebracht in een zwartwit
dambordpatroon. Deze opvallende toevoeging
verwijst naar de mijnwerkerswoningen waarop Jan
Stuyt eveneens zwart-witte tegeltableaus aanbracht.
De pastorie is gebouwd in 1852 in de stijl van het traditionalisme
en is in 1982 met medewerking van architect
Jos Hamers gerestaureerd. De oorspronkelijke
structuur van het interieur is in hoge mate intact.
In 1986 a number of alterations were conducted.
The crossing was moved backwards, the storage next
to the apsis became an additional sacristy and the
apsis on the left became the baptistery. The roof had
red tiles and now consists of grey slates.
On the facade of the church there are arch-shaped
stained glass windows, decorated with a flat arch of
radial stones and a protruding round arch in red brick.
The windows have been placed either solitarily or in
groups of three. The big belfry windows have pillars
and are decorated with round arches. The back facade
is ended by a small brick angelus tower.
The interior is dominated by higher round arches.
Behind the choir there is a semi-circular apsis with
seven windows. Against the left arm of the cross there
is a smaller apsis. This contains five stained glass
windows with pictures of the Holy Heart, the Virgin
Mary, Joseph, Cornelius and Saint John the Evangelist.
The windows have the names of the contributors.
The side facades near the side-aisles are placed under
a lower side of the roof. Tiles with a black-white
checkerboard pattern have been placed below
the roof gutters. This striking addition refers to
the miners’ houses where Jan Stuyt also installed
black-white tile tableaus.
The presbyrety is built in 1852 in the Dutch traditionalism
style and was restored with the help of architect
Jos Hamers in 1982. The original structure of the
interior is highly as it was.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

POLITIEBUREAU
Heulsstraat 39, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1922
Architect: J. Stuyt en A.J. Bartels
Monumentnr.: 512780
POLICE STATION
Heulsstraat 39, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1922
Architect:
J. Stuyt and A.J. Bartels
Monument no.: 512780
8
De groei van Heerlen en Heerlerheide zorgde ook voor
de groei van het aantal politieagenten. Vandaar dat er
een politiepost kwam in Heerlerheide. De eerste was
gevestigd aan de Heibergstraat 12 (nu Kapelaan
Ramakersstraat, inmiddels afgebroken). Maar al
spoedig onderkende men dat dit niet de oplossing
was. In 1920 weet de gemeente de hand te leggen
op twee percelen aan de Heulsstraat voor de bouw
van een nieuw politiebureau naar ontwerp van architect
Jan Stuyt en Anton J. Bartels. Nog in 1920 werd
de bouw gegund aan aannemer Jean Heijnen uit
de Pappersjansstraat 20 te Heerlerheide.
Op 15 juni 1922 wordt het politiebureau officieel
in gebruik genomen. “In dit bureau zijn, behalve de
noodige bijlokalen, opgenomen een kamer voor den
inspecteur, een voor de hoofdagenten, een agentenwacht
en een viertal cellen”, meldde de krant.
Enkele kantoorvertrekken werden aanvankelijk gereserveerd
voor een opzichter van openbare werken
en als stemlokaal of zittingslokaal voor de gemeenteontvanger.
Na een reorganisatie bij de politie eind
jaren zestig voldeed het gebouw niet meer aan de
nieuwe eisen. Na de gemeentelijke herindeling in 1982
is het politiebureau in Heerlerheide verkocht aan de
Woningvereniging Heerlerheide, die er aanvankelijk
kantoor hield en het pand later verbouwde tot appartementencomplex.
Bijzonder is de hoofdingang met
een Florentijnse boog in natuursteen en op het dak
een dakkapel met een lantaarn met hierin een uurwerk.
Een gelijkvormig politiebureau, met dezelfde architectonische
details, stond op de hoek van de Romeinenweg
op de Heerlerbaan. Dit laatste monument is
afgebroken waardoor deze Heerlerheidense evenknie
aan betekenis heeft gewonnen.
The growth of Heerlen and Heerlerheide also resulted
in the growth of the number of policemen. Therefore
a police station was set up in Heerlerheide. The first
was situated at the Heibergstraat 12 (now Kapelaan
Ramakersstraat, by now broken down). It was soon
recognized that this was not the solution. In 1920
the municipality managed to acquire two parcels of
land at the Heulsstraat for the construction of a new
police station according to the design of the architects
Jan Stuyt and Anton J. Bartels. Still in that year
the building was granted to contractor Jean Heijnen
from the Pappersjansstraat 20 in Heerlerheide.
On 15 June 1922 the police station was officially
opened. “This station includes, in addition to the
necessary annexes, a room for the inspector, one for
the police officers, a constable room and four cells”,
according to the newspaper.
Some of the office rooms were initially reserved for
a supervisor of public works and as a polling station
or an official office of the municipal treasurer. After a
reorganization of the police force in the late sixties
the building no longer met the new demands. After
the local government reorganization in 1982 the police
station in Heerlerheide was sold to the housing
association Heerlerheide, which initially used it as its
office and later on rebuilt the property into a block of
flats. Striking is the main entrance with a Florentine
arch of natural stone and on the roof a dormer
window containing a lantern with a clock.
A similarly shaped police station, with similar architectural
details, was also located on the corner of
the Romeinenweg on the Heerlerbaan. This latter
monument was broken down, making its Heerlerheide
equal even more important.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

WEGKRUIS KAMPSTRAAT
Tegenover Kampstraat 104, Heerlen
Bouwjaar: 18 e eeuw
Monumentnr.: 21257
ROAD CROSS KAMPSTRAAT
Across Kampstraat 104, Heerlen
Year of construction: 18th century
Monument no.: 21257
9
Dit 18 e eeuwse bruine houten wegkruis van ongeveer
3 meter hoog met dakje en met een corpus, staat
enigszins verdekt aan een splitsing van wegen. In
vroegere tijden hing het kruis tegen de woning van
de familie v.d. Vin en werd het geflankeerd door twee
lindebomen.
Bij de afbraak van de woning is het kruis verplaatst
naar de tegenoverliggende hoek bij huisnummer 63.
In 1994 waren de lindebomen nog aanwezig. In 2001
werd het kruis op de originele plaats teruggeplaatst
nadat de huizen voltooid waren.
This 18th century brown wooden road cross of
approximately 3 metres high with a small roof and
a corpus has a somewhat hidden position at a branching
of roads. In the early days the cross was placed
against the house of the van de Vin family and it
was flanked by two lime trees.
At the time of the demolition of the house the cross
was moved to the opposite street corner at number
63. In 1994 the lime trees were still present. In 2001
the cross was replaced on its original location when
the construction of the houses was completed.
Kruisen staan langs veel Limburgse wegen, tussen
bebouwing of in het open land. Mensen bidden er of
staan stil bij overledenen. Vanuit de historie geloofde
men dat de kruisen bescherming konden bieden voor
hun gronden en opstallen, de oogst, of tegen onheil,
rampen en ziekte. In de Paastijd worden wegkruisen
vaak versierd met onder andere palmtakken, meestal
buxus. Deze verwijzen naar de juichende mensen die
langs de weg stonden bij de intocht van Jezus in
Jeruzalem.
Tijdens de jaarlijkse sacramentsprocessie, de bronk,
is het kruis het middelpunt van het rustaltaar.
Dit kleine monument is het enige wegkruis in de
gemeente Heerlen op de lijst van beschermde
rijksmonumenten, maar wellicht zouden meer
Heerlense kruisen voor deze status in aanmerking
moeten komen.
There are crosses alongside many Limburg roads
between buildings or out in the open field. People
pray there or commemorate the dead. Already in
the early days people believed that the crosses could
offer protection for their land and buildings, the crops,
or against calamities, disasters and illness. At Eastertime
the road crosses are often decorated with palms,
usually boxwood. These refer to the cheering people
alongside the road when Jesus entered the city of
Jerusalem.
During the annual sacrament procession, the socalled
‘bronk’, the cross is the centrepiece of the
wayside altar. This small monument is the only road
cross in the municipality of Heerlen that is on the list
of national monuments, but perhaps more Heerlen
crosses should be considered for such a listing.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

CHRISTUS KONINGKERK
Navolaan 83, Heerlen
Huidige functie: Aan de eredienst onttrokken
Bouwjaar: 1965
Architect: J.J. Fanchamps
Monumentnr.: 532249
CHRIST-KING CHURCH
Navolaan 83, Heerlen
Current function: Deconsecrated
Year of construction: 1965
Architect:
J.J. Fanchamps
Monument no.: 532249
10
In de nieuwbouwwijk Vrieheide waren kerk,
supermarkt en school het herkenbare centrum.
De kubusvormige betonnen kerkzaal en de strakke
witte campanile hebben een onafscheidelijke band
met de stedenbouwkundige en maatschappelijke
omgeving. Tussen de gelijkvormigheid van de
moderne woninggroep is het kerkgebouw met
toren een opvallend ‘landmark’. Het kerkgebouw is,
evenals de woongebouwen, als het ware, boven de
aarde getild.
Er kan een relatie worden gelegd tussen enkele
betonnen kerken uit de wederopbouwperiode in
Parkstad Limburg en de moderne kerkenbouw
in Duitsland (Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche in
Berlijn). Fanchamps (1912-1982) kende de omstreden
Fronleichnamkirche van Rudolf Schwarz uit 1930
in Aken.
Ritme, regelmaat en plastiek hebben hun eigen
bekoring door eenvoud en soberheid. De centrale
opstelling van het interieur van de kerk is een vroeg
voorbeeld van het inrichten van een kerk conform
de opvattingen van het Tweede Vaticaans Concilie.
Opvallend zijn de tril betonnen cassettes met glazen
bouwstenen die het beeld van het interieur en van
het exterieur sterk bepalen door lichttoetreding en
schaduwwerking. Door de immense toepassing van
betonnen ramen, is het ontwerp van deze kerk in
Nederland vrij uniek.
Een halfronde kapel heeft aan de buitenzijde een
mozaïek, dat de intocht van Jezus in Jeruzalem
verbeeldt. In 2004 werd de kerk onttrokken aan
de eredienst en, na dreiging met sloop, in 2009
alsnog op de monumentenlijst geplaatst. Er werd
enige jaren naar een herbestemming gezocht.
In 2016 werd besloten om het regionaal archief
er in onder te brengen.
In the new housing estate Vrieheide church, supermarket
and school formed the recognizable centre.
The cubic-shaped concrete church hall and the stern
white campanile have an inseparable connection with
the urban developmental and social environment.
Among the uniformity of the modern cluster of
houses, the church with its tower is a striking
landmark. The church, as well as the houses,
seem to be elevated above the earth.
A relationship might be observed between some
concrete churches from the restauration period in
Parkstad Limburg and the modern church constructions
in Germany (Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche
in Berlin). Fanchamps (1912-1982) was familiar with
the controversial 1930 Fronleichnamkirche by Rudolf
Schwarz in Aachen.
Rhythm, regularity and sculpture have their own
enchantment because of simplicity and austerity.
The central positioning of the interior of the church
is an early example of the design of a church in
conformity with the views of the Second Vatican
Council.
Striking are the vibrated concrete cassettes with glass
building blocks that strongly influence the perception
of both the interior and the exterior by light and
shadow effects. Because of its immense use of
concrete windows, the design of this church is rather
unique in the Netherlands.
At its exterior, a semi-circular chapel has a mosaic
representing Jesus’ entry into Jerusalem. In 2004
the church was deconsecrated and after the threat
of demolition, it was finally placed on the list of
national monuments and historic buildings in 2009.
For some years a proper new use was looked for.
In 2016 it was decided that it would accommodate
the regional archives.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

COMPLEX PASSART
Passartweg 56, 56a, Heerlen
Huidige functie: (Beschermd) wonen
Bouwjaar: Hoeve 14 e eeuw / Herenhuis 17 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21258
PASSART COMPLEX
Passartweg 56, 56a, Heerlen
Current function: (Sheltered) Residence
Year of construction: Farmstead 14th century /
Manor 17th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21258
11
Het toendertijd dubbel omgrachte complex wordt al
vermeld in 1350 als Wickrader grootleen van Valkenburg.
Het was toen in handen van Hendrik van Nieuwenhagen.
Rond 1400 was het goed in bezit van
de familie Huyn van Amstenrade. Vervolgens ging
het over aan de Maastrichtse jonkers Passart, die
het vererfden aan de familie Van Strijthagen.
Het complex bestaat uit een rechthoekig herenhuis
en een hoeve in onregelmatige U-vorm. In 1547 werd
Ulrich van Blitterswijk, genaamd Passart, de nieuwe
heer van het goed. Uit de muurankers blijkt dat deze
familie in 1612 verbouwingen aan het complex heeft
laten uitvoeren. In de komende twee eeuwen volgde
nog een aantal families elkaar op als bezitter van
Passart-Nieuwenhagen. In 1839 koopt Jean Baptist
graaf de Marchant et d’Ansembourg, eigenaar van
kasteel Amstenrade, kasteel en hoeve. De windvaan
met de letter ‘A’ herinnert nog aan deze familie.
Zij zou tot de tweede helft van de 20 e eeuw de
eigenaar van Passart-Nieuwenhagen blijven.
Het herenhuis, dat ten zuiden van het voorplein ligt,
stamt uit de 17 e eeuw en is opgetrokken uit baksteen
en onregelmatige, grof gehakte blokken zandsteen.
In 1679 werden huis en kapel door brand verwoest.
Kasteel en voorburcht werden in de volgende jaren
hersteld. Rond 1840 werden de beide hoektorens
gesloopt en werd de brug vervangen door een oprit.
De grachten werden vermoedelijk in die tijd gedempt.
Het herenhuis werd in de 18 e eeuw ingrijpend verbouwd
en kreeg in die tijd onder andere hardstenen
segmentboogvensters. In het tweede kwart van de 19 e
eeuw werd het huis verhoogd.
Na de Tweede Wereldoorlog was in het kasteel een
tijdlang een jeugdcentrum gehuisvest. Vanaf 1993 is
het in opdracht van Woningstichting De Voorzorg
geschikt gemaakt als opvang voor dak- en thuislozen.
The in those days double moated complex is already
mentioned in 1350 as Wickrader grand fief of Valkenburg.
At that time it was in the possession of Hendrik
van Nieuwenhagen. Around 1400 the property was
in the possession of the Huyn van Amstenrade family.
Subsequently it passed into the ownership of the
Maastricht squires of Passart, who devolved it to
the Van Strijthagen family.
The complex consists of a rectangular manor and a
farmstead in an irregular U-shape. In 1547 Ulrich van
Blitterswijk, named Passart, became the new lord of
the estate. The wall ties are evidence of the fact that
this family had the complex rebuilt in 1612. During
the following two centuries other families succeeded
each other as owners. In 1839 Jean Baptist count de
Marchant et d’Ansembourg, owner of the Amstenrade
castle, buys the castle and the farmstead. The wind
vane with the letter ‘A’ still reminds us of this family.
Until the second half of the 20th century they would
remain the owners of Passart-Nieuwenhagen.
The manor situated south of the forecourt dates from
the 17th century and is built of brick and irregular,
crudely hewn blocks of sandstone. In 1679 the house
and chapel were destroyed by fire. The castle and
outer fort were restored during the following years.
Around 1840 both corner towers were torn down
and the drawbridge was replaced by a driveway.
The moats were probably filled in around that time.
The manor underwent radical rebuilding in the 18th
century and was equipped with bluestone segmented
arched windows in that time. In the second quarter of
the 19th century the house was heightened.
After the Second World War the castle provided
accommodation to a youth centre for some time.
Since 1993 it has been adapted for sheltering the
roof- and homeless by order of the Rental Housing
Organization ‘De Voorzorg’.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

MOLENAARSWONING EN MILLER’S HOUSE AND
GRAANMAALDERIJ CORN MILL
12
Akerstraat Noord 310, 312, Hoensbroek
Akerstraat Noord 310, 312, Hoensbroek
Huidige functie: Bedrijfspand
Bouwjaar: 1890
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 512813
Current function: Commercial property
Year of construction: 1890
Architect:
Unknown
Monument no.: 512813
Dit object bezit cultuurhistorische waarde omdat het
inzicht geeft in de ontwikkeling van bedrijf en techniek.
De gevelarchitectuur van de molenaarswoning
volgt het traditionele patroon terwijl de functionaliteit
van de maalderij dit patroon doorbreekt met een
andere maatvoering en een hoger gelegen werk/
laad- en losvloer.
This property has a cultural-historical value because
it sheds a light on the development of both business
and technology. The facade architecture of the miller’s
house follows the traditional pattern whereas
the functionality of the corn mill cuts across this
pattern with a different dimension and an elevated
shop- and loading/unloading floor.
In de woning zijn alle tien de ramen consequent
voorzien van bij elkaar passende bovenlichten. In deze
historische lintbebouwing is de oude twee-eenheid
zichtbaar van wonen en werken. Door de hedendaagse
functiescheiding van woonwijk en bijvoorbeeld
bedrijfsterrein zien we dat in de tegenwoordige
architectuur weinig meer.
De gevels worden beëindigd door een gootlijst,
gootklossen en een dubbele uitkraging in de vorm van
een bloktand. Daarboven zijn symmetrische dakkapellen
aangebracht met een rondboogvenster. Ze passen
in het ritme van de hele gevel. Merkwaardig zijn de
twee topgevelachtige versieringen met een boog en
aan weerszijden lisene-achtig metselwerk. Het front
van de woning heeft een krachtige symmetrie door
een compositie met een extra driedeling van de
vensters. De gevelindeling van de woning is daardoor
piramidaal van opzet.
De maalderij en de woning hebben samen in alle
bouwlagen respectievelijk 10 en 14 bogen.
De vensterdorpels rusten op kleine decoratieve
consoles. Het front van de maalderij is asymmetrisch
door de combinatie van dubbele deuren en een grote
bedrijfspoort in rode kleur. De aantrekkingskracht van
deze gevelopeningen is versterkt door de rode kleur.
All ten windows of the house have consistently been
provided with matching transom windows. In this
historical ribbon development the ancient twofoldness
of living and working is visible. As a result of the
modern separation of functions of residential area
and for example company grounds, we hardly see
this anymore in modern architecture.
The facades have drip moulds at the end, and also
cornice brackets and a double cantilevering of protruding
bricks. Above it symmetrical dormer windows
with an arched windowpane have been constructed.
They fit in with the rhythm of the entire facade.
Remarkable are the two gable end-like decorations
with an arch and pilaster brickwork on both sides.
The front of the house has a strong symmetry because
of a composition with an additional threefold division
of the windows. Thus the facade layout of the house
has a pyramidical structure.
Together the corn mill and the house have respectively
10 and 14 arches in all building layers.
The window sills are supported by small decorative
consoles. The front of the corn mill is asymmetrical
because of the combination of double doors and
a large red-coloured company gate. The attractiveness
of these facade openings is strengthened by the red
colour.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

MIJNWERKERSWONINGEN
Nieuwenhofstraat 2 t/m 20, Buttingstraat 28 t/m 46,
Hoensbroek
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1908-1910
Architect: Bouwbureau Staatsmijnen
Monumentnr.: 512745 t/m 512749
MINERS’ HOUSES
Nieuwenhofstraat 2 to 20, Buttingstraat 28 to 46,
Hoensbroek
Current function: Residence
Year of construction: 1908-1910
Architect:
Construction Office
State Mines
Monument no.: 512745 to 512749
13
Vijf blokken van vier rug-aan-rug woningen zijn
gebouwd voor de mijnwerkers van de Staatsmijn
Emma. Het zijn Hoensbroeks oudste mijnwerkerswoningen
en ze zijn gebouwd in de tijd dat ook deze
mijn, die overigens destijds geheel op het grondgebied
van de gemeente Heerlen lag, werd aangelegd.
De Emma kwam in 1911 in productie. We mogen ze
scharen onder het industrieel erfgoed van de mijnen,
want het Bouwbureau Staatsmijnen tekende deze
bijzondere woningen met een hoge mate van architectuurhistorische
en typologische zeldzaamheid.
De panden vormen het beste voorbeeld van het
oudste type mijnwerkerswoningen dat door de Staatsmijnen
is gebouwd. De in totaal twintig woningen
liggen op een licht glooiend terrein en hebben redelijk
grote tuinen als herinnering aan de specifieke voorzieningen
voor mijnwerkers wat de historische betekenis
extra benadrukt. De tuinen dienden destijds vooral
voor de verbouw van eigen groenten.
Bovendien hebben de panden een redelijke mate van
architectonische gaafheid van het exterieur, hoewel er
verschillende bijbouwen zijn en intern nogal wat is
verbouwd in de loop der jaren.
Five blocks of four back-to-back houses were built for
the miners of the State Mine Emma. They are Hoensbroek’s
oldest miners’ houses and they were built in
the time that also this mine was constructed, which,
by the way, at that time was situated fully on the
territory of the municipality of Heerlen. The Emma
started production in 1911. The houses should be considered
as industrial heritage of the mines because
the Construction Office of the State Mines designed
these special houses with a great extent of architectural-historical
and typological rarity.
The houses are the best example of the oldest type
of miners’ houses that were built by the State Mines.
The in total twenty houses are situated on slightly hilly
grounds and they have reasonably large gardens as a
recollection of the specific facilities for miners which
is an extra emphasis on the historical significance.
In those days the gardens primarily served for growing
one’s own vegetables.
The houses also have a reasonable degree of architectonic
flawlessness of the exterior, although several
extensions have been added and internally considerable
rebuildings have taken place in the course of their
existence.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

LOMA-HUIS
Buttingstraat 24, Hoensbroek
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1928
Architect: A.U. Ingwersen
Monumentnr.: 512796
LOMA-HOUSE
Buttingstraat 24, Hoensbroek
Current function: Residence
Year of construction: 1928
Architect:
A.U. Ingwersen
Monument no.: 512796
14
Dit gebouw staat bekend als het LOMA-huis en is
gebouwd als Gezellenhuis voor protestante vrijgezelle
mijnwerkers door het Amsterdams Jongelings
Verbond. Van 1949 tot 1972 was het huis met 28
kamers in bezit van Stichting Avondvrede die het als
bejaardenhuis exploiteerde. Na 1972 functioneerde
het nog enige tijd als appartementencomplex voor
alleenstaande mannen, maar gaandeweg raakte het
huis in onbruik en begon het verval. Toch is in de
architectuurtaal van dit verwaarloosde monument
de liefde en toewijding van metselaars, timmerlieden
en andere bouwvakkers nog voelbaar.
Arnold Ingwersen (1882-1959) was als gereformeerde
architect vooral betrokken bij projecten uit die
geloofsgemeenschap. Zijn omvangrijke oeuvre is
traditionalistisch en past bij Amsterdamse school
kenmerken zoals: steile daken, bijna verticaal gelegde
dakpannen en lange doorlopende vensterreeksen met
houten kozijnen.
Beeldbepalend is de lange gevel aan de Mgr. Nolensstraat.
Deze is asymmetrisch van opbouw. Een forse
en hoge schoorsteen, oorspronkelijk even hoog als
de nok, deelt deze gevel in tweeën en is als het ware
de verticale tegenhanger van de horizontale vensterreeksen.
Links van de schoorsteen bevindt zich een
veranda met een balustrade, ook in een sterke horizontale
geleding.
Van de ramen is de oorspronkelijke roedeverdeling
voor een deel nog intact. De doorschietende dakgoten
eindigen met een opkrullend gebaar, welke aan
het geheel een vriendelijke en gastvrije indruk geven.
In de oostgevel bevindt zich een langgerekte erker
en een gewelfd balkon ondersteund door een
gemetselde ronde kolom. De borstwering bestaat
uit metselwerk in blokverband met een motief van
gevlochten versiering, ook wel baksteen mozaïek
genoemd.
This building is known as the LOMA-house and was
built as Workman’s house for single Protestant miners
by the Amsterdam Youth League. From 1949 until 1972
the house with its 28 rooms was the property
of the Avondvrede foundation which ran it as a house
for the elderly. For some time after 1972 it was run
as an apartment complex for single men, but in the
course of time it passed into disuse and started to
deteriorate. Yet in the architectural language of this
deteriorated monument the love and dedication of
bricklayers, carpenters and other construction workers
can still be felt.
As a Dutch Reformed architect Arnold Ingwersen
(1882-1959) was mainly involved in projects from this
religious community. His vast oeuvre is traditional and
is in accordance with Amsterdam School characteristics
such as: steep roofs, almost vertically positioned
roof tiles and long continuous series of windows with
wooden window frames.
Iconic is the long facade at the Mgr. Nolensstraat.
Its construction is asymmetrical. A robust and high
chimney originally just as high as the crest divides
this facade into two parts, as it were it is a vertical
opposite of the horizontal series of windows. On the
left of the chimney is a veranda with a balustrade
also with a strong horizontal orientation.
A part of the original window panelling is still intact.
The overshooting gutters end with a curling gesture,
which gives it all a friendly and hospitable impression.
In the east wing there is an elongated bay window
and an arched balcony supported by a round brick
column. The balustrade consists of block bond masonry
with a motif of braided decoration, also called brick
mosaic.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

WOONHUIS DE SMET
Kouvenderstraat 132, Hoensbroek
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1930-1931
Architect: C. de Smet
Monumentnr.: 523284
DE SMET RESIDENCE
Kouvenderstraat 132, Hoensbroek
Current function: Residence
Year of construction: 1930-1931
Architect:
C. de Smet
Monument no.: 523284
15
Dit huis is een interessant voorbeeld van het Nieuwe
Bouwen in Limburg. De uiterlijke verschijningsvorm
sluit aan bij deze stijl, ondanks de gekozen traditionele
bouwmethode (hout en steen) en de toepassing van
glas-in-lood ramen.
In de jaren dertig was Mies van der Rohe een ‘popster’
in de veranderende wereld van de architectuur.
Hij bouwde spraakmakende gebouwen, zoals het
paviljoen voor de wereldtentoonstelling in Barcelona.
In de regio vinden wij veel moderne gebouwen uit
dezelfde bouwtijd (1930-1931).
Het vrijstaande woonhuis van Camille de Smet heeft
twee bouwlagen onder een plat dak. Kenmerkend zijn
de zuivere onversierde vormen. Het toegepaste
bouwmateriaal is baksteen, voorzien van een witte
pleisterlaag. De plint is uitgevoerd in donkerbruin
metselwerk. Dat wekt de illusie dat het huis is
opgetild. De gevelopeningen zijn voorzien van
rechthoekige blauw geverfde stalen vensters.
De frontgevel wordt gedomineerd door een grote
rondboogvormige uitbouw over beide bouwlagen.
In dit bouwdeel zitten een reeks hoge vensters en
in de tweede bouwlaag een driedelig glas-in-lood
venster. Aan de rechterzijgevel is een serre aangebouwd
met hierop een balkon met balustrade en
een balkondeur met een klein betonnen luifeltje.
In de zijgevel zijn hoge schoorstenen opgenomen.
Na de Tweede Wereldoorlog werd de bijkeuken
uitgebreid tot kantoor. De indeling op de begane
grond werd in 1971 enigszins gewijzigd. In 2005 vond
een restauratie plaats door Architectenbureau
Beckers.
This house is an interesting example of the ‘Nieuwe
Bouwen’ (‘New Construction’) trend in Limburg.
The outward appearance matches with this style,
in spite of the chosen traditional construction style
(wood and stone) and the application of stained-glass
windows.
In the thirties, Mies van der Rohe was a ‘popstar’
in the changing world of architecture. He built controversial
buildings such as the pavilion for the World
Exhibition in Barcelona. In the region we find many
modern buildings from that same period (1930-1931).
The detached residence by Camille de Smet has two
levels under a flat roof. Characteristic are the pure
undecorated forms. The applied material is brick,
clad in white plaster. The plinth is made out of
dark-brown masonry. Thus the illusion is created
of the house being levitated. The facade openings
are fitted with rectangular blue-painted steel windows.
The front facade is dominated by a large arch-shaped
extension covering both levels. In this component
there is a series of high windows and on the second
level there is a threefold stained-glass window.
At the right facade a sun lounge has been added
with on top of it a balcony with balustrade and
a balcony door with a small concrete porch. In the
side facade high chimneys have been incorporated.
After the Second World War the pantry was renovated
into an office. The ground-floor plan was slightly
altered in 1971. In 2005 a restoration was performed
by the architectural firm of Beckers.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

KLEINE ST. JAN
Hoofdstraat 63, Hoensbroek
Huidige functie: Kerk
Bouwjaar: 14 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21243
LITTLE ST. JOHN
Hoofdstraat 63, Hoensbroek
Current function: Church
Year of construction: 14th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21243
16
Het is niet bekend wanneer in Hoensbroek het eerste
kerkje werd gebouwd. De “Stichtingsoorkonde”
spreekt over “een vanouds bestaande kapel”.
Het is mogelijk dat het kerkje pas na de kerkelijke
afscheiding van Heerlen in 1390 gebouwd is ter
vervanging van een ouder kerkje en dat de fundamenten
van dit vroegere kerkje zijn gebruikt voor
de bouw van het 14 e eeuwse kerkje.
Toren, schip en koor zijn, kort na elkaar, eind 14 e eeuw
gebouwd in steen en hadden een gotische kroonlijst.
Het koor was voorzien van een gewelf en spitsboogvensters.
Het middenschip had een vlakke houten
zoldering. Lichtbeukvensters waren de enige lichtbronnen
in het middenschip. De beide zijbeuken
hebben geen vensters gehad.
Begin 16 e eeuw kreeg het middenschip zwaardere
scheibogen en stenen gewelven, waardoor de lichtbeuken
boven de gewelven kwamen te liggen.
Nadat ook de zijbeuken waren verhoogd, werd het
hele schip onder één doorlopend zadeldak geplaatst.
In de zijbeuken kwamen grote vensters, waardoor er
voldoende licht in het middenschip kon doordringen.
Eind 17 e eeuw (1680) werd het koor over de gehele
lengte in baksteen verhoogd. De sacristie aan de
zuidzijde dateert uit 1725.
In 1900 werd de toren gerestaureerd. Bij de restauratie
in 1909-1910 door W. Sprenger heeft men de pseudo
basilicale vorm hersteld, de zijbeuken voorzien van
lessenaarsdaken en werden er neogotische vensters
aangebracht. De laatste grote restauratie dateert uit
1990.
It is unknown when the first church was built in Hoensbroek.
The “Charter of Foundation” mentions a longstanding
chapel. It is possible that the church was only
built after the ecclesiastical separation from Heerlen
in 1390 as a replacement for an even older church and
that the foundation of this early church has been used
for the construction of the 14th century church.
Shortly after each other, by the end of the 14th
century, tower, nave and choir were built in stone
and had a gothic cornice. The choir had a dome and
gothic arched windows. The nave had a flat wooden
loft. Clerestory windows were the only light sources
for the nave. Both side aisles had no windows.
At the beginning of the 16th century the nave got
heavier formerets and stone domes, positioning
the clerestory windows above the domes.
After the side aisles had also been raised, the entire
nave was positioned under one continuous saddle
roof. In the side aisles large windows were placed,
allowing sufficient light to penetrate the nave.
By the end of the 17th century (1680) the entire length
of the choir was raised in bricks. The sacristy on the
southside dates from 1725.
In 1900 the tower was restored. During the restoration
in 1909-1910 by W. Sprenger the pseudo-basilica shape
was restored, the side aisles provided with pent roofs
and neo-gothic windows were installed. The last major
restoration dates from 1990.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

KASTEEL HOENSBROEK
Klinkertstraat 110, Hoensbroek
Huidige functie: Museum
Bouwjaar: 14 e eeuw
Architect: In de 17 e eeuw M. Dousin sr. en jr.
Monumentnr.: 21244
HOENSBROEK CASTLE
Klinkertstraat 110, Hoensbroek
Current function: Museum
Year of construction: 14th century
Architect:
In the 17th century
M. Dousin Sr. and Jr.
Monument no.: 21244
17
De familie Hoen (Hune) wordt al in de 12 e eeuw
genoemd. Al vòòr 1388 was het gebouw een vesting,
het “Gebrookhoes” genoemd. In 1388 werd het dorp
“In ghen Broeck” afgescheiden van Heerlen.
The Hoen (Hune) family is already mentioned in the
12th century. Already before 1388 the building was
a stronghold, called the “Gebrookhoes”. In 1388 the
village “In ghen Broeck” was separated from Heerlen.
Midden 18 e eeuw had het geslacht Van Hoensbroek
door erfenis haar bezittingen uitgebreid met
de kastelen Hillenraad en Bleyenbeek en via de
vrouwelijke lijn had zij de graventitel verworven.
Het hele complex heeft vier torens: een vierkante en
een ronde hoektoren en de poortvleugels hebben nog
twee vierkante hoektorens. De oorsprong van het
kasteel lag op de plaats waar nu de derde binnenplaats
ligt. Het buitenaanzicht dateert uit de 17 e eeuw.
In deze eeuw werden het grootste gedeelte van het
herenhuis, de slothoeven, de economiegebouwen,
de poorthuizen en de bruggen gebouwd naar het
ontwerp van architect Matthieu Dousin uit Visé.
Nadien stond het kasteel vaak leeg. In de eerste helft
van de 19 e eeuw werden nog herstelwerkzaamheden
uitgevoerd. Daarna niet meer.
Pastoor Röselaars van Hoensbroek heeft in de twintiger
jaren de Vereniging Ave Rex Christe opgericht.
Deze vereniging heeft het kasteel in 1927 gekocht en
is nog steeds eigenaar.
Kasteel Hoensbroek bestaat tegenwoordig uit een
door grachten omgeven kasteel met twee zeer grote
U-vormige voorburchten. In de U-vormige voorburchten
zijn conferentiezalen en horecagelegenheden
ondergebracht.
In het eigenlijke kasteel zijn de zalen en kamers
ingericht naar de stijl van de periode waarin zij zijn
gebouwd. Dit gedeelte is als museum te bezichtigen.
Kasteel Hoensbroek is een van de grootste en best
bewaarde kastelen in de regio Maas-Rijn.
In the middle of the 18th century the house Van
Hoensbroek had extended its possessions with the
Hillenraad and the Bleyenbeek castles through inheritances
and via the female line they had acquired
the title of count.
The entire complex has four towers: a square and
a round corner tower and the gate elements have
two additional square corner towers. The origin of
the castle was in the place of the current third inner
courtyard. The external appearance dates from the
17th century. During this century the largest part of
the mansion, the castle farms, the production buildings,
the gate houses and the bridges were built
according to a design by the architect Matthieu
Dousin from Visé.
After that the castle often stood empty. In the first
half of the 19th century still some additional repair
work was performed. After that no more.
Father Röselaars of Hoensbroek founded the Ave Rex
Christe Society in the twenties. This Society bought
the castle in 1927 and still owns it today.
Currently Hoensbroek castle consists of a castle
surrounded by moats with two very large U-shaped
outer forts. In the U-shaped outer forts there are
conference rooms and catering facilities.
In the actual castle the halls and rooms have been
furnished in the style of the period in which they were
built. This part is now a museum and may be visited.
Hoensbroek castle is one of the largest and bestpreserved
castles in the Meuse-Rhine region.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE ESSCHENWEG
Esschenweg 119, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21246
ESSCHENWEG FARMSTEAD
Esschenweg 119, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21246
18
In feite is Ten Esschen van oudsher een buurtschap
van Voerendaal, rond een hoeve en leengoed met
dezelfde naam. Bij de voetgangersbrug liep vroeger
een verbindingsweg naar Rennemig en de Stationskolonie
van Hoensbroek.
Actually Ten Esschen has traditionally been a hamlet
belonging to Voerendaal, situated around a farmstead
and fiefdom with the same name. Near the footbridge
there used to be a connecting road to Rennemig and
the Station colony of Hoensbroek.
In het Uitbreidingsplan van 1936 projecteerde Jos
Klijnen ‘groene zones’ langs de Geleenbeek, maar ook
een autoweg, komende vanuit het centrum van
Heerlen in de richting van Sittard. Deze contrasten
bepalen tot op de dag van vandaag de aanblik van
Ten Esschen.
Tegenwoordig ligt deze hoeve, evenals de hoeve
Berghof, ingeklemd tussen de autowegen A76 en
N281, grenzend aan Voerendaal en Nuth. Hier ligt een
heuvelrug, Optenesschenberg, met aan de zuidwestelijke
kant het kronkelende Geleenbeekdal en aan
de noordoostelijke kant het industrieterrein Ten
Esschen en de Woonboulevard Heerlen.
De visuele invloed van de bedrijfsterreinen, met
grootschalige reclame-uitingen, op de overgang
van Parkstad Limburg en het schilderachtige
Zuid-Limburgse Heuvelland is hier groot.
Interessant is de vergelijking van de twee voorgevels
nummer 119 en nummer 121. De oorspronkelijke baksteen
aan de buitenkant is links geverfd en rechts
roodbruin gebleven. De twee poorten lijken op het
eerste gezicht op elkaar. Wie beter kijkt ziet links een
korfboog gemetseld met drie cirkelstralen en rechts
een segmentboog met slechts een deel van een
cirkelboog.
Deze hoeve heeft de vorm van een haak. De oudere
gedeelten zijn in mergel gebouwd, de jongere in
baksteen. De jaarankers geven als datering het jaar
1751 aan. In 1988 werd het interieur door de huidige
eigenaar vernieuwd.
In the 1936 ‘Uitbreidingsplan’ (Development Plan) Jos
Klijnen projected ‘green zones’ along the Geleenbeek,
but also a motorway coming from the town centre of
Heerlen in the direction of Sittard. To this very day
these contrasts determine the sight of Ten Esschen.
Today this farmstead as well as the Berghof farmstead
is stuck between the A76 and the N281 motorways,
bordering on Voerendaal and Nuth. Here is a ridge,
Optenesschenberg, with on its south-west side
the meandering Geleenbeek valley and on the northeast
side the industrial zone Ten Esschen and the
furniture strip Heerlen.
The visual influence of the industrial zone, with its
large-scale advertising displays, on the transition from
Parkstad Limburg and the picturesque hills of South-
Limburg is large here.
Of interest is the comparison of the two front facades
of number 119 and number 121. The original brick on
the outside was painted on the left side and kept in
its original red-brown colour on the right side. At first
glance the two gates resemble each other. Closer
study reveals a stone mason basket-handle on the left
with three circle beams and on the right an arched
segment with only a part of an arch.
This farmstead is hook-shaped. The older parts are of
marl, the more recent part of brick. The date anchors
indicate the year 1751. In 1988 the interior was renovated
by its current owner.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE BERGHOF
Esschenweg 111, Heerlen
Huidige functie: B&B
Bouwjaar: 19 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21245
BERGHOF FARMSTEAD
Esschenweg 111, Heerlen
Current function: B&B
Year of construction: 19th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21245
19
Hoeve Berghof is gelegen langs de weg van Heerlen
naar Hoensbroek. Het is een groot gebouw van
baksteen met een binnenplaats. Aan de voorzijde
van het pand, links van de poort, zien we zes ramen
met roedenverdeling en omlijstingen van hardsteen.
Boven de ellipsboogvormige poort treffen we een
nisje aan (mogelijk voor een Mariabeeld) met daarboven
een raam. Net zoals in de bovenverdieping,
links naast de poort.
Het karakter sluit aan bij de kenmerken van veel
Limburgse carréhoeves. De binnenplaats is trapeziumvormig,
wat wijst op een langdurig bouwproces
waarbij de stallen en schuren geleidelijk in het vierkant
werden opgenomen. Evenals bij hoeve “de Struiver”
zijn ook hier de houten luiken en poorten fraai geschilderd.
De naam van de hoeve heeft waarschijnlijk te
maken met het oorspronkelijke gehucht: Optenesschenberg.
Het gedeelte rechts naast de poort wijkt wat bouwmateriaal
betreft duidelijk af van de rest van het
gebouw. Mogelijk is dit deel herbouwd of later aangebouwd.
Aan de straatkant zien we twee hekpijlers van mergelsteen
met hoekzuiltjes, beiden uit de 19 e eeuw. Dit zijn
de resten van een statige oprijlaan, die hier vroeger
gelegen moet hebben.
Deze zeer landschappelijk gelegen hoeve wordt
tegenwoordig geëxploiteerd als B&B.
The Berghof farmstead is situated along the road from
Heerlen to Hoensbroek. It is a large brick building
with an inner courtyard. On the front of the building,
left of the gate, there are six panelled windows with
bluestone frames. Above the oval-shaped gate there
is a small niche (possibly for a statue of the Virgin
Mary) with a window above it. The same applies to
the top floor, left of the gate.
The character is in line with the characteristics of
many square Limburg farmsteads. The inner courtyard
is trapezoidal which is an indication of a long building
process during which the stables and barns were
gradually included in the square. Just as with the
“de Struiver” farmstead here also the wooden shutters
and gates have been painted beautifully. The name
of the farmstead probably has something to do with
the original hamlet: Optenesschenberg.
The building material of the part on the right of
the gate clearly deviates from the rest of the building.
This part may later have been rebuilt or added to
the building.
On the street side there are two marlstone gate
columns with small corner pillars, both from the 19th
century. These are the remnants of a grand drive way,
that once must have been here.
Nowadays this very rurally situated farmstead is run
as a B&B.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

MONTJOVE TEN ESSCHEN
Bij Ten Esschen 2, Heerlen
Huidige functie: Wegkapelletje
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21247
MONTJOVE TEN ESSCHEN
Near Ten Esschen 2, Heerlen
Current function: Small roadside chapel
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21247
20
De Franse term ‘montjove’ wordt wel vertaald als
‘heilig huisje’. Het zijn in wezen wegkapelletjes op een
zuil. Dit zeldzame voorbeeld is van hard- en zandsteen
en wordt bekroond met een zogeheten attiek als
drager van een eenvoudige crucifix. In het middengedeelte
een schelpnisje, waar kaarsen of bloemen
werden geplaatst.
Sometimes the French term ‘montjove’ is translated
as ‘small holy house’. In fact they are small roadside
chapels placed on a pillar. This rare example is of
bluestone combined with sandstone and is crowned
by a so-called attic supporting a simple crucifix.
The midsection contains a small shell-shaped niche
in which candles or flowers were placed.
Dit wegkapelletje heeft de vorm van een cenotaaf.
Een cenotaaf is een grafteken dat wordt opgericht ter
nagedachtenis aan overledenen van wie het stoffelijk
overschot ergens anders is begraven of onvindbaar is.
Volgens de overlevering zou het dochtertje van een
gravin door een ongeval met een koets op deze plek
zijn overleden.
In het schelpvormig nisje staat een Piëta, beschermd
door een glazen deurtje. Een Piëta (Italiaans pietà,
wat ‘compassie’ of ‘piëteit’ betekent) is in de kunst
de benaming voor een afbeelding of uitbeelding van
de dode Christus vergezeld door Maria of engelen.
Onderaan biedt het opschrift een datering 1767.
De heilige huisjes roepen op tot (schiet)gebed en
deze tekst vraagt te bidden voor de zielen van nabestaanden
in het vagevuur. De afkorting C.L. kan duiden
op de initialen van de stichter. Meer aannemelijk is dat
zij staan voor ‘Christum Laudat’: ‘Looft Jezus Christus’.
Dit minuscule kapelletje staat tegen de woning op
Ten Esschen 2.
This small roadside chapel has the shape of a cenotaph.
A cenotaph is a monument erected in memory
of the deceased whose mortal remains are buried
elsewhere or cannot be found. Tradition has it that
the little daughter of a countess died on this spot
due to an accident with a carriage.
There is a Pietà in the shell-shaped niche protected
by a small glass door. In art a Pietà (originally Italian,
meaning ‘compassion’ or ‘piety’) is the name of a
picture or representation of the dead Christ accompanied
by the Virgin Mary or by angels.
The inscription at the bottom side states the year 1767.
The small holy houses call people to (short) prayers
and this text asks people to pray for the souls of relatives
in purgatory. The abbreviation C.L. might indicate
the initials of the founder. More likely they stand for
‘Christum Laudat’: ‘Praise the Lord Jesus Christ’.
This tiny chapel is placed against the house at
Ten Esschen 2.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE DE STRUIVER
Ten Esschen 80, Heerlen
Huidige functie: Geen
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21249
FARMSTEAD THE STRUIVER
Ten Esschen 80, Heerlen
Current function: None
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21249
21
Ten zuiden van Ten Esschen ligt een motte van
ongeveer 35 meter doorsnede waarop waarschijnlijk
ooit een kasteel gebouwd moet zijn geweest.
Dit kasteel Struiver werd ook wel Groot Geitsbach of
Alden Lenartshoff genoemd. Het “Hoff zo Gheisbach”
wordt voor het eerst vermeld in 1381.
South of Ten Esschen there is a motte with a diameter
of approximately 35 metres on which in
all likelihood once a castle must have been built.
This Struiver castle was also called Groot Geitsbach
or Alden Lenartshoff. The “Hoff zo Gheisbach” is first
mentioned in 1381.
Het was Baron Wynand Theodor van Wijlre die in 1747
ten oosten van de huidige motte de hoeve Struiver liet
bouwen, mogelijk als opvolger van een eerdere hoeve.
Aan het eind van de 19 e eeuw kwam het goed in
handen van de familie van Aken.
De hoeve met binnenplaats (ankerjaartal 1742) is
opgetrokken van baksteen met speklagen en is
voorzien van taustenen tussendorpelkozijnen en
houten segmentboogvensters.
Een speklaag is in de bouwkunst een horizontale
versiering in een gevel. In Limburg is het meestal
een doorlopende lichtgekleurde strook van mergel of
Kunradersteen, aangebracht tussen de normale lagen
baksteen. Een speklaag wordt gebruikt om voor wat
meer afwisseling te zorgen in een gevel. Daarbij
spelen niet alleen esthetische overwegingen, maar
ook de beschikbaarheid van bouwmaterialen een rol.
Opvallend bij Hoeve de Struiver is het ‘zebrastrepenpatroon’
waarbij beide verschillend gekleurde lagen
ongeveer even breed zijn.
Diverse pogingen om de hoeve te restaureren zijn
vooralsnog gestrand.
It was Baron Wynand Theodor of Wijlre who had the
Struiver farmstead built in 1747 east of the present day
motte, possibly as a successor to a previous farmstead.
At the end of the 19th century the property was
obtained by the van Aken family.
The farmstead with inner courtyard (wall anchor date
1742) is built of brick with string courses and has tau
stone transom windows and wooden arched windows.
In architecture a string course is a horizontal decoration
in a facade. In Limburg this usually is a continuous
light-coloured strip of marl or Kunrader stone applied
between the regular brick layers. A string course is
used for creating a greater variation in a facade. Here
not only esthetical aspects play a role, but also the
availability of building materials. Striking for farmstead
de Struiver is the ‘zebra-pattern’ where both differently
coloured layers have approximately the same width.
Several attempts to renovate the farmstead have
failed so far.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE ROTAN RENTENAAR
Ten Esschen 26, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 19 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21248
FARMSTEAD ROTAN
RENTENAAR
Ten Esschen 26, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 19th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21248
22
In de 14 e eeuw wordt Reyner van den Esschen als leenman
genoemd en in 1519 Lens van Esschen.
Heyntgen Ubachs, geboren rond 1535, gehuwd met
Lysken van den Esschen, komt samen met zijn broers
en zussen op 1 augustus 1559 in het bezit van het
leengoed Ten Esschen met bijbehorende weilanden en
landerijen. De familie Ubachs had familiaire banden
met het riddergeslacht Van Reterbeek, de latere
graven van Schaesberg afkomstig van het nabijgelegen
kasteel Retersbeek. Vele telgen uit dit
geslacht zouden in de nakomende eeuwen schepen
zijn in de schepenbank Heerlen. In 1755 en 1774
werden verschillende hoeves overvallen door
de bokkenrijders.
Het gehucht kende oorspronkelijk een Hoeve ten
Esschen. Door het verleggen van de stadsautoweg in
zuidwestelijke richting kwam de Hoeve ten Esschen in
het gedrang, raakte in verval en werd in 1975 gesloopt.
De hier besproken hoeve uit de 19 e eeuw is het woongedeelte
van een carréboerderij in dit gehucht.
De grotendeels gesloten noordwestgevel heeft twee
poorten. In de zuidoostgevel zitten de entree en
zeven ramen in een compositie die twee verschillende
bouwperioden doet vermoeden.
Op de eerste verdieping bevinden zich vier stuks met
20-ruits wit geverfde vensters. Op de begane grond
naast de voordeur bevinden zich drie stuks met
24-ruits wit geverfde vensters. De groen geverfde
luiken en de hoge ligging bij de splitsing van wegen
zorgen voor een opvallende aanblik in het dorpsgezicht.
De hoeve is ook bekend als Rotan-Rentenaar. Er was
een bedrijf gevestigd dat tafels en stoelen leverde van
Rotan dat in de wederopbouwperiode populair was.
In the 14th century Reyner van den Esschen is
mentioned as liegeman and in 1519 Lens van Esschen.
Heyntgen Ubachs, born around 1535, married to
Lysken van den Esschen, together with his brothers
and sisters acquired the ownership of the fiefdom
Ten Esschen and its accompanying meadows and
lands on 1 August 1559. The Ubachs family had family
ties with the knightly house of Van Reterbeek,
the later counts of Schaesberg who originated from
the nearby Retersbeek castle. In the centuries
to follow many descendants of this house would
become aldermen of the Heerlen college of aldermen.
In 1755 and 1774 many different farmsteads were
raided by the Goat riders.
Originally the hamlet knew a Hoeve ten Esschen.
As a result of the repositioning of the city motorway
in south-west direction the ten Esschen farmstead
found itself ended up in a tight corner, deteriorated
and was demolished in 1975.
The 19th century farmstead discussed here is the
residential part of a square farm in this hamlet.
The largely closed north-west wing has two gates.
The south-east facade contains the entry and seven
windows in a composition that suggests two different
construction periods.
On the first floor are four white painted 20-pane
windows. On the ground floor next to the front door
are three white painted 24-pane windows. The greenpainted
shutters and its elevated position at the
branching of roads provide a striking view within
the view of the village.
The farmstead is also known as Rotan-Rentenaar.
Once it accommodated a company that manufactured
tables and chairs of rotan (‘rattan’) which was popular
during the post-war reconstruction period.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

MOTTE DE STRUIVER
Ten Esschen, Heerlen
Huidige functie: Kasteelheuvel
Bouwjaar: Middeleeuwen
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 46184
MOTTE DE STRUIVER
Ten Esschen, Heerlen
Current function: Castle mound
Year of construction: Middle Ages
Architect:
Unknown
Monument no.: 46184
23
De motte de Struiver, Struijver of Struver was een
middeleeuws mottekasteel gelegen bij de buurtschap
Ten Esschen. Het betreft hier een abschnittsmotte,
waarbij voor de aanleg geen heuvel is opgeworpen,
maar in plaats daarvan aan enige zijden aarde is
weggehaald. De kasteelheuvel wordt omringd door
een diepe, droge gracht en heeft een diameter van
ongeveer 35 meter. Inclusief gracht heeft het geheel
een doorsnede van ongeveer 70 meter. De heuvel ligt
in löss op de grens van het beekdal van de Geleenbeek
met het terras.
Op de motte heeft waarschijnlijk ooit een uit vakwerk
opgetrokken of houten kasteel gestaan. Dit kasteel
Struiver werd ook wel Groot Geitsbach of Alden
Lenartshoff genoemd.
Het Hoff zo Gheisbach wordt voor het eerst vermeld
in 1381. Tussen 1537 en 1662 was het kasteel in handen
van het geslacht van Schwartzenberg, waarna het
overging in de handen van Caspar van Broich.
Vanaf 1763 waren het huis en de hof in handen van
de familie Breuls. In het begin van de 18 e eeuw kwam
het goed in handen van de baronnen van Wijlre die
tevens kasteel Terworm in bezit hadden. Het was
Baron Wynand Theodor van Wijlre die in 1747 ten
oosten van de huidige motte de hoeve Struiver liet
bouwen, mogelijk als opvolger van een eerdere hoeve.
Aan het eind van de 19 e eeuw kwam het goed in
handen van de familie van Aken.
Er is nog geen archeologisch onderzoek gedaan naar
de bebouwing op de motte. Het is niet duidelijk
wanneer deze bebouwing verdwenen is.
The motte de Struiver, Struijver or Struver was a
medieval mound castle situated close to the hamlet
of Ten Esschen. It is a so-called ‘abschnitts’ motte,
for which not a hill was created but instead earth
was removed from some sides. The castle mound is
enclosed by a deep, dry moat and has a diameter of
approximately 35 metres. Including the moat the
overall structure has a diameter of approximately 70
metres. The mound is situated in loess on the border
of the stream valley of the Geleenbeek and the
terrace.
It is likely that in the old days there might have been
a ‘built out of craftsmanship’ or wooden castle on
the motte. This Struiver castle was also called Groot
Geitsbach or Alden Lenartshoff.
The Hoff zo Gheisbach was first mentioned in 1381.
Between 1537 and 1662 the castle was owned by
the house of Schwartzenberg, after that possession
passed on into the hands of Caspar van Broich.
From 1763 both house and farmstead were owned
by the Breuls family. In the beginning of the 18th
century the property came in the possession of the
barons of Wijlre who also owned Terworm castle.
It was Baron Wynand Theodor of Wijlre who had
the Struiver farmstead built in 1747 east of the present-day
mound, possibly as a successor to a previous
farmstead. At the end of the 19th century the property
passed into the hands of the van Aken family.
No archaeological research has been done yet into
the building development on the motte. It is unclear
when this construction disappeared.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE GITSBACH
Terworm 6, Heerlen
Huidige functie: Boerderij en woning
Bouwjaar: 17 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21271
FARMSTEAD GITSBACH
Terworm 6, Heerlen
Current function: Farm and residence
Year of construction: 17th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21271
24
De hoeve is gebouwd van baksteen en vakwerk,
rondom een gesloten binnenplaats met een rechthoekige
ingang en vensteromlijstingen van hardsteen.
In haar huidige vorm dateert zij uit de 17 e eeuw.
The farmstead is built of brick in a half-timbered
construction, around an enclosed courtyard with a
rectangular entrance and bluestone window frames.
In its current condition it dates from the 17th century.
Onder de naam “Wolfsbroek” wordt zij al in archieven
van rond 1400 genoemd. De naam is ontleend aan
de ligging van de hoeve tussen het kasteel Terworm
en de spoordijk. Daar waar het Wolfsbroek uitmondt
in het Geleenbeekdal. De naam Gitsbach komt van
Gieszbach, wat wellicht de naam is voor een beek
die veel verval heeft en snel stroomt. Andere naamkundigen
achten de afleiding van “Geitebeek” waarschijnlijker.
In 1570 was de hoeve in bezit van de familie Van
Schwartzenberg. Tussen 1729 en 1739 kwam zij bij
de goederen van Terworm. De hoeve is tegenwoordig
in particulier bezit, verkeert in een goede staat en
wordt als boerderij en voor woondoeleinden gebruikt.
In 2005 is de hoeve door architect Ingrid Beckers
verbouwd. Daarbij zijn de gesloten gevels op een
bescheiden manier van lichtopeningen voorzien ten
behoeve van vier appartementen. Een oude schuur
in de oosthoek is vervangen door een nieuwe hoekoplossing
van cortenstaal. Aanvankelijk werd cortenstaal
vooral toegepast in de scheeps- en de bruggenbouw,
maar inmiddels duikt het materiaal ook op in
de architectuur. Daarbij is het karakter vernieuwend,
maar laat ook de historische context, zoals hier, in haar
waarde.
Under the name “Wolfsbroek” it is already mentioned
in the archives of around 1400. It takes its name from
the location of the farmstead between Terworm castle
and the railway embankment. Precisely at the location
where the Wolfsbroek flows out into the Geleenbeekdal.
The name Gitsbach originates from Gieszbach,
which might be the name for a brook that drops and
runs rapidly. The derivation from “Geitebeek” seems
more likely to other naming experts.
In 1570 the farmstead was owned by the Van Schwartzenberg
family. Between 1729 and 1739 it was added
to the Terworm estate. Nowadays the farmstead is
private property, it is in good condition and it is used
as farm and residence.
In 2005, the farm was altered by architect Ingrid
Beckers. The closed facades are also provided with
light openings in a modest manner for four apartments.
An old barn in the east corner has been
replaced by a new corner solution of corten steel.
Initially, corten steel was mainly used in ship- and
bridge building, but now the material also turns up
in architecture. It is innovating the character, but also
leaves the historical context, as here, in its value.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

KASTEEL TERWORM
Terworm 5, Heerlen
Huidige functie: Hotel en restaurant
Bouwjaar: 15 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21272
TERWORM CASTLE
Terworm 5, Heerlen
Current function: Hotel and restaurant
Year of construction: 15th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21272
25
Het kasteel is bekend sinds de 14 e eeuw en werd
bewoond door diverse adellijke families. Opgetekend
is de naam Van Geitsbach tot der Worm. Naar deze
familie is het kasteel later genoemd, nadat het eerder
als Geitsbach bekend was.
The castle has been known since the 14th century and
has been occupied by several noble families. Recorded
has been the name Van Geitsbach tot der Worm. Later
on the castle took its name from this family, after it
had been formerly known as Geitsbach.
In 1498 kwam het kasteel in bezit van de schout van
Heerlen, Diederick van Pallandt. In 1542 werd het
kasteel door brand verwoest en rond 1550 weer
herbouwd in dezelfde stijl, echter nu met
een zadeldak tussen twee trapgevels.
In de 18 e eeuw (1767) werd het kasteel door Maximiliaan,
graaf van der Heyden-Belderbusch, gerestaureerd,
en werd voor het kasteel een tuin in Franse
rococostijl aangelegd.
In 1840 vererfde het kasteel en goederen aan Antoinette
von Böselager, gehuwd met Otto Napoleon
baron de Loë-d’Imstenraedt. Na haar overlijden kwam
het kasteel in bezit van de baron. Het is vooral deze
familie die veel nabijgelegen goederen en boerderijen
aankoopt, waarmee het landgoed Terworm flink wordt
uitgebreid. Eind 19 e eeuw (1891) kreeg het kasteel
met bijbehorende hoeve zijn huidige uiterlijk.
Na de verkoop in 1917 aan de Oranje-Nassau Mijnen
raakte het kasteel in de loop van de twintigste eeuw
steeds meer in verval. Het werd in 1987 opgekocht
door hotelketen Van der Valk. Deze restaureerde en
verbouwde het kasteel in de periode 1997-1999 tot
hotel-restaurant. In 2003 kwam de reconstructie van
de rococo-tuin, met leifruitmuur en Oranjerie, gereed.
In 1498 the castle came into the possession of the
bailiff of Heerlen, Diederick van Pallandt. In 1542 the
castle was destroyed by fire and rebuilt again in the
same style around 1550, this time however with a
saddle-roof between two step-roofed facades.
In the 18th century (1767) the castle was restored by
Maximiliaan, count of van der Heyden-Belderbusch,
and in front of the castle a French Rococo-style
garden was laid out.
In 1840 the castle and property passed on to Antoinette
von Böselager, married to Otto Napoleon baron
de Loë-d’Imstenraedt. After her death the castle
became the property of the baron. In particular this
family acquired much nearby property and many
farms, which resulted in a considerable expansion of
the Terworm estate. By the end of the 19 th century
(1891) the castle with the accompanying farmstead
got their current appearance.
After the sale in 1917 to the Oranje-Nassau Mines the
castle deteriorated more and more during the twentieth
century. It was bought by the Van der Valk hotel
chain in 1987. The latter restored and rebuilt the castle
in the period 1997-1999 into a hotel-restaurant.
In 2003 the reconstruction of the Rococo-garden,
including wall fruit and Orangery were completed.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE DEN DRIESCH
Dreesch 1, Heerlen
Huidige functie: Geen
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21263
FARMSTEAD DEN DRIESCH
Dreesch 1, Heerlen
Current function: None
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21263
26
De hoeve was vroeger prachtig gelegen midden in
de uitgestrekte landerijen van het landgoed Terworm.
In de 15 e eeuw wordt een Thys van den Driesch
genoemd als eigenaar van “den hoff zu Driesch”.
De familie ontleende haar naam aan de hoeve. Vanaf
1535 komt de hoeve in bezit van de heren van kasteel
Eyckholt. Vanaf 1738 maakte de hoeve deel uit van het
landgoed Terworm.
In the old days the farmstead was beautifully situated
amidst the immense lands of the Terworm estate.
In the 15th century one Thys van den Driesch was
mentioned as owner of “den hoff zu Driesch”.
The family derived its name from the farmstead. From
1535 the farmstead comes into possession of the lords
of Eyckholt castle. From 1738 the farmstead became
part of the Terworm estate.
In 1917 verkocht Frans baron van Loë, heer van
Terworm, zijn landgoed aan de Oranje-Nassau Mijnen.
De hoeve bleef als boerderij in gebruik. Van de bouwgeschiedenis
is weinig bekend. Op de Tranchotkaart
uit het begin van de 19 e eeuw is een U-vormige hoeve
met een haakvormig woonhuis te zien. Dit haakvormige
gebouw is geheel in Kunradersteen opgetrokken.
In de woonhuisgevel bevinden zich een oorspronkelijk
rondboogpoortje en vensters met hardstenen tussendorpels.
De hoeve is al decennia niet meer in gebruik en
verkeert in een slechte staat. De huidige pachter
(Motel Heerlen Exploitatie BV) gaat de hoeve restaureren
en wil er een aantal nieuwe functies in realiseren.
Bij de restauratie blijft de oude indeling van de hoeve
behouden. De hoeve wordt toegankelijk voor publiek
en vertelt het verhaal van deze plek. Het plan beperkt
zich niet alleen tot het gebouw. Op het terrein van de
hoeve wordt een hoogstamboomgaard met historische
rassen gerealiseerd. Verder komt er een winkel
met streekproducten en komt er een atelier- en
tentoonstellingsruimte die gratis aan kunstenaars
uit Heerlen beschikbaar worden gesteld. Hoeve den
Driesch wordt zo een multifunctionele plek in
natuur- en wandelgebied Terworm.
In 1917 Frans Baron van Loë, lord of Terworm, sold
his estate to the Oranje-Nassau Mines. The farmstead
kept its original purpose as a farm. Little is known
of its constructional history. On the Tranchot map
from early 19th century a U-shaped farmstead with
a hook-shaped house is visible. This hook-shaped
building is entirely built of Kunrader stone. On the
facade of the residential part there are an original
small arched gate and windows with bluestone
transoms.
The farmstead has not been used for decades and is
in a bad condition. The current tenant (Motel Heerlen
Exploitatie BV) intends to renovate the farmstead and
wishes to realize some new functionalities. During
the renovation the old floorplan of the farmstead will
be preserved. The farmstead will be open to the public
and will tell the story of this location. The plan is not
limited to the building only. On the premises of the
farmstead a standard orchard is created with historical
species of trees. There will also be a shop with regional
products and a studio- and exhibition room that
will be made available for free to artists from Heerlen.
Farmstead den Driesch will thus become a multifunctional
location within the nature and hiking area
of Terworm.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

RIDDERGOED EYCKHOLT
Eikendermolenweg 4, Heerlen
Bouwjaar: 14 e eeuw / 18 e eeuw
Monumentnr.: 21270
MANOR EYCKHOLT
Eikendermolenweg 4, Heerlen
Year of construction: 14th century / 18th century
Monument no.: 21270
27
Het riddergoed Eyckholt was een leengoed van
het aartsbisdom Keulen en bestond uit een kasteel
met bijbehorende hoeve en watermolen. De eerste
vermelding van het kasteel was in een akte uit 1385
toen het eigendom was van de uit Aken afkomstige
ridder Gerard van den Eycholtz. Hij behoorde tot het
geslacht Van der Lynden genaamd Eycholtz, ook wel
Van der Lynden van den Eykholt(z) genoemd.
The Eyckholt manor was a fief of the Cologne archbishopric
and consisted of a castle with accompanying
farmstead and water mill. The first reference to the
castle was in a deed from 1385 when it was the
property of knight Gerard van den Eycholtz from
Aachen. He was a member of the house of Van der
Lynden called Eycholtz, also referred to as Van der
Lynden van den Eykholt(z).
Nadat de hoeve en bijbehorende schuur in 1736 waren
afgebrand, raakte het kasteel steeds verder in verval.
Het kasteel was toen al niet meer in gebruik als woonhuis
en werd na de brand gebruikt als opslagruimte
voor landbouwproducten en akkerbouwgewassen.
Alhoewel na de brand van 1736 een nieuwe hoeve
werd gebouwd, is het kasteel nooit onderhouden.
Rond 1760 werd het kasteel uiteindelijk afgebroken.
De nieuwe hoeve werd in 1925 gesloopt.
Door de jaren heen raakte het kasteel overwoekerd
met planten en kon men de kasteelruïne een tijdlang
niet meer zien. Enkele jaren geleden is de ruïne in
opdracht van Natuurmonumenten geconsolideerd.
De ruïne van het kasteel bestaat uit een ronde weermuur
met schietgaten, deels 15 e eeuw, en een vierkante
toren, vermoedelijk uit de 14 e eeuw. De toren
bestaat uit mergel en uit Kunradersteen. Alleen het
woonhuis van de molen, de Eikendermolen, is nog in
goede staat behouden gebleven. De voormalige
watermolen wordt al in 1468 genoemd, maar is
midden 18 e eeuw herbouwd. Zowel de ruïne van het
kasteel als de Eikendermolen maken nu onderdeel uit
van het natuurgebied van het Landgoed Terworm.
After the farmstead and the accompanying barn had
burnt down in 1736, the castle deteriorated more and
more. By then the castle was no longer used as a
residence and after the fire it was used as storage
capacity for agricultural products and crops.
Although after the fire of 1736 a new farmstead was
built, the castle was never kept in repair. Around 1760
the castle was finally torn down. The new farmstead
was torn down in 1925.
Over the years the castle had been overgrown by
plants and for some time the castle ruin became
hidden from view. Some years ago the ruin was
consolidated by order of the Society for the Preservation
of Nature in the Netherlands. The ruin of the
castle consists of a round rampart with loopholes,
partly 15th century, and a square tower, presumably
from the 14th century. The tower consists of marl and
Kunrader stone. Only the residential part of the mill,
the Eikendermolen, has remained in good condition.
The former water mill is already mentioned as early as
1468, but was rebuilt in the middle of the 18th century.
Both the ruin of the castle and the Eikendermolen are
now part of the nature reserve of the Terworm Estate.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE OVERSTE
FARMSTEAD UPPER
DOUVENRADE DOUVENRADE 28
Douvenrader Allee 1, Heerlen
Douvenrader Allee 1, Heerlen
Huidige functie: Kantoor en Grand Café
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21268
Current function: Office and Grand Café
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21268
Hoeve Overste Douvenrade behoorde bij het adellijk
huis Douvenrade dat zich op een korte afstand ten
noorden van de boerderij heeft bevonden. In 1365
was het in bezit van ridder Mathias van Berensberg,
in de 15 e eeuw van de familie Van Cortenbach. Tijdens
de 16 e en het begin van de 17 e eeuw was de familie
Van Douvenrade eigenaar. In 1699 was de Overste
Douvenrade in het bezit van de Heerlense chirurgijn
Johannes Franssen. Een nazaat van hem verkoopt het
in 1879 aan baron De Loë van Terworm. Sindsdien
maakt de hoeve deel uit van dit landgoed.
Op 6 september 1779 werd de Hoeve door bliksem
getroffen en brandde het gebouw gedeeltelijk af.
De huidige gedaante van dit gebouw, ook wel hoeve
Waterval (is de naam van de laatste bewoner)
genoemd, bestaat uit een compositie van veel elementen,
schoorstenen, grote en kleine dakvlakken,
congruente kopgevels in evenwichtige verhoudingen.
Het geheel maakt ook een harmonische indruk door
de rode baksteen en de rode dakpannen.
In 2006 is de Hoeve voor een symbolisch bedrag
gekocht door Zuyd Hogeschool die het volledig
renoveerde.
Sinds 2007 wordt in de boerderij Grand Café De
Hoeve geëxploiteerd door de opleiding Facility
Management. Grand Café De Hoeve is tegenwoordig
een inspirerende ontmoetingsplek voor zowel
studenten en medewerkers van Zuyd Hogeschool
als ook voor externe bezoekers.
Binnen de muren van de gemoderniseerde boerderij,
die tevens als leerbedrijf voor Arcus- en Zuyd studenten
fungeert, heerst een ambiance die zowel in de
formele- als informele sfeer gekenmerkt wordt door
unieke details.
Farmstead “Overste Douvenrade” was part of the
noble house of Douvenrade which was situated at a
short distance towards the north of the farm. In 1365
it was the property of squire Mathias van Berensberg,
in the 15th century of the Van Cortenbach family.
During the 16th and at the beginning of the 17th
century the Van Douvenrade family were the owners.
In 1699 the Overste Douvenrade was in the possession
of the Heerlen chirurgeon Johannes Franssen. One of
his descendants sold it to baron De Loë of Terworm in
1879. Since then the farmstead has been a part of this
estate.
On 6 September 1779 the Farmstead is struck by
lightning and the building was burnt down partially.
The current shape of this building, also known as
'Farm Waterval' (after its last occupant), consists of
a composition of many elements, chimneys, large
and small roof surfaces, congruent head facades
in balanced proportions. The whole also gives a harmonious
impression by the red brick and the red roof
tiles.
In 2006 the Farmstead was bought for a symbolic
amount by Zuyd Hogeschool that undertook a full
renovation.
Since 2007 the Facility Management discipline runs
Grand Café De Hoeve in the farmstead. Nowadays
Grand Café De Hoeve is an inspiring meeting place
for both students and employees of Zuyd Hogeschool,
as well as for visitors.
Within the walls of the modernized farm, which also
serves as a training company for Arcus- and Zuyd
students, there is an ambiance that, both formally and
informally, is characterized by unique details.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

RUÏNE MIDDELSTE EN
RUIN MIDDLE AND
ONDERSTE DOUVENRADE LOWER DOUVENRADE 29
Bij Douvenrader Allee 1, Heerlen
Near Douvenrader Allee 1, Heerlen
Bouwjaar: 14 e eeuw
Monumentnr.: 21269
Year of construction: 14th century
Monument no.: 21269
Rond 1600 bestond het adellijk goed Douvenrade uit
twee gedeelten met elk een eigen boerderij. Het adellijk
huis, later “Onderste Douvenrade” genoemd, kwam
in 1645 in bezit van Lambert Rietraet, schout van
Heerlen en later burgemeester van Maastricht.
In 1753 kocht Maximiliaan, baron Van der Heyden
genaamd Belderbusch, heer van Terworm, Onderste
Douvenrade. Drie jaar later wist hij ook het kleine
kasteel “Middelste Douvenrade” te verwerven.
Beide gedeelten voegde hij bij zijn landgoed Terworm.
Around 1600 the noble estate Douvenrade consisted
of two parts each with its own farm. The noble house,
later to be called “Lower Douvenrade”, came into the
possession of Lambert Rietraet, sheriff of Heerlen and
later mayor of Maastricht.
In 1753 Maximiliaan, baron Van der Heyden also known
as Belderbusch, lord of Terworm, bought Lower
Douvenrade. Three years later he also managed to
acquire the small castle “Middle Douvenrade”.
Both parts he added to his Terworm estate.
“Onderste Douvenrade” werd rond 1870 afgebroken.
Alleen een klein gebouwtje met 18 e eeuwse muurfragmenten
is bewaard gebleven.
De boerderij “Middelste Douvenrade” ging bij een
brand omstreeks 1870 verloren. Ook hier is een klein
gebouwtje met een plint van Kunradersteen behouden
gebleven.
“Lower Douvenrade” was broken down around 1870.
All that remained was a small building with 18th
century wall fragments.
The “Middle Douvenrade” farm was lost during a fire
around 1870. Also here a small building with a plinth
of Kunrader stone has remained.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

GELEENHOF
Valkenburgerweg 54, Heerlen
Huidige functie: Kantoor en restaurant
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21231
GELEENHOF
Valkenburgerweg 54, Heerlen
Current function: Office and restaurant
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21231
30
De Geleenhof wordt al in 1381 genoemd, wanneer Thijs
Reijnaerts van Herle van de weduwe van Peter van
Glene “zo Glene, gelegen bij den dorpe Herle” in leen
krijgt. Een aantal aanzienlijke families was achtereenvolgens
eigenaar van de hoeve.
In 1742 kocht Vincent Philip Anton van der Heyden
genaamd Van Belderbusch, heer van Terworm, het
huis en de hof. Voortaan was de Geleenhof onderdeel
van het landgoed Terworm.
De huidige gedaante van de Geleenhof dateert uit
eind 18 e eeuw. Voor de verbouwing uit die tijd was
de gesloten hoeve kleiner en waarschijnlijk omgracht.
Het eigenlijke huis lag aan de kant van de Geleenbeek.
Hier lagen begin 19 e eeuw nog twee delen van een
gracht. Van de vier vleugels van het monument is de
noord-westelijke het oudste, namelijk 16 e of 17 e eeuw.
Boven een ingang aan de binnenplaats vinden we
het jaartal 1635. Het huidige hoofdgebouw dateert
uit 1796. De noordoostelijke vleugel, die hier haaks
op staat, werd ook in die tijd gebouwd. Bij de hoeve
hoorden twee moestuinen, een lusttuintje en een
boomgaard. In het pand was tevens een herberg
gevestigd.
De Geleenhof was halteplaats en wisselstation voor
de paarden van de postkoets tussen Maastricht en
Aken. De post werd in die tijd verzorgd door de
internationale postonderneming van de Duitse
familie Thurn und Taxis.
In 1917 verkocht Frans Levin Eugen Hubert Maria de
Loë het landgoed aan de Oranje-Nassau Mijnen.
De Geleenhof werd verpacht als boerderij. Enkele
decennia later verloor zij de functie van boerderij en
de grond werd verkocht. Na een grondige restauratie
zijn nu kantoren, een wijnslijterij en een restaurant in
de hoeve gevestigd.
The Geleenhof farmstead is already mentioned as early
as 1381, when Thijs Reijnaerts van Herle receives the
fiefdom of “zo Glene, situated near the village of Herle”
from the widow of Peter van Glene. Subsequently a
successive number of distinguished families became
the owners of the farmstead.
In 1742 Vincent Philip Anton van der Heyden, going
by the name of Van Belderbusch, lord of Terworm,
bought the residence and the court. From that moment
on the Geleenhof was part of the Terworm estate.
The current appearance of the Geleenhof dates from
the end of the 18th century. Before the rebuilding which
took place in that period, the closed farmstead was
smaller and probably moated. The actual residence
was situated at the side of the Geleenbeek. Here, at
the beginning of the 19th century, there were still two
parts of a moat. Of the four wings of the monument
the north-westerly part is the oldest, that is dating
from the 16th or the 17th century.
Above an entrance to the courtyard we find the year
1635. The current main building dates from 1796. The
north-easterly wing, situated at a right angle, was also
built in that period. The farmstead had two vegetable
gardens, a pleasure garden and an orchard. The
building also contained an inn.
The Geleenhof was a stage stop and changing facility
for the horses of the stage-coach between Maastricht
and Aachen. In those days the mail delivery was run
by the international mail company of the German
Thurn und Taxis family.
In 1917 Frans Levin Eugen Hubert Maria de Loë sold
the estate to the Oranje-Nassau Mines. The Geleenhof
was leased out as a farm. Some decades later it lost
its function as a farm and the land was sold. After a
careful restoration it currently provides accommodation
for offices, a wine shop and a restaurant.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA EIKHOLD
Valkenburgerweg 72, Heerlen
Huidige functie: Natuurvriendenhuis
Bouwjaar: 1913
Architect: Ph. Warners jr.
Monumentnr.: 512742
VILLA EIKHOLD
Valkenburgerweg 72, Heerlen
Current function: House for nature lovers
Year of construction: 1913
Architect:
Ph. Warners Jr.
Monument no.: 512742
31
Deze vrijstaande, in een parkachtige tuin gelegen,
villa werd gebouwd in opdracht van Jan Koster, een
uit Amsterdam afkomstige mijnbouwingenieur en
liberaal politicus. Het gebouw is eigendom van het
Nivon en in gebruik als natuurvriendenhuis.
De villa heeft tegenwoordig 35 slaapkamers variërend
van 2-persoons- tot 6-persoonskamers. Verder
beschikt de villa over een bibliotheek, een zitkamer,
een grote eetzaal, een recreatieruimte met tv en een
grote keuken.
De villa is van grote cultuurhistorische waarde als
uitdrukking van de ruimtelijke ontwikkeling van
de Oude Mijnstreek in het begin van de 20 e eeuw.
Het pand is een essentieel onderdeel van de villa- en
landhuisbebouwing aan de Valkenburgerweg. De villa
vertoont een zeldzame architectonische gaafheid van
exterieur en een groot deel van het interieur.
De villa telt twee bouwlagen onder een schilddak en
enkele kleine zadeldaken. De daken zijn gedekt met
leien. In het frontgeveldak is een boogvormige dakkapel.
Als bouwmateriaal zijn blauwe en rode bakstenen
gebruikt met metselwerk in kruisverband.
De vensters zijn deels van glas-in-lood met hardstenen
dorpels. De frontgevel is symmetrisch ingedeeld.
Alle gevelranden zijn met bloktandversiering.
De voordeur rust onder een grote houten luifel op vier
rijk versierde houten kolommen. Op het platte dak van
de luifel is een balkon met houten leuning.
De interieurindeling is vrijwel intact. Vermeldenswaardig
zijn de kleine voorhal met lambrisering in
groen geglazuurde tegeltjes, de Herenkamer met
houten balken die rusten op consoles in de vorm
van mensenhoofden en de woonkamer met haard
en schoorsteenmantel.
This detached villa, situated in a park-like garden,
was built by order of Jan Koster, a mining engineer
and liberal politician originally from Amsterdam.
The property is owned by the Nivon association
and serves as a house for nature lovers.
Currently the villa has 35 bedrooms varying from
double rooms to rooms for 6 persons. The villa also
has a library, a sitting-room , a large dining hall,
a recreation room with TV and a large kitchen.
The villa has great cultural-historical importance as
an expression of the environmental development
of the Oude Mijnstreek (Old Mining District) at the
beginning of the 20th century.
The property is an essential part of the villa and
country house-architecture at the Valkenburgerweg.
The villa displays a rare architectural flawlessness of
the exterior and a large part of the interior.
The villa consists of two construction layers under
a hipped roof and some small saddle roofs. For the
roof-covering slate is used. The front roof has an
arched dormer window. As building material crossbond
blue and red bricks have been used. The windows
are partly leaded windows with bluestone sills.
The facade has been arranged symmetrically.
All facade ridges are decorated with mouse-tooth
brick detailing.
The front door, positioned under a large wooden
porch, is supported by four richly decorated wooden
pillars. On top of the flat roof of the porch is a balcony
with a wooden railing.
The arrangement of the interior is largely intact.
Worthwhile mentioning are the green-glazed tiles of
the panelling of the small entrance hall, the “Herenkamer”
(Gentlemen’s room) with wooden beams that are
supported by consoles in the shape of human heads
and the living room with fire place and mantelpiece.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

KOETSHUIS
Valkenburgerweg 70, Heerlen
Huidige functie: Logiesverblijf
Bouwjaar: 1913
Architect: Ph. Warners jr.
Monumentnr.: 512743
COACH HOUSE
Valkenburgerweg 70, Heerlen
Current function: Lodging accommodation
Year of construction: 1913
Architect:
Ph. Warners Jr.
Monument no.: 512743
32
In de parkachtige tuin van Villa Eikhold bevindt
zich een voormalig koetshuis met dienstwoning.
Het perceel bezit twee toegangspoorten geflankeerd
door bakstenen kolommen bekroond met bolornamenten.
De toegangspoort aan de rechterzijde heeft
een kolom met naamaanduiding.
Op de verbindingsmuur tussen de bakstenen kolommen
bevindt zich een smeedijzeren hekwerk.
Het Koetshuis heeft vooral waarde vanwege zijn
typologische zeldzaamheid.
Rond 1974 deed het Koetshuis al dienst als gastenverblijf.
In 1984 stond de gemeente Heerlen dit
gebruik niet meer toe. Pas in 1990 werd gesproken
over renovatie van het Koetshuis en uiteindelijk werd
het Koetshuis op 20 november 1993 feestelijk
heropend als gastenverblijf van Villa Eikhold.
Het Koetshuis ligt vrijstaand op een T-vormige plattegrond.
De enige bouwlaag wordt afgedekt met een
leien schilddak. In het rechterzijgevel- en het linkerzijgeveldak
is een rechthoekige dakkapel. Het toegepaste
bouwmateriaal is baksteen. De plint is in blauwe
baksteen en de optrek in rode baksteen.
De frontgevel is asymmetrisch ingedeeld. Het rechterdeel
is vooruitspringend met een deur onder een
houten luifel met smeedijzeren ophanging. In het
linkerdeel bevinden zich sinds 1984 twee dubbele
tuindeuren op de plek waar oorspronkelijk de inrijpoorten
voor de koets waren. Aan de bovenzijde van
de tuindeuren is de authentieke segmentboogvormige
strek aanwezig.
Aan de rechterzijgevel met twee vensters bevindt zich
een klein houten bord met naamaanduiding.
In the park-like garden of Villa Eikhold we find
a former coach house with company house.
The property has two entrance gates flanked by brick
pillars crowned by spherical ornaments. The entrance
gate on the right-hand side has a name designation.
On top of the connecting wall between the brick
pillars there is a cast-iron fencing.
The “Koetshuis” is of specific importance especially
because of its typological rarity.
Already around 1974 the Koetshuis served as a guesthouse.
In 1984 the municipality of Heerlen no longer
allowed this type of utilization. Not until 1990 the
renovation of the Koetshuis was a topic of discussion
and eventually on the 20th of November 1993 the
Koetshuis had its festive reopening as guest house
of Villa Eikhold.
The Koetshuis is a detached property situated on
a T-shaped ground plan. Its single level has a hipped
roof with a slate roof covering. There is a rectangular
dormer window in both the right-hand and left-hand
side roof gable. The building material used is brick.
The plinth course is in blue brick and the remainder
of the wall in red bricks.
The facade is arranged asymmetrically. The right-hand
side protrudes with a door under a wooden porch
with cast-iron hinges. Since 1984 there are two French
doors in the left part, at the location of the original
entrance gates for the coach. Above the French doors
there still is the authentic domed crested masonry
arch.
At the side facade with two windows there is a small
wooden sign with a name designation.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA ZOMERWEELDE
Valkenburgerweg 167, Heerlen
Huidige functie: Kantoor
Bouwjaar: 1913
Architect: J.W. Hanrath
Monumentnr.: 512794
VILLA ZOMERWEELDE
Valkenburgerweg 167, Heerlen
Current function: Office
Year of construction: 1913
Architect:
J.W. Hanrath
Monument no.: 512794
33
De Hilversumse architect Hanrath is bekend van villa’s
en landhuizen in het Gooi. Zijn naam wordt in één
adem genoemd met architecten als Berlage (1856-
1934) en De Bazel (1869-1923). Kenmerkend voor zijn
stijl waren de brede bouwblokken, de hoge kappen
en de luiken, ingegeven door de architectuur van
boerderijen. Hij was bevriend met de familie Philips
die hem heeft geïntroduceerd bij de mijndirecties.
De villa is gebouwd in opdracht van W.W. Hooreman,
commercieel hoofddirecteur van Oranje-Nassau
Mijnen.
Dit vrijstaande bouwwerk met grote tuin en een boogvormige
‘oprijlaan’ lag aan een belangrijke invalsweg
van Heerlen. Het pand telt twee bouwlagen en wordt
afgedekt met schilddaken. Er zijn opvallende dakkapellen
met gebogen frontons en vier gemetselde
brede schoorstenen.
In het midden van de voorgevel zit een opmerkelijk
houten venster met een ovaal kozijn en een roedeverdeling
als een uitstralende zon. Veel ramen hebben
een grijze, hardstenen onderdorpel en een witte
houten bovendorpel, net iets breder dan de gevelopening.
De authentieke interieurindeling met houten paneeldeuren
is vrijwel in tact gebleven. De centrale hal heeft
een hoge lambrisering. De grote schouw met houten
schoorsteenmantel en haardlijst is bekleed met keramische
tegeltjes. De bibliotheek op de eerste verdieping
heeft hoge eiken boekenkasten met bijzondere
detaillering.
De villa bezit als directeurswoning cultuurhistorische
waarde als uitdrukking van de hiërarchische verhoudingen
in de tijd van de steenkolenmijnen.
Na de sluiting van de mijnen is het gebouw gebruikt
als kantoor- en ontvangstruimte voor de Open
Universiteit en later door Van Lanschot Bankiers.
The Hilversum architect Hanrath is well known for his
villas and mansions in het Gooi. His name is often
bracketed together with architects such as Berlage
(1856-1934) and De Bazel (1869-1923). Characteristic
of his style were the broad building blocks, the high
roofs and the shutters, inspired by the architecture
of farms. He was on friendly terms with the Philips
family who introduced him to the directors of the
mining company. The villa was built by order of
W.W. Hooreman, executive commercial director
of Oranje-Nassau Mines.
This detached construction with large garden and an
arch-shaped ‘drive way’ was situated at an important
approach road to Heerlen. The building has two
construction layers and is covered with hipped roofs.
There are remarkable dormer windows with bent
tympanums and four broad brick chimneys.
In the middle of the front facade there is a remarkable
wooden window with an oval window frame and a
framing structure in the shape of a radiant sun.
Many windows have a grey, bluestone window sill
and a white wooden transom, slightly wider than
the facade opening.
The authentic interior with wooden panel doors has
remained almost completely intact. The central hall
has a high panelling. The large fireplace with wooden
mantelpiece and framing is coated with small ceramic
tiles. The library on the first floor has high oak bookshelves
with striking detailing.
As a director’s residence the villa is of cultural historic
value as an expression of the hierarchical relations in
the days of the coal mines. After the closing of the
mines the building has been used as an office and
reception location for the Open University and later
by Van Lanschot Bankers.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

WONINGEN WELTEN
De Thun 172 t/m 190, Mergelsweg 184 t/m 198, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1921
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 523281 t/m 523283
HOUSES IN WELTEN
De Thun 172 to 190, Mergelsweg 184 to 198, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1921
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 523281 to 523283
34
Deze 18 arbeiderswoningen maken deel uit van de
woninggroep “Welten”, gebouwd door “Ons Limburg”
voor de Woningvereniging “De Volkswoning” ten
behoeve van de mijnwerkers. Zij bestaan uit drie
blokken van respectievelijk vier, zes en acht woningen
in een traditionele stijl. Bij de renovatie in 1986 werden
onder meer de prefab dakkapellen, het dubbelglas en
de geluidswerende suskasten geplaatst. De woningen
zijn met het oog op het type heel zeldzaam.
These 18 labourer’s cottages are part of the “Welten”
group of houses built by “Ons Limburg” for the “De
Volkswoning” housing association for the benefit of
the miners. They consist of three blocks of respectively
four, six and eight houses in a traditional style.
During the renovation in 1986 the prefab dormer
windows, the double glazing and the sound-proofing
baffle filters were installed. With respect to their type
these houses are very rare.
Wat het eerste opvalt zijn de topgevels. In de spitse
punt zit een gecementeerd wit vlak in de vorm van
een gelijkzijdige driehoek. Dit vlak heeft vier baksteen
stroken, en een langwerpig ventilatieroostertje.
In het begin van de vorige eeuw waren er nog geen
tekenmachines, laat staan tekenprogramma’s of een
computer. De tekeningen voor deze huizen zijn
gemaakt op een plank met houten tekenhaak en
twee tekendriehoeken van 45 graden en 60 graden.
Daarom is de architectuur uit deze tijd getypeerd
door hoeken van 30, 45, 60 en 90 graden.
Jan Stuyt hield van driedelingen. Het is interessant
om te zien hoe bijvoorbeeld het achtblok aan de
Mergelsweg is ingedeeld.
De voorkeur van Stuyt voor grote vlakken, eenvoud
en ononderbroken schaduwen komt tot uitdrukking
in het metselwerk. De plint is begrensd door een
vlakke rollaag in het gevelvlak en de strekse bogen
zijn egaal opgenomen in het metselwerk boven de
rechthoekige ramen. De gevels bestaan uit roodbruine
bakstenen in halfsteens verband met een rode plint in
kruisverband, strekken en geglazuurde dorpelsteen.
The first eye-catching elements are the gable ends.
In the sharp top is a cemented white surface in the
shape of an equilateral triangle. This surface has four
brick strips and an oblong register.
At the beginning of last century there were no
drawing machines yet, let alone drawing programs
or a computer. The drawings for these houses have
been made on a plank with a wooden T-square and
two setsquares of 45 degrees and 60 degrees.
This is why the architecture of those days is characterized
by angles of 30, 45, 60 and 90 degrees.
Jan Stuyt loved tripartitions. It is interesting to see
how for example the octagon at the Mergelsweg
has been subdivided.
Stuyt’s preference for large surfaces, simplicity and
uninterrupted shadows is expressed in the masonry.
The plinth is bounded by a flat brick-on-edge coping
in the facade surface and the stretcher arches have
been included smoothly in the masonry above the
rectangular windows. The facades consist of stretching
bond red-brown brick with a red plinth in
cross bond, flat arches and glazed thresholds.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

WELTERMOLEN
Welterkerkstraat 2, Heerlen
Huidige functie: Kantoor en graanmolen
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21274
WELTERMOLEN
Welterkerkstraat 2, Heerlen
Current function: Office and corn mill
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21274
35
De Weltermolen wordt voor het eerst genoemd
in een akte uit 1381 en is altijd het eigendom geweest
van het huis Strijthagen in Welten. De eerste bekende
molenaar is Alexander van der Bruggen die in 1443
de molen in ‘leen’ kreeg van de “Vrouwe van Welten”.
Het gebouw bestaat uit een langgerekt bakstenen
deel van één verdieping. De vierkante, drie verdiepingen
tellende toren met windvaan in de vorm van
een karper is 17 e eeuws.
The Weltermolen is first mentioned in a deed from
1381 and has always been the property of the House
of Strijthagen in Welten. The first known miller is
Alexander van der Bruggen who received the fiefdom
of the mill from the “Vrouwe van Welten” in 1443.
The building consists of a long-drawn-out brick part
of one floor. The square three-storey tower with the
weather vane in the shape of a carp is from the 17th
century.
De molen is een banmolen geweest voor de aan het
huis Strijthagen leenplichtige boeren. Dat wil zoveel
zeggen dat deze boeren verplicht waren hun molenwerkzaamheden
tegen betaling uit te laten voeren
in deze molen.
Sinds de tweede helft van de 18 e eeuw is het gebrek
aan water een probleem voor de molen. Tijdens droge
zomers kon er niet meer dan 360 liter graan gemalen
worden.
Momenteel duurt het na één maaldag ongeveer een
week voordat de Weltervijver weer voldoende op peil
is om de nodige stuwkracht te verzorgen. Het gebouw
is in de jaren negentig geheel gerestaureerd. De molen
met schoepenrad dat twee koppels maalstenen
aandrijft, wordt nog regelmatig opengesteld voor het
publiek.
De Weltermolen was op 11 september 1944 het decor
van een dramatisch schietincident. Een aantal personen
stond bij de ingang van de molen om een portie
meel in ontvangst te nemen. Zonder waarschuwing
vooraf begonnen de Duitsers pardoes op ‘de verboden
samenscholing’ te schieten. De onder vuur
genomen burgers vluchtten hals over kop alle
kanten op. Er viel een dode en drie mensen raakten
gewond.
The mill used to be a ban mill for the farmers who
were vassals of the House of Strijthagen. In other
words, these farmers were obliged to have their
milling activities performed in this mill while being
charged for it.
Since the second half of the 18th century the lack of
water has been a problem for the mill. During dry
summers no more than 360 litres of grain could be
ground.
Nowadays it takes approximately one week after each
day of grinding that the Weltervijver (Welter pond)
has regained a sufficient water level for providing
the necessary thrust. During the nineties the entire
building was renovated. The mill with its paddle wheel
which drives two sets of millstones, is still frequently
opened for the public.
The Weltermolen was the setting of a dramatic
shooting incident on September 11, 1944. A number
of people stood at the entrance of the mill to receive
a portion of flour. Without warning, the Germans
began to shoot ‘the forbidden gathering’. The civilians
under attack fled headlong in all directions. One
person didn't survive and three persons got injured.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HERENHUIS STRIJTHAGEN
Welterkerkstraat 1, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 16 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21273
STRIJTHAGEN MANSION
Welterkerkstraat 1, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 16th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21273
36
Het huis Strijthagen in de wijk Welten, staat aan
de rand van het dal van de Geleenbeek waaraan
de Weltermolen gelegen is. Jonkers Van Strijthagen
uit de linie Van Oersfeld moeten er in de 14 e eeuw
hebben gewoond.
The Strijthagen mansion in the Welten quarter is
located on the edge of the valley of the Geleenbeek
where the Weltermolen is situated. The Van Strijthagen
squires from the Van Oersfeld line are supposed to
have lived there in the 14th century.
Het huidige huis, dat ook wel Strijthagenshof
genoemd wordt, zou gebouwd zijn op de plek 250
meter ten noordwesten van het kasteel, waar nu geen
spoor meer van terug te vinden is. Het oudste deel
van het huidige herenhuis is de kelder die volledig
is opgetrokken uit Kunradersteen.
Halverwege de 15 e eeuw lijkt het goed versnipperd te
raken en worden er meerdere en veel verschillende
eigenaren vermeld in de archieven. Waarschijnlijk
meteen na de aankoop door Johan de Root in 1709
werd het gebouw inpandig verbouwd waarbij de huidige
trap werd gebouwd. Rond 1860 werd het pand
wederom, maar nu ingrijpend, verbouwd tot een
eclectische villa.
Aan het eind van de 19 e eeuw werd het huis aangekocht
door de familie Hennen die het huis in 1969
verkocht aan de familie Akkerman-van Soest. Deze
familie heeft het huis aan de buitenkant gerestaureerd
en de binnenkant gemoderniseerd.
Wat vooral opvalt is de witgekeimde symmetrische
frontgevel aan de oostzijde, de gevelankers en
de houten luiken. De raamopeningen hebben zesen
acht-ruits vensters en segmentbogen. Het monumentale
balkon boven de hoofdentree steunt op twee
klassieke zuilen en heeft een balustrade met balusters
uitgevoerd in mergelkleurige steen. De midden risaliet
heeft een bekroning in de vorm van driehoekig fronton
met een rond raam dat uitkijkt op de Weltervijver.
The current residence, also referred to as “Strijthagenshof”,
is said to have been built on the site 250 metres
northeast of the castle, of which no evidence can
be found nowadays. The oldest part of the current
mansion is the cellar which has been entirely built
from Kunrader stone.
In the middle of the 15th century the estate seems to
fall apart and several and many different owners are
reported in the archives. Probably immediately after
the acquisition by Johan de Root in 1709 the building
was rebuilt internally and the current staircase was
built. Around 1860 the building was rebuilt again,
this time drastically, into an eclectic villa.
At the end of the 19th century the house was bought
by the Hennen family who sold the house to the
Akkerman–van Soest family in 1969. This family has
renovated the exterior of the building and modernized
the interior.
What particularly attracts attention is the white with
silicate painted symmetrical front facade on the east
side, the facade anchors and the wooden shutters.
The window openings have six- and eight-pane
windows and segment arches. The monumental
balcony above the main entrance is supported by
two classic columns and has a balustrade with balusters
executed in marl coloured stone. The middle
risalite has a crowning in the form of a triangular
pediment with a round window that looks out on
the Weltervijver.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE DE MULLENDER
De Doom 22, Heerlen
Huidige functie: Kantoorpand
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21264
FARMSTEAD DE MULLENDER
De Doom 22, Heerlen
Current function: Office
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21264
37
De hoeve is een typische Limburgse carréboerderij
rond een gesloten binnenplaats. De gesloten gevels
bestaan gedeeltelijk uit Kunradersteen, vakwerk
en baksteen.
The farmstead is a typical Limburg square farm
around an enclosed inner courtyard. The blind facades
consist partly of Kunrader stone, a half-timbered
construction and brick.
Opvallend is het naar alle kanten overstekend dak
zonder goten met aan de zuidzijden een fries. Hieruit
blijkt dat de hoeve oorspronkelijk met stro was gedekt
en in vakwerk was opgetrokken. De vakken bestonden
uit korte stokken en twijgen, die met leem waren
bedekt.
In de gevels treffen we de jaarankers “1792” en “1789”
aan. Beide zijn jaartallen waarin waarschijnlijk
toevoegingen of verbouwingen aan het complex
hebben plaatsgevonden.
In de loop der tijd is de hoeve geheel door moderne
bebouwing ingesloten. Hierdoor is de oorspronkelijke
landschappelijke context van het pand niet goed meer
te zien. Duidelijk is dat de Mullender aan de voet van
de helling naar de Welterberg of Kunderberg lag.
De oude boerderij ligt wat naar voren geschoven
ten opzichte van de nieuwe rooilijn. Haar dominante
aanwezigheid toont nog steeds hoe de rigoureuze
uitbreidingsplannen van de jaren zestig, in een storm
van protest tegen de beschadiging van het pittoreske
dorp Welten, zijn blijven steken.
De nog aanwezige luiken en de grote rondboogvormige
poort maken het agrarische verleden onmiskenbaar
duidelijk. Door een grondige restauratie
verkeert de hoeve in een goede staat. Een tijdlang
had zij de functie van woonhuis. Tegenwoordig wordt
de hoeve meer gebruikt als kantoorpand.
A striking feature is the gutter-less roof that projects
to all sides with a frieze on the southsides. This shows
that the farmstead originally had a thatched roof and
a half-timbered wall construction. The squares consisted
of short sticks and twigs that were loam-covered.
On the facades we find wall ties indicating “1792” and
“1789”. Both are years in which probably extensions
or reconstructions of the complex took place.
In the course of time the farmstead has been fully
enclosed by modern buildings. As a result the original
environmental context of the property can no longer
be seen clearly. It is obvious that the Mullender was
situated at the bottom of the slope towards the
Welterberg or Kunderberg.
The old farmstead is positioned slightly more forwardly
with regard to the new building alignment.
Its dominant presence still shows how the rigorous
development plans of the sixties have remained
incomplete, after a storm of protest against the
damage to the picturesque village of Welten.
The still present hatches and the large arch-shaped
gate are the undeniable indicators of an agricultural
past. As a result of a thorough renovation the farmstead
is in a good condition. For some time it served
as a residence. Nowadays the farmstead has become
more of an office building.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HERENHUIS
De Doom 44, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21265
MANOR
De Doom 44, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21265
38
Het huidige pand staat op een haakvormige
plattegrond die de binnenhof van de hoeve afschermt
en de hoek van De Doom en De Lirp accentueert.
Op de verdieping zijn zeven kleine vierruitsvensters.
De voorgevel is witgeverfd. De grote houten poorten
en de raamomrandingen zijn opvallend blauw.
De schuine daken zijn gedekt met rode keramische
dakpannen.
Voor het pand staat een wegkruis met houten corpus
uit de 19 e eeuw.
De Doom 44 maakte deel uit van de U-vormige
boerenhoeve met schuren, een bakhuis, stallen en
woningen. Een van de woningen lag bij de aanleg
van de Lirp letterlijk in de weg en is gesloopt.
Bij het wegkruis begon destijds een holle weg die
uitkwam bij de Mariakapel aan de Mergelsweg (1954).
Het naastgelegen pand De Lirp 42 stond in het begin
van de jaren zeventig bekend als De Doom 42 en had
evenals de naastgelegen schuur (De Doom 48) en het
herenhuis (De Doom 44) de status van rijksmonument.
Door een administratieve fout is dit pand niet
meer in de lijst van rijksmonumenten vermeld.
De huidige functie is tweeledig: architectenbureau
Theo Teeken en een woonhuis. In De Doom is het
kantoor gevestigd geweest van de Limburgse
architect en kunstenaar Laurens Bisscheroux
(1934-1997).
De Doomgroep, een gezelschap kunstenaars uit
de literatuur, schilderkunst, beeldhouwkunst,
fotografie en architectuur, organiseerde in De Doom
exposities en manifestaties van allerlei culturele aard.
The current building is located at a hook-shaped
floorplan which screens off the courtyard of the
farmstead and accentuates the corner of De Doom
and De Lirp. On the first floor there are seven small
windows each containing four paned windows.
The frontside is painted white. The large wooden
gates and the window frames are strikingly blue.
The sloping roofs are covered with red ceramic
rooftiles.
In front of the house there is a road cross with
a wooden corpus from the 19th century.
De Doom 44 was part of the U-shaped farmstead with
barns, a bakery, stables and houses. When the Lirp
was constructed one of these houses literally stood in
the way and was torn down. In those days the road
cross was the starting point of a sunken lane that
ended at the chapel of Mary at the Mergelsweg (1954).
At the beginning of the seventies the adjacent building
De Lirp 42 was known as De Doom 42 and, just
like the adjacent barn (De Doom 48) and the manor
(De Doom 44) had the status of national monument.
However, because of an administrative error this
building is no longer on the list of national monuments.
Its current function is bifold: architects’ firm Theo
Teeken and a residence. De Doom accommodated
the office of the Limburg architect and artist Laurens
Bisscheroux (1934-1997).
The Doom group, an artists’ society focussing on
literature, painting, sculpture, photography and
architecture, organized expositions and all sorts
of cultural manifestations in De Doom.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HUYS DE DOHM
De Doom 48, 50, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 14 e en 17 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21266
DE DOHM HOUSE
De Doom 48, 50, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 14th and 17th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21266
39
Het huidige complex De Doom dateert van na de
verwoesting van 1673. Het L-vormige herenhuis heeft
een oppervlakte van ongeveer 360 m 2 en omvat zeven
kamers, waarvan vier slaapkamers. Een van de vleugels
is voorzien van een mergelstenen trapgevel.
De kelders hebben nog fundamenten uit de 14 e eeuw.
Waarschijnlijk is het landgoed nog ouder. Dit blijkt ook
uit de naam, die is afgeleid van het Latijnse woord
domus, dat huis betekent.
In 1155 schonk Willem van Wilré zeven hectare land
te Welten aan de abdij Kloosterrade. In 1378 werd het
adellijke goed “De Dohm” of “De Alsterhof” genoemd.
In 1546 verkocht Jan van Wilré De Dohm aan Librecht
II van Hulsberg (Heer van Schaloen, Heer van Herten
en Meldert). Kort na 1611 kwam het kasteel door een
huwelijk in bezit van de familie Schellart van Obbendorf.
Het huis werd tijdens de oorlog met Frankrijk
(rampjaar 1672) verwoest en weer opgebouwd.
Bij de herbouw werden alle gevels in baksteen opgetrokken.
Vanaf dat moment tot de Franse bezetting
in 1793 draagt het huis in oude geschriften de naam
kasteel. De Doom werd in 1878 door brand verwoest
en herbouwd.
In het begin van de 19 e eeuw was het hele huis met
een gracht omgeven, met uitzondering van de zijde
naar de voorburcht. Tegenwoordig zijn herenhuis en
bijgebouwen in particulier bezit en is gedeeltelijk
de sjiekere naam “Huys de Dohm” weer ingevoerd.
Huys de Dohm is onlosmakelijk verbonden met
de tuinen van Ineke Greve. In binnen- en buitenland
geprezen. Zij heeft in dertig jaar tijd op de bijna
6.000 m 2 , 16 tuinen gecreëerd die toch één geheel
vormen. Het levenswerk van een binnenhuisarchitecte
die buiten aan de slag ging.
The current complex De Doom dates from after the
destruction in 1673. The L-shaped manor has an area
of app. 360 m2 and contains seven rooms, four of
which are bedrooms. One of the wings is provided
with a marl stone step-gable. The cellars still have the
14th century foundations. Probably the estate is even
older. This is also evidenced by its name which comes
from the Latin word ‘domus’, meaning ‘house’.
In 1155 Willem van Wilré donated seven hectares of
land in Welten to the abbey of Kloosterrade. In 1378
the noble property was called “De Dohm” or “De
Alsterhof”. In 1546 Jan van Wilré sold De Dohm to
Librecht II of Hulsberg (Lord of Schaloen, Lord of
Herten and Meldert). Shortly after 1611 the castle came
into the possession of the Schellart van Obbendorf
family through marriage. During the war with France
(the year of disaster 1672) the house was destroyed
and rebuilt again.
During the process of rebuilding all facades were built
of brick. From that moment until the French occupation
in 1793 the old manuscripts refer to the house as
‘castle’. De Doom was destroyed by fire in 1878 and
rebuilt again.
In the beginning of the 19th century the entire house
was surrounded by a moat with the exception of the
side towards the outer fort. Today the manor and
outbuildings are private property and to a certain
extent the more stylish name “Huys de Dohm” has
been reinstated.
Huys de Dohm is inextricably bound up with the
gardens of Ineke Greve. Acclaimed nationally and
internationally. In a timespan of thirty years she
created 16 separate gardens that still form a unity
on the almost 6.000 m2 . The magnum opus of an
interior designer and decorator who set to work
outdoors.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE DE ROUSCH
Kloosterkensweg 17, Heerlen
Huidige functie: Restaurant
Bouwjaar: 1859 (grotendeels)
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21267
FARMSTEAD DE ROUSCH
Kloosterkensweg 17, Heerlen
Current function: Restaurant
Year of construction: 1859 (for the greater part)
Architect:
Unknown
Monument no.: 21267
40
In 1381 werd Reinier van den Esschen beleend met
het leengoed hoeve De Rousch en in 1389 Reinier
van den Nieuwenborch. In de 16 e en 17 e eeuw was
de hoeve achtereenvolgens in bezit van de families
Van Bensenraedt en Van Schwartzenberg. Zij werd
vroeger ook “In ghen Broek” of “Wildenbroek” genoemd,
vanwege haar ligging in moerassig gebied.
De Rousch was ooit een kloosterhoeve. Monniken
ontgonnen de gronden waarop De Rousch nu staat.
De naam De Rousch is ontleend aan het ruisende
water van de Geleenbeek, die langs de hoeve stroomt
of aan het ruisen van de bladeren van de bomen,
die langs de beek staan.
De grote bakstenen hoeve om een gesloten binnenplaats
is schilderachtig gelegen tegen de helling van
het Geleendal. Het huidige gebouw dateert uit 1859.
Dit blijkt uit de sluitsteen met dit jaartal boven de drie
ellipsboogpoorten.
Tot 1963 leefden en werkten herenboeren op De
Rousch. De bouw van het in de nabijheid gelegen
ziekenhuis maakte een eind aan de agrarische traditie.
De hoeve heeft al meer dan vijftig jaar, onder de naam
Auberge De Rousch, de functie van restaurant.
In 1998 is door Teeken Beckers Architecten BV een
uitbreiding tot stand gebracht die een heldere, zich
van het bestaande gebouw onderscheidende architectuur
laat zien. De wintertuin wordt begrensd door
een groot glazen scherm dat kan worden geopend
en een schitterend uitzicht biedt op het aangrenzende
beekdal. Door het transparante volume van de wintertuin
blijft de authentieke vorm van de monumentale
hoeve zichtbaar. Ook de bescheiden raakpunten
tussen de nieuwe staalconstructie en het oude monument
dragen hieraan bij. Het aluminium paviljoen is als
een satelliet met een gang aan de hoeve verbonden.
De wintertuin en paviljoen vormen met de hoeve een
harmonisch ensemble waarbij oud en nieuw gelijkwaardig
worden gerespecteerd.
In 1381 Reinier van den Esschen obtained the fiefdom
of farmstead De Rousch and in 1389 Reinier van den
Nieuwenborch did the same. In the 16th and in the
17th century the farmstead came into the possession
of respectively the Van Bensenraedt family and the
Van Schwartzenberg family. In the early days the farmstead
was also called “In ghen Broek” or “Wildenbroek”
because of its situation in a swampy environment.
De Rousch once was a monastery farm. Monks cultivated
the lands on which De Rousch is now situated.
The name De Rousch is derived from the gurgling
sound of the Geleenbeek, which runs alongside
the farmstead or from the rustling of the leaves of
the trees that grow alongside the brook.
The large brick farmstead with its enclosed courtyard
is picturesquely situated against the slopes of the
Geleendal. The current building dates from 1859.
This is shown by the keystone with this year above
the three elliptical arch gates.
Until 1963 gentleman farmers lived and worked at
De Rousch. The construction of the hospital in the
near vicinity put an end to this agricultural tradition.
For more than fifty years now, under the name of
Auberge De Rousch, the farmstead has had the
function of a restaurant.
In 1998 Teeken Beckers Architecten BV realized an
expansion that shows a clear architecture that distinguishes
itself from the existing building. The winter
garden is bordered by a large glass screen that can be
opened and offers a magnificent view of the adjoining
brook valley. Due to the transparent volume of the
winter garden, the authentic form of the monumental
farm remains visible. The modest points of contact
between the new steel structure and the old monument
also contribute to this. The aluminum pavilion
is connected to the farm as a satellite with a corridor.
The winter garden and pavilion form a harmonious
ensemble with the farm, where old and new are
respected equally.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

IMSTENRADERHOF
Imstenrade 2, 3, 4, Heerlen
Huidige functie: Woning en kantoor
Bouwjaar: 1910
Architect: H. van Massenhove
Monumentnr.: 512753, 512754, 512815
IMSTENRADE FARM
Imstenrade 2, 3, 4, Heerlen
Current function: Residence and office
Year of construction: 1910
Architect:
H. van Massenhove
Monument no.: 512753, 512754, 512815
41
De hof bestaat uit een haaks patroon van boerderijbouw,
woonhuizen, bedrijfsruimten en stallen.
Het woongedeelte van de boerderij heeft een langwerpige
plattegrond, afgedekt door een zadeldak
met wolfseinden. In de zuidgevel zijn topgevels aangebracht
die met een driehoekig houten raamwerk
boven het dakvlak uitsteken. Het dak is gedekt met
Tuiles du Nord. De entree heeft een granitovloertje
met in mozaïek de naam: Hof Imstenrade.
The farm complex consists of a hook pattern of farmhouses,
residences, working accommodations and
stables. The residential part of the farm has an elongated
floorplan, covered by a saddle roof with snubnosed
gables. On the south facade gable ends have
been implemented and their triangular wooden frameworks
protrude from the roof surface. The roof is
covered by Tuiles du Nord. The entrance has a granite
floor with in mosaic the name: Hof Imstenrade.
Het bedrijfsgebouw staat loodrecht op het woongedeelte.
Karakteristiek is het contrast tussen het
roodbruine metselwerk en de speklagen, sluitstenen
en aanzetstukken van lichtgele mergelsteen.
Het patroon van doorlopende banden is consequent
doorgezet in de omlijstingen van de gevelopeningen.
De vier uitstekende topgevels lijken op die van het
woongedeelte. Verder zijn er rechthoekige houten
poorten.
Hier stonden in de 17 e eeuw twee hoeves, waarvan
de oudste al dateert uit 1359. In 1906 werden de
hoeves gekocht door de Antwerpse reder Frans
Schepens, hij moderniseerde de huidige hoeve tot
modelboerderij en bouwde er een watertoren bij.
De andere hoeve werd afgebroken en op die plaats
staat nu het buitenhuis. De bouwstijl heeft elementen
van de romantiserende Chaletstijl waarin men het
verlangen naar het boerenbergland kan lezen.
Frappant zijn de rood geschilderde dakgoten, boeiboorden,
consoles, gootklossen, windveren en dakspanten.
Kenmerkend voor de watertoren zijn de
stalen profielen opgevuld met metselwerk, in combinatie
met horizontale natuursteenbanden. Dit maakt
dit complex tot een toonbeeld van oude traditie en
nieuwe techniek dat zich rond de eeuwwisseling op
vele plaatsen manifesteert. Aan de straatzijde sluit
een smeedijzeren toegangshekwerk tussen bakstenen
kolommen en een ezelsrug het complex.
The working accommodations are at right angles
to the residential part. Characteristic is the contrast
between the red-brown masonry and the string
courses, keystones and extensions of light yellow
marlstone. The pattern of continuous bands has been
continued consistently in the frames of the facade
openings. The four protruding gable ends resemble
those of the residential part. There are also rectangular
wooden gates.
In the 17th century there were two farmsteads at this
location of which the eldest already dates from 1359.
In 1906 the farmsteads were bought by the Antwerp
shipowner Frans Schepens, he modernised the presentday
farmstead into a model farm and built an additional
water tower. The other farmstead was torn down
and at that location we now find the country house.
The building style has elements of the romanticized
Chalet-style which reveals a longing for alpine farming.
Striking are the red painted roof gutters, fasciae,
consoles, cornice brackets, verges and rafters.
Characteristic elements of the water tower are the
steel profiles filled with masonry, in combination with
horizontal natural stone bands. All of this makes this
complex a paragon of old tradition and new technology
which manifests itself at many places around the
turn of the century. On the street side the complex is
closed by a cast-iron fencing placed between brick
columns and an ogee arch.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA IMSTENRADE
Imstenrade 5, Heerlen
Huidige functie: Woning en kantoor
Bouwjaar: 1909
Architect: H. van Massenhove
Monumentnr.: 512751, 512752
VILLA IMSTENRADE
Imstenrade 5, Heerlen
Current function: Residence and office
Year of construction: 1909
Architect:
H. van Massenhove
Monument no.: 512751, 512752
42
Het kasteelachtige huis is gebouwd als buitenverblijf
in opdracht van de Antwerpse reder Frans Schepens.
De stijl is eclectisch, dat wil zeggen dat de architectonische
elementen zijn gekozen uit verschillende
stijlperioden.
The castle-like house was built as a country house
by order of the Antwerp shipowner Frans Schepens.
Its style is eclectic which means that the architectonic
elements have been selected from different style
periods.
De erker heeft een hardstenen basement met vier
rechthoekige keldervensters, natuurstenen hoekpilasters
en een plat dak met consoles. De vensters
zijn gescheiden door kleinere pilasters met kapitelen.
Boven de vensters en dakkapellen die uitkijken op
het dal, werden klassieke driehoekige en segmentboogvormige
frontons aangebracht.
De windvaan is gesmeed in de vorm van een schip.
Sommige ramen hebben een originele 5-ruitsindeling.
Verder is gebruik gemaakt van stijlelementen uit
de neorenaissance: rode bakstenen gevels met
horizontale roomkleurige banden in kalksteen.
Het geheel staat op een blauwstenen rusticaplint,
dat taps toeloopt.
De torenachtige westhoek heeft een groot samengesteld
venster met een liggende ellipsboog en een
hoge torenspits met lantaarn. Deze opzet geeft de
zuidgevel een asymmetrische ordening. In 1943 werd
het oorspronkelijke dak door brand verwoest.
Architect Swinkels uit Maastricht was verantwoordelijk
voor het herstel van het dak. Daarbij werd de spits
minder imposant herbouwd.
De parkachtige tuin dateert uit 1928 en is eveneens
als monument beschermd en heeft een ovaal padenpatroon.
In het centrale deel bevindt zich een langgerekte
vijver met een stenen brug. Om zijn vrouw
een beter uitzicht op het Geleendal te bezorgen, liet
de opdrachtgever een heuvel die dat uitzicht belemmerde
gedeeltelijk afgraven.
Er is een rijk gedecoreerde entree met natuurstenen
omlijsting. Het bovenlicht heeft een smeedijzeren
rooster met de initialen S F.
The bay window has a bluestone foundation with four
rectangular basement windows, natural stone corner
pilasters and a flat roof with consoles. The windows
are separated by smaller pilasters with capitals.
Above the windows and dormer windows that look
out on the valley, classical triangular and arch-shaped
frontons were installed.
The wind vane is cast in the shape of a ship. Some
windows have an original 5-pane division. Also Neo-
Renaissance style elements were used: red brick
facades with horizontal cream-coloured limestone
bands. All of it is placed on a bluestone tapering
rustic plinth.
The tower-like west corner has a large compound
window with a horizontal ellipse and a high spire with
a lantern. This arrangement gives the south facade an
asymmetrical composition. In 1943 the original roof
was destroyed by fire. Architect Swinkels from Maastricht
was responsible for the restoration of the roof.
During this process the spire was rebuilt in a less
impressive style.
The park-like garden dates from 1928 and it is also
a protected monument and has an oval pathway
pattern. There is an elongated pond with a stone
bridge in the central part. In order to let his wife have
a better view of the Geleendal, the owner had the hill
partly levelled because it hindered that view.
There is a richly decorated entrance with a natural
stone frame. The transom window has a cast-iron
grid with the initials S F.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA VAN SLOBBE
Zandweg 122, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1961-1963
Architect: G.T. Rietveld
Monumentnr.: 532196
VILLA VAN SLOBBE
Zandweg 122, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1961-1963
Architect:
G.T. Rietveld
Monument no.: 532196
43
Het huis werd, samen met Joan van Dillen en Jan van
Tricht, ontworpen voor Bart van Slobbe (1915-1994).
Hij wenste een niet pompeus, representatief huis
met voldoende vertrekken voor zijn grote gezin.
Het is opgebouwd uit kubische modules van 4,8 meter
en een witgeverfd betonskelet ingevuld met
geglazuurde baksteen.
The house was designed, together with Joan van
Dillen and Jan van Tricht, for Bart van Slobbe (1915-
1994). He wanted a non-pompous, representative
house with sufficient rooms for his large family.
It was constructed out of cubic modules of 4.8 metres
and a white painted concrete skeleton filled up with
glazed brick.
Op de eerste verdieping is de woonruimte met
keuken, bijkeuken en eethoek, een studeerkamer en
een ontvangst- en vergaderruimte. Boven zijn drie
dubbele en vier enkele slaapkamers. Het grote balkon
op de tweede verdieping vormt aan de zuidhoek van
de woonkamer een ruim overstek dat als zonnewering
fungeert.
De heuvelachtige omgeving heeft tot unieke architectuur
geleid. Het is bovendien met 16 vertrekken en
2.060m 3 het grootste woonhuis dat Rietveld ooit heeft
gemaakt. Het hoogteverschil is benut om de woonkamer
aan te sluiten op het hoogste punt en de entree
op niveau -1 te verbinden met het laagste punt.
De verschillende volumes met terrassen verschaffen
het huis een plastisch karakter. Duidelijk is te zien hoe
de vormgeving is teruggebracht tot elementaire
beeldende middelen, zoals horizontale en verticale
lijnen en vlakken, kenmerkend voor “De Stijl”. Grote
vensters in stalen kozijnen gaven een wel haast
onbeperkt uitzicht.
Het is even zoeken om dit enige Rietveld huis in
Limburg te vinden. Het panorama van toen is nu
volledig dicht gegroeid. Van Slobbe was directeur
van de N.V. Laura en Vereeniging in Eygelshoven en
voorzitter van de Kamer van Koophandel en Fabrieken
voor de Mijnstreek, van de Vereniging der Particuliere
Mijnen en van de regenten in het Kerkraadse Sint
Jozef ziekenhuis. Hij gebruikte zijn huis ook als
vergaderplaats.
On the first floor there is the living space with kitchen,
utility room and dinette, a study and a reception and
meeting room. Upstairs there are three double and
four single bedrooms. The large balcony on the
second floor creates a spacious overhang for the
south corner of the living room and serves as an
awning.
The hilly environment has resulted in a unique architecture.
Furthermore, with its 16 rooms and 2,060m3
it is the largest residence that Rietveld has ever
created. The difference in height has been used to
have the living room linked with the highest point
and the entrance at level -1 with the lowest point.
The different volumes with terraces provide the house
with an expressive character. It is clear to see how
the form has been reduced to primary evocative
means, such as horizontal and vertical lines and
surfaces, characteristic for “De Stijl”. Large windows in
steel window frames provided a nearly unlimited view.
It takes some time to find this only Rietveld house
in Limburg. The then panorama has now been fully
overgrown. Van Slobbe was director of the N.V. Laura
& Vereeniging in Eygelshoven and chairman of the
Chamber of Commerce and Industry for the Mining
District, of the Vereniging der Particuliere Mijnen
(Association of Private Mines) and of the governors of
the Saint Joseph hospital in Kerkrade. He also used his
house as a meeting place.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VROEDVROUWENSCHOOL
Parc Imstenrade 3 t/m 43, 44 t/m 130, Heerlen
Huidige functie: Wonen en zorg
Bouwjaar: 1920-1930
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 512703, 506441
SCHOOL FOR MIDWIFERY
Parc Imstenrade 3 to 43, 44 to 130, Heerlen
Current function: Residence and care
Year of construction: 1920-1930
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 512703, 506441
44
Na een hevige concurrentiestrijd kreeg Heerlen de
kweekschool voor vroedvrouwen ‘St. Elisabeth’, annex
kliniek voor verloskunde en vrouwenziekten van Zuid-
Nederland toegewezen. In 1912 ontwierp architect Jan
Stuyt een vroedvrouwenschool annex directeurswoning
aan de Akerstraat. Die was al gauw te klein door
de explosieve groei van de mijnstreek. Hij ontwierp
daarna een veel groter complex met een verblijfsgebouw,
een schoolgebouw, een directeurswoning
een zogenaamd economiegebouw (voor o.a. wasserij
en ketelhuis) inclusief schoorsteen en een kapel.
De hoofdgebouwen kregen een opvallende langgerekte
E-vorm tussen de aloude Zandweg en het Imstenraderbos.
Kenmerkend is de symmetrische rangschikking
van de bouwmassa’s, de hiërarchische driedeling
van het hoofdgebouw met een vooruitspringende
vleugel en een lantaarn (torentje) midden op het dak.
De bakstenen gevels hebben hoeklisenen met blokmotieven
in natuursteen.
Rechts van de grote ronde poort, is op 25 september
1925, de eerste steen gelegd door Koningin Wilhelmina.
Boven deze poort is een medaillon aangebracht
waarop een moeder met kind zijn afgebeeld. Veel
details zijn karakteristiek voor Stuyt: de reeksen dakkapellen
met driehoekige en rondboogvormige frontons,
een fries en sluitstenen versierd met stuiters.
De Vroedvrouwenschool verhuisde in 1993 naar een
nieuw gebouw in Kerkrade. De opleiding tot vroedvrouw
of verloskundige is tegenwoordig ondergebracht
bij het academisch ziekenhuis in Maastricht.
Aanvankelijk was de Vroedvrouwenschool geen monument.
Sloop dreigde, uiteindelijk werd het monumentale
pand het middelpunt van een renovatieproject
voor hoogwaardige ouderenhuisvesting met een scala
aan faciliteiten: Vitalis Parc Imstenrade. Wellicht heeft
het feit dat meer dan 80.000 Limburgers er het
levenslicht zagen hieraan bijgedragen.
After a fierce competition Heerlen got allocated its
training school for midwifery ‘Saint Elisabeth’, with
attached the clinic for obstetrics and gynaecology for
the Southern Netherlands. In 1912 the architect Jan
Stuyt designed a midwifery school with attached
a manager’s residence at the Akerstraat. This soon
was too small because of the explosive growth of
the mining district. After that he designed a much
larger complex with accommodations, a school,
a manager’s residence, a so-called utility building
(for a.o. washery and boiler room) including chimney
and a chapel.
The main buildings got a striking elongated E-shape
between the old Zandweg and the Imstenraderbos.
Characteristic is the symmetrical arrangement of
the building mass, the hierarchical threefold division
of the main building with protruding wings and a
lantern (tower) centred on the roof. The brick facades
have corner pilasters decorated with block patterns
of natural stone.
On the right of the large arched gate the first stone
was placed by Queen Wilhelmina on 25 September
1925. Above this gate a medallion has been placed
depicting a mother with child. Many details are
characteristic of Stuyt: the series of dormer windows
with triangular arch-shaped frontons, a freeze and
keystones decorated with boulders.
In 1993 the Midwifery school moved to a new building
in Kerkrade. Nowadays the training for midwife or
obstetrician is accommodated in the academic
hospital in Maastricht. Initially the School for Midwifery
was not a monument. Demolition was imminent,
but in the end the monumental building became
the pivotal point for a renovation project for highquality
elderly housing with a wide range of facilities:
Vitalis Parc Imstenrade. Maybe the fact that over
80,000 Limburgers were born there has played a role.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DIRECTEURSWONING EN MANAGER’S RESIDENCE AND
KAPEL CHAPEL
45
Zandweg 178, bij Parc Imstenrade 3, Heerlen
Zandweg 178 and Parc Imstenrade 3, Heerlen
Huidige functie: Woonzorgvoorziening (kapel)
Bouwjaar: Villa: 1920–1921 Kapel: 1934
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 512706, 512707
Current function: Residential care facility
(chapel)
Year of construction: Villa: 1920–1921 Chapel: 1934
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 512706, 512707
De directeurswoning, gebouwd voor de eerste geneesheer
directeur Clemens Meuleman, vertoont
diverse kenmerken van de villa’s van Stuyt. Zoals de
niet al te strenge blokvorm die met ondergeschikte
bouwdelen is verzacht. Hoeklissenen worden ook
toegepast bij de arbeiderswoningen. Het schilddak is
aan de bovenkant afgeplat. Hij had een voorkeur voor
rode baksteen en uitstekende getimmerde dakgoten.
The manager’s residence, built for the first medical
director Clemens Meuleman, has several characteristics
of the villas by Stuyt. Such as the not too strictly
observed block pattern which is softened by subservient
construction elements. Corner pilasters are also
used in the labourers’ houses. The hipped roof has
been flattened off at the top. He had a preference
for red brick and protruding timber roof-gutters.
De gebouwen maken deel uit van het omvangrijke
neoklassieke oeuvre van Stuyt met o.a. kerken,
scholen en woningen dat we op veel plaatsen in
Nederland aantreffen.
De verfijnde hiërarchie in de rangorde van “bovengeschikte”
en “ondergeschikte” massa’s alsmede het
aanbrengen van ornamenten en versierselen wordt
wel gezien als een metafoor voor de rangen en
standen in het sociale stelsel van toen.
De kapel is in 1934 gebouwd overeenkomstig een
ontwerp van Jan Stuyt en zijn zoon Giacomo. Na een
renovatie is de kapel, sinds 2001, weer in gebruik als
godshuis en als podium voor een breed scala aan
culturele evenementen.
De kapel heeft een indeling als een basilica met een
kruisvormige plattegrond, een vijfzijdige apsis, twee
sacristieën en een doopkapel. Het geheel is opgetrokken
in baksteen en verschillende soorten natuursteen.
Er is een omlopende plint van Kunrader-steen.
Het middenschip heeft kleine rondboogramen.
De smalle zijschepen zijn met ronde vensters uitgevoerd.
De gevels zijn op de hoeken voorzien van
geblokte pilasters in Maastrichts krijt, zo ook boven
de ramen en rondom de hoofdingang met omlijsting
en timpaan; de daken zijn met leien gedekt. Eenvoudige
houten ramen met dito indeling. De voorgevel
heeft een clocher-arcade met een klok.
The buildings are part of the vast neo-classical oeuvre
of Stuyt with a.o. churches, schools and houses which
we find on many locations throughout the Netherlands.
The refined hierarchy in the order of “superior” and
“subservient” masses as well as the implementation
of ornaments and decorations are also seen as a
metaphor for the different classes within the social
system of those days.
The chapel was built in 1934 based on a design by
Jan Stuyt and his son Giacomo. After a renovation
the chapel has been put back in use since 2001 as
a house of God and a stage for a wide variety of
cultural events.
The chapel has a lay-out similar to that of a basilica
with a cross-shaped floorplan, a five-sided apsis, two
sacristies and a baptistry. The complex has been fully
constructed in brick and different types of natural
stone. There is a continuous skirting-board of Kunrader-stone.
The nave has small arched windows.
The narrow side-aisles have round windows.
The facades have blocked pilasters of Maastricht chalk
on the corners, as well as above the windows and
around the main entrance with frame and tympanum;
the roofs are slate-tiled. Simple wooden windows with
similar lay-out. The front facade has a bell tower arch
with a clock.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

SINT JOSEPHKERK
Dr. Clemens Meulemanstraat 1, Heerlen
Huidige functie: Parochiekerk
Bouwjaar: 1956-1957
Architect: J.J. Fanchamps
Monumentnr.: 530863
CHURCH OF SAINT JOSEPH
Dr. Clemens Meulemanstraat 1, Heerlen
Current function: Parish Church
Year of construction: 1956-1957
Architect:
J.J. Fanchamps
Monument no.: 530863
46
De Sint Josephkerk kwam tot stand ter vervanging
van haar neoromaanse voorganger, die ontworpen
werd door stadsarchitect Jos Seelen in 1917. Deze
parochiekerk moest, gehavend door mijnschade,
afgebroken worden.
The Church of Saint Joseph was built as replacement
of its Neo-Romanesque predecessor that had been
designed by the municipal architect Jos Seelen in 1917.
This parish church had to be torn down due to mining
damage.
De nieuwe Sint Josephkerk van Jozef Fanchamps is
een kwartslag gedraaid ten opzichte van de oude
kerk. Het is een zaalkerk met pseudotransept,
processiegangen en een campanile die als
oriënteringspunt fungeert.
De kerk bestaat uit een betonskelet dat zowel in
het interieur als in het exterieur in het zicht is gelaten.
Het muurwerk bestaat uit vullingen in ruw gehakte
blokken Kunradersteen in drie dikten, die in wild
verband zijn gemetseld en afkomstig zijn uit de oude
kerk. De eerste steen werd op 27 oktober 1956 gelegd
door deken Mgr. Bemelmans. Hij was zijn tijd vooruit.
Achter in de kerk is die steen namelijk te zien met
het jaartal 1957.
De voorgevel is zeven traveeën breed en heeft een
opvallende getoogde gevelbeëindiging. In de traveeën
boven de portalen zijn hoogreliëfs aangebracht van
Wim van Hoorn (1908-1979), bekend van Dr. Poels in
Welten en d’r Joep in Kerkrade. De forse reliëfs van
kunststeen geven de twaalf apostelen met hun symbolen
weer. Ook zijn de vier evangelisten en de
Heilige Drie-eenheid afgebeeld.
Links naast de voorgevel staat een open betonnen
klokkentoren die door een open zuilengang met
de kerk is verbonden. Opmerkelijk zijn het gewapend
betonnen skelet en de licht gebogen daken.
The new Church of Saint Joseph by Jozef Fanchamps
has been turned 90 degrees compared to the former
church. It is a single-nave church with pseudo-transept,
procession aisles and a campanile which serves
as a point of orientation.
The church consists of a concrete skeleton which has
been left visible both in the interior and the exterior.
The mural consists of fillings of roughly cut and
randomly positioned blocks of Kunrader stone,
in three girths coming from the former church.
The first stone was laid by dean Mgr. Bemelmans
on 27 October 1956. He was ahead of his time.
The fact is that in the rear of the church that stone
can be found with the date 1957.
The front facade is seven bays wide and has a strikingly
arched facade ending. In the bays above
the portals high reliefs have been installed created
by Wim van Hoorn (1908-1979), known for Dr. Poels
in Welten and d’r Joep in Kerkrade. The robust reliefs
of artificial stone represent the twelve apostles with
their symbols. Also the four evangelists and the Holy
Trinity have been depicted.
On the left of the front facade is an open concrete
belfry which is connected to the church via an open
archway. Remarkable are the ferroconcrete skeleton
and slightly bent roofs.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE PASMANS
Leon Biessenstraat 71, Heerlen
Huidige functie: Begeleid wonen
Bouwjaar: 1777
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 527673
FARMSTEAD PASMANS
Leon Biessenstraat 71, Heerlen
Current function: Assisted living
Year of construction: 1777
Architect:
Unknown
Monument number: 527673
47
De hoeve is op de Heerlerbaan bekend onder de naam
van de laatste bewoner: Sjeng Pasmans. De hoeve had
een U-vormige plattegrond en lag aan de Rukkerweg,
zoals de straat destijds heette. Deze oude weg is
afgesneden als gevolg van het uitbreidingsplan
Giesen-Bautsch uit 1960 waarbij veel agrarische
gebieden zijn vervallen. Toen is de huidige ligging
ontstaan op de hoek van de nieuw aangelegde
Sinaïstraat.
At the Heerlerbaan the farmstead is known under
the name of his last occupant: Sjeng Pasmans.
The farmstead had a U-shaped floorplan and was
situated at the Rukkerweg, as the street was called
in those days. This old street had been cut off due to
the 1960 expansion plan Giesen-Bautsch as a result
of which many agricultural grounds became defunct.
At that time the current location came into existence
at the corner of the newly constructed Sinaïstraat.
De korte, gesloten zijde van de U-vorm bevatte
het woonhuisgedeelte en vormde de westflank van
de hoeve. Dit gedeelte was via de naar het oosten
geopende binnenhof toegankelijk.
De lange vleugel aan de zijde van de Leon Biessenstraat
bestaat uit een stal plus een grote schuur en
ontleent haar karakter aan de twee grote inrijpoorten.
Volgens het ingemetselde jaartal in deze gevel dateert
de hoeve uit 1777.
Interessant zijn de ambachtelijk, in kruisverband,
verwerkte bakstenen (afwisselend een laag koppen
en een laag strekken) en de ellipsvorm van de gemetselde
bogen. In de gevel zit een reeks oude gevelankers
met aan de boven- en onderzijde een dubbele
krulaanzet. Het dak had stropoppen of strodokken
die werden gebruikt om de Oudhollandse pannendaken
af te dichten tegen tocht, sneeuw en regen.
De boerderij is verbouwd tot een woonbegeleidingscentrum
voor tien bewoners. Hiervoor is het gebouw
ingrijpend veranderd met gebruikmaking van de oude
binnenhof en enkele authentieke gevels.
De tweede oude bedrijfsvleugel, parallel aan en
tegenover de vleugel aan de Leon Biessenstraat, is
vervangen. Het vernieuwde monument heeft, in de
plaats van de U-vorm, meer een carré-vorm gekregen.
The short, closed side of the U-shape contained
the residential part and formed the westside of the
farmstead. This part could be accessed via the eastwardly
opened inner courtyard.
The long wing at the side of the Leon Biessenstraat
consists of a stable plus a large barn and derives its
character from the two large entrance gates. According
to the bricked-in date in this facade the farmstead
dates from 1777.
Of interest are the crafted, cross-bond bricks (alternating
a layer of headers and a layer of stretchers) and
the ellipse-shape in the brick arches. The facade has
a number of old wall anchors with a double scroll
spring at the bottom and at the top. The roof had
straw insulation for sealing the Old Dutch tiled roofs
from draught, snow and rain.
The farm has been rebuilt into a centre for assisted
living for ten occupants. For this purpose the building
has been drastically altered by using the old inner
courtyard and some authentic facades.
The second old farm wing, parallel to and opposite
the wing at the Leon Biessenstraat, has been replaced.
The renovated monument now has a more square
shape instead of the old U-shape.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HORICHERHOF
Corisbergweg 119A, 121, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 14 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21238, 21239
HORICHERHOF
Corisbergweg 119A, 121, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 14th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21238, 21239
48
De voormalige hoeve dankt zijn naam aan de familie
Von Horrich, die vóór 1446 het pand al in bezit had.
Door het huwelijk van Heichwich von Horrich met
Heinrich van Reuschenberg ging het pand in die
familie over (30 juni 1452).
The former farmstead owes its name to the Von
Horrich family who already owned this property prior
to 1446. By the marriage of Heichwich von Horrich to
Heinrich van Reuschenberg the property passed into
the hands of the latter family (30 June 1452).
De hoeve is een van de oudste vakwerkhoeves van
Heerlen en kent een rijke geschiedenis. Onder meer
doordat de Caumerbeek in de buurt van de hoeve
ontspringt en in de kelder. Rond 1950 kwamen mensen
hier nog steeds water halen. De kruipruimte is later
volgestort met zand en de bron is dichtgemaakt met
een cementprop.
In de 20 e eeuw is de hoeve in ernstig verval geraakt.
Het behoud van de Horicherhof is voor een groot deel
te danken aan een actie die door diverse bewoners
van de wijk Heerlerbaan in 1982-1985 op touw was
gezet. Woningvereniging Heerlerbaan heeft daarna in
overleg met aannemersbedrijf Jongen en
in overleg met de gemeente Heerlen en de Rijksdienst
voor het Cultureel Erfgoed een restauratieplan
ontwikkeld, waardoor de huidige in 1986 gereed
gekomen vijf appartementen en acht eengezinswoningen
ontstonden.
Bouwhistorisch onderzoek toont aan dat de gebinten
van het vakwerkhuis, waarin de fraaie overkraagde
verdieping is aangebracht, van eind 16 e , begin 17 e
eeuw zijn. Het woonhuis is in de loop van de 18 e eeuw
naar oostelijke zijde met twee gebinten uitgebreid.
Later zijn er nog andere verbouwingen geweest,
zoals de verstening van de uitbouw van het westelijk
woonhuis, verandering van haarden, bouw van het
kelderhuis en de bedstede en dergelijke.
De hoeve ligt op een locatie tussen de Bovenste
Caumer en de Romeinenstraat. Hier liggen ook de
resten van een Romeinse villa van het type rustica.
The farmstead is one of the oldest half-timbered
farmsteads of Heerlen and has a rich history. This is
partly because the Caumerbeek rises in the neighbourhood
and in the basement of the farmstead.
Around 1950 people still came here to fetch water. The
crawl space has later been filled up with sand and the
well has been sealed with a concrete plug.
During the 20th century the farmstead deteriorated
enormously. The preservation of the Horicherhof
is largely owed to a campaign initiated by several
inhabitants of the Heerlerbaan neighbourhood
between 1982-1985. Subsequently, the Heerlerbaan
housing association in consultation with the Jongen
contracting firm, the municipality of Heerlen and
the Cultural Heritage Agency has developed a restoration
plan, which in 1986 resulted in the current five
flats and eight single-family dwellings.
Historical building research shows that the trusses
of the half-timbered house, in which a beautifully
extended floor has been created, date from end 16th,
beginning 17th century. During the 18th century
the residence was expanded towards the east side
with two trusses. Later on other renovations have
taken place, such as the brickifying of the extension
to the western residence, changing the fireplaces,
building the basement apartment and the box bed,
and the like.
The farmstead is situated between the Bovenste
(Upper) Caumer and the Romeinenstraat. Here the
remnants of a Roman villa rustica can also be found.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DE DROEPNAAS
Corisbergweg 117, 119, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 14 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21237
THE DROEPNAAS
Corisbergweg 117, 119, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 14th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21237
49
Deze hoeve van baksteen met een gesloten binnenplaats
heeft aan de straatzijde een puntgevel en een
ellipsboogpoort. In 14 e eeuwse archiefstukken komt
de hoeve voor als “Onderste hof” of “Klein Caumer”
en was een Wickraadsleen. Waarschijnlijk is het pand
een vroege afsplitsing van de Horicherhof, die meermaals
de “Overste hof” werd genoemd.
Blijkens een hardstenen sluitsteen boven de ingang
‘Anno 1779 R. Freins m.i. Offermans’ is de hoeve toen
verbouwd of herbouwd.
In de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw stond
voor de hoeve een waterpomp, waaruit de inwoners
van de Caumer hun water konden halen. In de loop
der jaren raakte de bron uitgedroogd, waardoor de
pomp nog maar druppelde. Zo ontstond waarschijnlijk
de naam Droepnaas. De pomp is al lang geleden
verdwenen, maar de naam leeft nog voort en staat
tegenwoordig op de gevel.
Delen van het vakwerk zijn nog in de gevels en op de
binnenplaats herkenbaar. In de Tweede Wereldoorlog
was de hoeve een onderduikadres en de uitvalsbasis
voor de in het verzet actieve familie Bockma.
In de jaren zeventig bestond het plan om 1.000 galerijwoningen
te bouwen. Met deze nieuwe ontsluitingsweg
zou de historische beekzone worden doorsneden
en zou het agrarische gebied van de Bovenste Caumer
geïsoleerd raken. Inspraak van bewoners heeft dit
weten te voorkomen.
This brick farmstead with secluded inner courtyard
has a gable-end and an elliptical arch gate on the
street side. In 14th century archives the farmstead is
referred to as “Onderste hof” (“Lower Farmstead”) or
“Klein Caumer” (“Small Caumer”) and was a Wickraad
fief. The property is probably an early split off
of the Horicherhof, which was often referred to as
the “Overste hof” (“Upper Farmstead”).
As appears from a bluestone keystone above the
entrance, stating ‘Anno 1779 R. Freins m.i. Offermans’
the farmstead was renovated or rebuilt in that year.
During the twenties and thirties of the last century
there was a water pump in front of the farmstead
from which the inhabitants of the Caumer could get
their water. Throughout the years the well dried up,
which left the pump to produce no more than a few
droplets. This probably resulted in the name "Droepnaas"
(meaning something in the nature of "Runny
Nose"). The pump disappeared many years ago, but
its name still lives on the facade.
Parts of the former timbered parts of the house can
still be recognized in the facades and in the courtyard.
During World War II the farmstead was used as a
safehouse and the base of operations for the Bockma
family who were active in the resistance.
During the seventies the plan was suggested to
build 1,000 gallery flats. This new access road would
transect the historic brook area and also the agricultural
area of the Bovenste (Upper) Caumer would
become isolated. Inhabitants’ participation has
averted that development.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE CORISBERG
Corisbergweg 1, Heerlen
Huidige functie: Zorgboerderij
Bouwjaar: 14 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21236
FARMSTEAD CORISBERG
Corisbergweg 1, Heerlen
Current function: Care farm
Year of construction: 14th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21236
50
Hoeve Corisberg wordt al in 1371 genoemd als leengoed
en stamgoed van het geslacht Caldenborn of
Van Caldenborch. De carréboerderij is schilderachtig
gelegen tegen de helling van het dal van de Caumerbeek.
Op de zuidwesthoek bevindt zich het 17 e eeuwse
L-vormige woongedeelte, waarvan de begane grond
is opgetrokken uit Kunradersteen en de verdieping in
baksteen met speklagen en hoekblokken van mergel.
In de 17 e eeuw werd ook de rest van de zuidgevel
vernieuwd door toepassing van mergel.
Already in 1371 Farmstead Corisberg is mentioned as
fief and family estate of the house of Caldenborn or
Van Caldenborch. The square farm house is picturesquely
situated against the slope of the valley of the
Caumerbeek. In the southeast corner there are the
17th century L-shaped living quarters of which the
ground floor is built in Kunrader stone and the first
floor in brick with string courses and corner blocks
of marl. In the 17th century also the remainder of
the south wing was renewed by applying marl.
De inscriptie: “Anno 1768 Thomas Ulecks Anna Marea
Horbach” in de puntgevel van het woonhuis, wijst
op een verbouwing in dat jaar. Hierbij werden de
segmentboogvensters en de schoorsteenmantels
in Lodewijk XIV-stijl aangebracht. Onder het woongedeelte
bevindt zich een kelder met een ellipsbooggewelf.
Dit is het oudste gedeelte van deze hoeve.
De bakstenen muur aan de oostzijde stamt uit de
eerste kwart van de 19 e eeuw. De stal is, zoals het jaartal
vermeldt, uit 1780. De buitengevel bestaat uit
baksteen met speklagen van mergel. Opmerkelijk is
het onderste deel van deze gevel aan de wegkant.
Hier is een gevarieerde hoeveelheid steen (her)
gebruikt: stukken mergel en zandsteen zijn herkenbaar,
maar ook maaskeien en vuursteenknollen.
De laatste bewoners zijn eind 2002 gestopt met
boeren. In 2009 is de boerderij overgedragen aan de
Stichting Zonnehuizen. Alynia Architecten & Adviseurs
kreeg in 2010 opdracht de hoeve te verbouwen tot
zorgboerderij.
Om de autonomie van de monumentale boerderij en
het karakter van het glooiende landschap zoveel
mogelijk te handhaven, is de uitbreiding met de vier
geschakelde woningen half ingegraven in een verder
gelegen talud. Verder is een extensief grasdak aangebracht
dat aansluit bij het groen van de omgeving.
The inscription “Anno 1768 Thomas Ulecks Anna
Marea Horbach” in the gable end of the residence is
evidence of a rebuilding in that year. During this rebuilding
the segmented arched windows and the
mantelpieces in Louis XIV-style were installed. Below
the residential area there is a cellar with an oval-shaped
arched roof. This is the oldest part of this farmstead.
The brick wall on the east side dates from the first
quarter of the 19th century. As shown by the year,
the stable is from 1780. The facade is a combination
of brick and marl string courses. Remarkable is the
lower part of this facade on the street side. Here a
varied quantity of stone was (re)used: pieces of marl
and sandstone are discernible but also Meuse boulders
and flint nodules.
The last occupants stopped farming by the end of
2002. In 2009 the farm was handed over to the
Zonnehuizen Foundation. Alynia Architects & Advisors
were commissioned to rebuild the farmstead into a
care farm in 2010.
In order to preserve the autonomy of the monumental
farm and the character of the sloping landscape as
much as possible, the extension with the four semidetached
houses has been partly dug into a talus
situated somewhat further away. Also an extensive
grass roof has been created which is in keeping with
the green of the environment.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE DE ERK
Johannes XXIII-singel 46, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21240
FARMSTEAD DE ERK
Johannes XXIII-singel 46, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21240
51
De naam De Erk komt van het Latijnse ‘arca’ dat kast
of kist betekent en verwijst naar de sluis tegenover
de hoeve die voor de waterhuishouding van Heerlen
een belangrijke rol heeft gespeeld. Het water liep, als
men het schot van de sluis had laten zakken, vanaf de
Johannes XXIII-singel, via de Caumerbeeklaan naar
de laag gelegen omgeving van het huidige (op heipalen
gefundeerde) Grotius College. Daarna stroomde
‘Het Vlot’, ook wel ‘De Waterlooper’ genoemd, door
open greppels en kanalen langs de Akerstraat in de
richting van het centrum.
Deze fraaie hoeve, ooit ‘Boven de Poort’ geheten,
is grotendeels opgetrokken in roodbruine baksteen
rond een gesloten binnenplaats waar overblijfselen
van vakwerk uit 1739 te vinden zijn. Vooral dit vakwerk
maakt de hoeve karakteristiek. De strakke lijnen van
de balken en de witgepleisterde vlakken lijken een
introductie op de abstracte schilderkunst van Piet
Mondriaan, die zijn realistisch werk begon met
bewondering voor fraaie oude boerderijen.
Het bouwjaar weten we door een inscriptie op een
houten balk boven een ingang die vroeger met het
vakwerkdeel verbonden was: “Anno 1739 P. Pryden
27 Mey dit hvis staet in goode hant Godt bewaer dit
vor fevr en brant”.
In 1780 werd er een schuur bijgebouwd. Boven de
poort zijn muurankers met de tekst “1808” aangebracht,
wat wijst op een verbouwing.
De ellipsboogpoort en segmentboogvensters met
houten kozijnen, oren en ontlastingsbogen zijn
bouwkundig gezien uit het begin van de 19 e eeuw.
In de periode 1972-1982 werd de hoeve op particulier
initiatief gerestaureerd.
The name De Erk originates from the Latin ‘arca’
which means cupboard or chest and refers to the
sluice right across the farmstead which played an
important role in the water management of Heerlen.
When the partition of the sluice was lowered, the
water ran from the Johannes XXIII-singel, via the
Caumerbeeklaan to the low-lying neighbourhood of
today’s (pile founded) Grotius College. Subsequently
‘Het Vlot’ (‘The Raft’), also referred to as ‘De Waterlooper’,
ran through open ditches and canals along
the Akerstraat towards the centre.
This beautiful farmstead, once called ‘Boven de Poort’
(‘Above the Gateway’), has largely been constructed
in red-brown brick around a closed courtyard where
the remnants of half-timbered constructions from 1739
can be found. Especially the half-timbered construction
is characteristic of this farmstead. The firm-lined
beams in combination with the white-plastered surfaces
look like an introduction to the abstract painting
of Piet Mondriaan who started his realistic work in
admiration of beautiful old farmhouses.
The date of construction is known because of an inscription
in a wooden beam above an entrance that
used to be connected to the half-timbered part of the
residence: “Anno 1739 P. Pryden 27 Mey dit hvis staet
in goode hant Godt bewaer dit vor fevr en brant”.
In 1780 a barn was added. Above the gate wall ties
have been added with the text “1808” which refers
to a rebuilding.
From an architectural point of view the oval-shaped
gate and the segmented arched windows with
wooden frames, handles and relieving arches date
from the beginning of the 19th century. In the period
1972-1982 the farmstead was renovated by private
initiative.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

SCHIFFELERHOF
Schiffeler 1, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 14 e en 19 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21241, 21242
SCHIFFELERHOF
Schiffeler 1, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 14th and 19th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21241, 21242
52
Verscholen in het groen achter het sportpark Kaldeborn
liggen de vijvers die ooit deel uitmaakten van
het middeleeuwse leengoed Schiffeler.
De Schiffelerhof was een leengoed van het bisdom
Keulen. De hoeve was eind 14 e eeuw de zetel van
het adellijke geslacht Van Retersbeek, bijgenaamd
Van Caldeborn.
Hidden in the green behind sports park Kaldeborn lie
the ponds that once were part of the medieval fief of
Schiffeler.
The Schiffelerhof was a fief of the bishopric of Cologne.
At the end of the 14th century the farmstead was
the seat of the noble family of Van Retersbeek, also
named Van Caldeborn.
De hoeve werd in 1665 samen met de nabijgelegen
hoeve Corisberg verkocht aan de Akense koopman
Henric Vignon, gehuwd met Anna Buirette. Het echtpaar
woonde in 1650 op kasteel Meezenbroek en moet
het herenhuis van de Schiffeler zo rond 1660 hebben
herbouwd. Het woonhuis heeft een zadeldak met
haaks aangebouwde schuur. Het woonhuis maakt deel
uit van het complex de Schiffeler.
Het hele complex is opgetrokken in baksteen en heeft
vensteromlijstingen in Naamse steen. Van de oorspronkelijke
uit ca. 1660 daterende ramen zijn er nog
een drietal bewaard gebleven aan de binnenhofgevel
op de slaapkamerverdieping. In de noordgevel zitten
nog sporen van vier van deze ramen. De poortvleugel,
in ongeveer dezelfde stijl, moet er kort na de bouw
van het herenhuis tegenaan zijn gezet.
In 1765 werd het goed verkocht aan Jan Willem
Lintgens-Schoonbrood. Rond 1800 vond er een
uitbreiding en verbouwing plaats, waarbij het
woongedeelte aan de voorzijde is bijgebouwd.
Eind jaren tachtig uit de vorige eeuw is de hoeve
door de initiatiefgroep Herstel Schiffelerhof volledig
gerestaureerd. In de hoeve en in de bijgebouwen
werden een aantal appartementen gerealiseerd.
In 1665 the farmstead, together with the nearby
situated farmstead Corisberg was sold to the Aachen
merchant Henric Vignon, married to Anna Buirette.
In 1650 the couple lived at Meezenbroek castle and
probably rebuilt the Schiffeler manor around 1660.
The residence has a saddle roof with rectangularly
attached shed. The residence is part
of the Schiffeler complex.
The entire complex is built in brick and has window
frames of Namur stone. Of the original windows
dating from around 1660 three have been preserved
on the inner-court facade on the bedroom floor.
In the north facade there are still traces of four of
these windows. The gate wing in approximately the
same style, must have been added to it shortly after
the construction of the manor.
In 1765 the property was sold to Jan Willem Lintgens-
Schoonbrood. Around 1800 the manor was expanded
and rebuilt during which the residential part on the
frontside was added.
By the end of the eighties of the last century the
farmstead was fully renovated by initiative group
‘Restoration Schiffelerhof’. In the farmstead and in
the annexes a number of condominiums were realized.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

CAUMERMOLEN
Caumermolenweg 12, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21235
CAUMER MILL
Caumermolenweg 12, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21235
53
De oudste Heerlense molen is de Caumermolen.
Deze is schilderachtig gelegen aan de nu dichtgeslibde
aftakking van de Caumerbeek. Het oorspronkelijk
L-vormige gebouw is grotendeels opgetrokken uit
baksteen en stamt uit 1787.
The Caumermolen is the oldest mill of Heerlen.
It is picturesquely situated at the now silted-up
tributary of the Caumerbeek (Caumer brook).
The originally L-shaped building has been largely
constructed out of brick and dates from 1787.
Al in 1371 wordt de molen genoemd. Het is dan tevens
de banmolen van Heerlen die eigendom was van de
landsheer. Een banmolen was een gezamenlijke
voorziening van een rechtsgebied waar de inwoners
gedwongen hun graan lieten malen.
Bij akte van 26 juli 1717 ontving Johannes Quadvlieg
de molen van de Staten-Generaal der Verenigende
Nederlanden. In het midden van de 19 e eeuw werd
de Caumermolen aangedreven door een bovenslagrad.
Na de Franse tijd werd Leon Pluymaekers de
eigenaar. Hij vernieuwde in 1881 de raderen van
de aandrijving van het rad.
Wat nu nog over is van de Caumermolen, de laatste
grote restauratie dateert van 1970, is een groot woonhuis,
voor het grootste deel opgetrokken uit baksteen.
Het is al lang geen molen meer, maar het is wel nog
een monument. De jaarankers ‘1787’ herinneren aan
een eerdere herbouw.
De molen is blijkbaar in gebruik geweest tot 1929.
Toen verhuisde de pachter-molenaar, P. Roex,
vanwege de lage waterstand, mede veroorzaakt
door een veranderde loop ten gevolgen van mijnverzakkingen,
naar de Oliemolen.
In 1953 werd de molen verkocht aan de gemeente
Heerlen. Die verkocht het pand door aan de familie
Dohmen die de restauratie ter hand nam.
Bij de inventarisatie van Limburgse molens uit 1957
was het molenwerk inmiddels gesloopt. Tegenwoordig
is het pand in het bezit van de familie Peeters (voormalig
apotheker in Heerlen).
Already in 1371 there is a reference to the mill. At that
time it was also the ban mill of Heerlen and was
owned by the local lord. A ban mill is a joint facility
of a judicial district in which the inhabitants were
forced to have their corn ground.
By a deed dated 26 July 1717 Johannes Quadvlieg
received the mill from the States-General of the
United Netherlands. In the middle of the 19th century
the Caumermolen was driven by an overshot wheel.
After the French period Leon Pluymaekers became
the owner. In 1881 he renovated the cogwheels of
the drive mechanism of the wheel.
What is left of the Caumermolen today, its latest major
renovation dates from 1970, is a large residence,
primarily constructed out of bricks. It is no longer a
mill, but still a monument. The iron wall ties stating
‘1787’ are reminiscent of an earlier renovation.
Apparently the mill was operational until 1929.
The tenant-miller, P. Roex, due to the low water level,
partly due to an altered course caused by subsidence
of the mine, moved to the Oliemolen.
In 1953 the mill was sold to the municipality of Heerlen.
The latter sold the property to the Dohmen family
who took up the renovation.
At the time of the 1957 stock-taking of Limburg mills
the milling mechanism had already been demolished.
Today the property is owned by the Peeters family
(former pharmacist in Heerlen).
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DUBBEL WOONHUIS
Caumerbeeklaan 50, 52, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1917
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 523285
DOUBLE RESIDENCE
Caumerbeeklaan 50, 52, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1917
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 523285
54
Dit dubbele woonhuis bezit ensemblewaarde als
onderdeel van de vrijstaande en aaneengeschakelde
bebouwing aan de Caumerbeeklaan, Caumerdalschestraat,
Molenberglaan en een gedeelte van de Akerstraat
in relatie tot de mijnwerkers kolonie Molenberg.
This double residence has a ‘group value’ as part
of the detached and terraced houses on the Caumerbeeklaan,
the Caumerdalschestraat, the Molenberglaan
and a part of the Akerstraat in relationship with
the miners’ colony Molenberg.
Het vrijstaand dubbele woonhuis heeft een U-vormige
plattegrond. De frontgevels van het linker- en rechterdeel
springen iets vooruit. Het pand telt één, deels
twee bouwlagen onder zadeldaken met rode Hollandse
pannen. Het is een voorbeeld van het dubbelwoonhuis,
dat gescheiden wordt door een loggia
met twee hoofdingangen.
Interessant is te zien hoe de voorkeur van Stuyt
(1868-1934) voor een driedeling gestalte krijgt.
In het middenstuk van de frontgevel, tussen beide
vooruitspringende geveldelen, bevindt zich een breed
dakoverstek rustend op twee kleine ambachtelijk
bewerkte houten consoles en een houten middenkolom.
Twee dakkapellen werken als focuspunt.
Samenbindend zijn de zes kozijnen waarin nog
authentieke ruitvormige roedeverdelingen voorkomen.
Deze beeldbepalend detaillering in het middenstuk,
met de voordeuren van beide woningen en het bordes
met traptrede, geeft van het hele blok weer een
driedeling.
Hout, baksteen en natuursteen zijn de belangrijkste
bouwmaterialen. Boven acht ramen in de vooruitstekende
gevels zit een strekse boog met natuurstenen
sluitsteen. Alhoewel Stuyt hield van eenvoud,
paste hij dit soort versiering vaker toe.
Nummer 50 heeft een vrijwel authentieke interieur
indeling. Van belang zijn onder meer de houten
schuifdeuren tussen woon- en zitkamer; de houten
trap met leuning met spijlen, handlijst en hoofdbaluster;
de plafonds met stucwerk in blad/bloemmotief.
The detached double residence has a U-shaped
floorplan. The front facades of both the left and
the right side are slightly protruding. The property
has one, partly two, levels under saddle roofs with
red Dutch tiles. It is an example of a double residence,
separated by a loggia with two main entrances.
It is interesting to see how Stuyt’s (1868-1934) preference
for a threefold structure is taking shape.
In the middle segment of the front facade, between
both protruding facade elements, there is a broad
overhang supported by two traditionally decorated
wooden consoles and a wooden centre pillar.
Two dormer windows act as focal points. The six
window frames with their still authentic diamondshaped
panelling are a unifying element. These iconic
details of the middle segment, with the front doors of
both houses and the steps, again give the entire block
a threefold character.
Wood, brick and natural stone are the most important
building materials. Above eight windows in the protruding
facades there is a stretcher arch with a natural
stone keystone. Although Stuyt favoured simplicity,
he often applied such decorations.
Number 50 has an almost entirely authentic floorplan.
Some important elements are the wooden sliding
doors between living and sitting room; the wooden
staircase with wooden banister rail, handrail and
guardrail; the stucco ceilings with petal/flower motif.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

KWEEKSCHOOL VOOR TEACHER TRAINING
MEISJES COLLEGE FOR GIRLS 55
Bekkerveld 1, Heerlen
Bekkerveld 1, Heerlen
Huidige functie: Kinderopvang Humanitas
Bouwjaar: 1929
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 512800
Current function: Childcare Humanitas
Year of construction: 1929
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 512800
De kweekschool markeert in het oeuvre van Peutz
het breukvlak tussen de invloed van het Nieuwe
Bouwen en die van de Delftse School. Deze laatste
stroming binnen het traditionalisme in Nederland werd
bekend door de uitgesproken theorieën van Granpré
Molière (1883-1972). De functie van een gebouw moest
duidelijk terug te zien zijn in de vorm en gebaseerd
zijn op universele normen en waarden.
In the work of Peutz the teacher training college
marks the plane of fracture between the influence
of the ‘New Pragmatism’ and that of the Delft School.
This movement within the traditionalism in the Netherlands
became known via the outspoken theories of
Granpré Molière (1883-1972). The function of a building
should be evident from its form and based on
universal standards.
De voormalige kweekschool voor meisjes, Maria
Immaculata is de volledige naam, staat schuin tegenover
de voormalige MTS (vanaf 1957 bekend als
de HTS). Het langgerekte grondplan ligt evenwijdig
aan twee straten van het grote grazige plein.
Het pand telt drie bouwlagen plus souterrain en
wordt afgedekt met een zwak hellend zadeldak met
ambachtelijke gootklossen. Het dak is gedekt met
Hollandse pannen en heeft uitstekende schoorstenen.
De hoekpartijen in de asymmetrische frontgevel zijn
verschillend geaccentueerd door horizontale en
verticale richels die soms enige overeenkomst lijken
te hebben met neoplastische details in het expressionisme.
De andere vensters in de frontgevel zijn van verschillend
formaat en dat is niet zonder reden. De vensters
laten namelijk de functies van de achterliggende
ruimten zien: ze zijn regelmatig in de derde bouwlaag
(voormalige slaapzaal); groter dan de andere in de
tweede bouwlaag (tekenlokaal); soms onregelmatig
van positie (trappenhuizen) en symmetrisch en
langwerpig in de as van de ingangspartij (hal).
Voor de ingang is een horizontale overkapping van
een hardstenen plaat. Hier staan twee heilige beelden
gemaakt door Charles Vos (1888-1954) die rondom
versierd zijn: Sint Franciscus met pij en Sint Jozef
met kind.
The former teacher training college for girls, Maria
Immaculata in full, is located diagonally opposite to
the former intermediate technical school, MTS (as of
1957 known as the HTS, higher technical school).
The elongated floorplan is parallel to two streets
of the big lush square.
The building has three construction levels plus a
basement and is covered by a slightly sloping saddle
roof with traditional cornice brackets. The roof is
covered with Dutch tiles and has protruding chimneys.
The corner areas in the asymmetric front facade are
accentuated differently by horizontal and vertical
ridges which sometimes seem to resemble slightly
the neoplastic details of the Expressionism.
The other windows on the front facade have different
formats and not without a reason. The fact is that
the windows show the function of the rooms that lie
behind them: they are regular on the third construction
level (former dormitory); larger than the other
windows on the second floor (art room); sometimes
irregular of position (staircases) and symmetric and
elongated along the axis of the entrance hall.
In front of the entrance there is a horizontal covering
built of a bluestone slab. Here there are two sacred
sculptures by Charles Vos (1888-1954) which have
been decorated on all sides: Saint Francis with a habit
and Saint Joseph with a child.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

KERK VAN DE HEILIGE CHURCH OF THE HOLY
MOEDER ANNA MOTHER ANNA 56
Bekkerveld 10, Heerlen
Bekkerveld 10, Heerlen
Huidige functie: Kerk
Bouwjaar: 1952-1953
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 530830
Current function: Church
Year of construction: 1952-1953
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 530830
De tweede architect was H. Teeken (1900-1950):
‘een nuchtere technische en gewetensvolle tegenpool
van de kunstenaar Frits Peutz’. De kerk zou met 1.000
zitplaatsen de nieuwe hoofdkerk van de Oostelijke
Mijnstreek worden. De kerk is centraal gelegen in de
wijk Bekkerveld, aan de rand van een gelijknamig
grasveld.
The second architect was H. Teeken (1900-1950):
‘a down-to-earth technical and conscientious antipode
of the artist Frits Peutz’. The church with its 1,000
seats was to become the new main church for the
Eastern Mining District. The church is centrally located
in the Bekkerveld neighbourhood, on the edge of a
similarly named lawn.
Als een van de eerste volledig betonnen kerken in
Nederland werd zij in de bouwtijd met argusogen
bekeken. Beton, zeker als het in het zicht bleef zoals
het uit de bekisting kwam, werd lange tijd door de
Katholieke Kerk als een onedel materiaal beschouwd.
Peutz vond beton echter passen bij de dagelijkse
omgeving van de gewone mijnwerkers. De textuur
van betonnen wanden leek op die van de koeltorens.
Het gebouw bestaat uit een vierkante onderbouw
van 41x41 meter, een achthoekige tamboer, een ronde
koepel met een doorsnede van 31 meter en een
lantaarn met kruis. De tamboer rust op acht kolommen
die cirkelvormig in de vierkante kerkzaal zijn
geplaatst. Boven de vensters in de tamboer ligt een
zware betonnen ringbalk die het koepelgewelf op
zijn plaats houdt.
Op alle hoeken van de onderbouw zijn acht vensters
geplaatst met een vakverdeling van twaalf vierkanten.
Het hoge uitgebouwde portaal aan de westzijde heeft
een gewelfde luifel dat op de zijmuren en op twee
slanke kolommen rust.
In tegenstelling tot wat men zou verwachten, is het
bankenplan traditioneel. De altaren, biechtstoelen
en doopvont en ook het materiaalgebruik (hout,
natuursteen) voor deze onderdelen zijn eveneens
traditioneel. Daan Wildschut (1913-1995) ontwierp
in de periode 1954-1979 zeventien kleurrijke
glas-in-betonramen.
As one of the first entirely concrete churches in
the Netherlands, it was looked at with Argus’ eyes
in that time. Concrete, especially if it stayed in sight
precisely as it came out of the concrete formwork,
had been considered as a dishonourable material by
the Roman Catholic church for a long time. Peutz
however thought concrete in accordance with the
everyday living conditions of the common miners.
The texture of concrete walls resembled those of the
cooling towers.
The building consists of a square substructure of 41x41
metres, an octagonal timbrel, a round dome with a
diameter of 31 metres and a lantern with a cross.
The timbrel rests on eight columns that have been
placed in a circle position in the square church hall.
Above the window frames is a heavy concrete ring
beam that keeps the domed roof in its place.
On all corners of the substructure eight windows have
been placed with a panelling consisting of twelve
squares. The heightened porch on the westside has
an amazing arched porch which rests on the side
walls and two slender columns
In contrast to expectation, the pew plan is traditional.
The altars, the confessional chairs and baptismal font
and also the use of materials (wood, natural stone)
for these elements are also traditional. Daan Wildschut
(1913-1995) designed seventeen colourful glass-inconcrete
windows in the period 1954-1979.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA HAEX
Akerstraat 126, Heerlen
Huidige functie: Kantoor
Bouwjaar: 1911
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 512770
VILLA HAEX
Akerstraat 126, Heerlen
Current function: Office
Year of construction: 1911
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 512770
57
Deze riante, vrijstaande stadsvilla ontstond in een
periode toen Heerlen een explosieve groei meemaakte
van ingeslapen stadje naar dé mijnmetropool van
Nederland. De villa is genoemd naar de opdrachtgever
en eerste bewoner, directeur Haex van de Oranje-
Nassau Mijnen.
This spacious detached townhouse was built in a
period in which Heerlen experienced an explosive
growth from a sleepy small town into the mining
metropolis of the Netherlands. The villa is named after
the man who commissioned it and its first inhabitant,
director Haex of the Oranje-Nassau Mines.
De villa lag bij de bouw nog in het open veld, van
verre zichtbaar onder aan de helling van het omringende
Heuvellandschap, aan de samenkomst
van de weg naar Aken en de Molenberglaan.
De ruime voortuin accentueert het monumentale
van het pand. De villa is een onderdeel van de reeks
villa’s en landhuizen in dit deel van Heerlen aan
de Caumerbeeklaan en omgeving.
Deze villa staat nog steeds in hoog aanzien vanwege
zijn allesoverheersende positionering. Mede door
de witte kleur en de symmetrische blokvorm is hij
bijzonder in de oeuvres van Jan Stuyt.
De villa telt twee bouwlagen, maar oogt hoger door
een opvallend schilddak, schoorstenen met vlammenvangers,
dakkapellen en nokpionnen. Het toegepaste
bouwmateriaal is baksteen voorzien van pleisterwerk
en hardsteen.
De schijnbaar eenvoudige frontgevel wordt opgesierd
met een gepleisterd blokmotief, rondboogvormig
bovenlicht en hardstenen toegangstreden met aan
weerszijden van de voordeur een hardstenen kolom.
Het oorspronkelijke interieur is voor een groot deel
intact gebleven. In de hal aan de linkerzijde bevindt
zich de authentieke houten trap met houten lambrisering.
De trap loopt door tot de zolderverdieping.
Boven het trappenhuis bevindt zich nog een groot
rechthoekig glas-in-lood dakvenster.
During its construction the villa was still situated in
the open field, already visible from afar at the foot of
the surrounding hills, at the convergence of the road
to Aachen and the Molenberglaan.
The spacious front garden accentuates the monumental
character of the building. The villa is a part of the
series of villas and country houses in this part of
Heerlen at the Caumerbeeklaan and its environment.
This villa is still held in high regard because of its
overpowering positioning. Also because of the white
colour and the symmetric block shape it stands out
in the works of Jan Stuyt.
The villa has two levels, but looks higher because
of its striking hipped roof, its chimneys with spark
catchers, dormer windows and ridge ornament.
The building material used is brick clad with plaster
and bluestone.
The apparently simple facade is embellished by a
plastered chequered pattern, arched transom window
and bluestone entrance steps with a bluestone pillar
on both sides of the front door.
The original interior has remained largely intact.
In the hall on the left side there is the authentic
wooden staircase with wooden panelling. The staircase
goes all the way up to the attic. Above the stairwell
there is another large rectangular leaded roof
window.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

KAPEL BERNARDINUS- CHAPEL BERNARDINUS-
COLLEGE COLLEGE
58
Akerstraat 97A, Heerlen
Akerstraat 97A, Heerlen
Huidige functie: Kerkgebouw
Bouwjaar: 1931
Architect: Jos Wielders
Monumentnr.: 512768
Current function: Church building
Year of construction: 1931
Architect:
Jos Wielders
Monument no.: 512768
In 1912 werd er op een ruim perceel, toen nog buiten
de bebouwde kom van Heerlen, een klooster van de
Franciscanen en een R.K. Hogere Burgerschool
gebouwd, het tegenwoordige Bernardinuscollege.
De architect van het gebouw was J. Seelen. De school
en kapel hebben ruim een eeuw een vormende
invloed uitgeoefend op de economische, politieke
en culturele elite van Heerlen en wijde omstreken.
In 1912, on a spacious plot of land, at that time still
outside the built-up area of Heerlen, a Franciscan
monastery and a Roman Catholic Secondary School
were built, the present-day Bernardinuscollege.
The architect of the building was J. Seelen. For more
than a century the school and chapel have exercised
a formative influence on the economic, political and
cultural elite of Heerlen and the surrounding region.
Het complex vertegenwoordigt een belangrijke
periode in de ontwikkeling van de Rooms Katholieke
Kerk in Limburg. De ruimdenkende Franciscanen aan
het roer waren in veel opzichten, vooral op pedagogisch
en sociaal gebied, hun tijd vooruit. Opvallend
in dit verband is het grote aantal socialistische
bewindslieden, waaronder twee ministers, die hun
wortels hadden in het katholieke Bernardinuscollege.
In 1931 werd het complex uitgebreid met de kapel van
de Heilige Bernardinus van Siena in Zakelijk Expressionistische
stijl naar een ontwerp van architect Jos
Wielders. Hierdoor werd een voorplein driezijdig
ingesloten. De tuin naast de kapel is de oorspronkelijke
kloostertuin en is aangelegd als uitloper van
het Aambos.
De kapel heeft in hoofdzaak een rechthoekige plattegrond
en wordt gedekt door een zadeldak. Links van
de kapel bevindt zich een kloostergang met op
de hoek een hal met twee ingangen en de toren.
Rechts van de kapel is een vierkante bidkapel.
Onder de apsis bevindt zich een crypte. In de kapel
buigen de pilaren vanaf de grond af aan naar binnen
en vormen een spitsboog. Het gebouw heeft een
betonconstructie bekleed met metselwerk. Het meest
bijzondere architectonische element is het vrijgehouden
horizontale glas-in-lood raam aan de zuidzijde.
The property represents an important period in
the development of the Roman Catholic Church in
Limburg. In many aspects, especially pedagogically
and socially, the broadminded Franciscans in charge
were way ahead of their time. In this context it is
striking to notice the large number of socialistic
government leaders, including two ministers, who had
their roots in the Roman Catholic Bernardinuscollege.
In 1931 the property was expanded with a chapel of
the Holy Bernardino of Siena in Abstract Expressionistic
style by a design of the architect Jos Wielders.
Thus a forecourt became enclosed on three sides.
The garden adjacent to the chapel is the original
monastery garden and has been laid out as embranchment
of the Aambos (Forest of Aam).
The chapel has a predominantly rectangular floor plan
and is covered by a saddle roof. On the left of the
chapel there is an ambulatory with in its corner a hall
with two entrances and the tower. On the right of
the chapel there is a square oratory.
Under the apsis there is a vault. Inside the chapel
the pillars bend inwards from the ground and create
a Gothic arch. The building has a concrete construction
clad with brickwork. The most striking architectural
element is the preserved horizontal leaded glass
window on the southside.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DUBBELE STADSVILLA
Akerstraat 110, 112, Heerlen
DOUBLE URBAN VILLA
Akerstraat 110, 112, Heerlen
59
Huidige functie: Woning (110) en kantoor (112)
Bouwjaar: 1918
Architect: H.H.A. Tummers
Monumentnr.: 512769
Current function: Residence (110) and office (112)
Year of construction: 1918
Architect:
H.H.A. Tummers
Monument no.: 512769
Deze stadsvilla was gedeeltelijk een dokterswoning.
In 1930 werd nr. 110 aan de achterzijde uitgebreid.
In 1933 bouwde architect H. Teeken een praktijkruimte
bij nr. 112 aan de Vlotstraat. Daardoor is de oorspronkelijke
rechthoekige plattegrond tegenwoordig
U-vormig.
De symmetrische voorgevel heeft acht traveeën,
een driehoekige topgevel en in het midden twee
afwijkende vensters onder een gebogen sierfronton.
De gevels zijn van rood-roze baksteen in kruisverband
met gesneden voegen. De gele aanzet- en sluitstenen
maken in samenhang met de twee voordeuromlijstingen,
van de voorgevel een levendige compositie.
Beide panden hebben authentieke houten deuren en
vensters met in glas-in-lood uitgevoerde bovenlichten.
Het als één villa ogende blok heeft twee bouwlagen
onder een schilddak en is gedekt met rode muldenpannen.
Het opvallendste detail is de driehoekige
topgevel aan de voorzijde. In de top bevindt zich een
ornament met passer, meethoek en hamer te midden
van krullen en bloemen. Dit is het symbool van de
Vrijmetselaars: ‘Opperbouwmeester des Heelals’,
de hamer staat voor kracht en doorzettingsvermogen,
de passer voor zelfonderzoek en de driehoek is het
alziend oog. Maar het kan ook een winkelhaak zijn
en een toespeling op de betekenis van de bouwkunst.
De hoofdingangen liggen ongeveer 1 meter boven
de Akerstraat. Er zijn hardstenen trapjes gemaakt met
balustrades uitlopend in balusters met bollen en
hierop een smeedijzeren leuning. De plint, de raamdorpels
en een brievenbus aan de linkerkant zijn van
dezelfde grijze hardsteen. Het houten hekwerk tussen
bakstenen kolommen met ezelsrug is karakteristiek
voor de oorspronkelijke afbakening van veel voortuinen
langs de Akerstraat.
This urban villa was partially a doctor’s house.
In 1930 the house at no. 110 was expanded at the rear.
In 1933 the architect H. Teeken built a surgery at no.
112 at the Vlotstraat. This resulted in the original
rectangular floorplan now being U-shaped.
The symmetrical front facade has eight bays, a
triangular apex and in the middle two deviating
windows under an arched decorative fronton.
The facades are of cross bond red-pink brick with
recessed joints. The yellow skewbacks and coping
stones in combination with the two front door frames
make the front facade a lively composition. Both
houses have authentic wooden doors and windows
with stained glass transom windows.
The block, looking as one villa, has two construction
layers under a hipped roof and is covered by red
Mulden tiles. The most striking detail is the triangular
apex on the front side. In the apex there is an ornament
with a pair of compasses, square and hammer
amidst curls and flowers. This is the symbol of the
Freemason: ‘Supreme Master Builder of the Universe’,
the hammer stands for strength and perseverance,
the pair of compasses for self-reflection and the
triangle is the all-seeing eye. But it may also be a
square and therefore a reference to architecture.
The main entrances are approximately 1 metre above
the Akerstraat. Some bluestone steps have been
created with balustrades ending in balusters with
spheres and on top of that a cast-iron railing.
The plinth, the window sills and a mailbox on the
left side are made of the same grey bluestone.
The wooden fencing between the brick columns with
ogee is characteristic of the original demarcation of
many front gardens at the Akerstraat.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

OLIEMOLEN
Oliemolenstraat 32, Heerlen
OIL MILL
Oliemolenstraat 32, Heerlen
60
Huidige functie: Graanmolen, winkel, b&b, woning
Bouwjaar: 16 e eeuw
Architect: H. Dassen (woonhuis 1939)
Monumentnr.: 21230
Current function: Corn mill, shop, B&B, residence
Year of construction: 16th century
Architect: H. Dassen (residence 1939)
Monument no.: 21230
Het centrum van Heerlen ligt tussen de Caumerbeek
en de Geleenbeek, driezijdig ingesloten door heuvelruggen.
De meest oostelijke heuvel, de Molenberg, is
genoemd naar drie watermolens: de Schandelermolen,
de Caumermolen en de Oliemolen, ook wel ‘in den
Crouwel’, later ‘Creuwels-oliemolen’ genoemd.
Over de ontstaansgeschiedenis van de molen bestaat
enige onduidelijkheid. De stichtingsakte, waaruit blijkt
dat de familie Van Schaesberg als opdrachtgever voor
de bouw tekent, is gedateerd op 9 mei 1502. Waarschijnlijk
is ooit een foutief jaartal overgenomen en
moet het 1562 zijn. De molen is dan in het bezit van
de familie Van Schaesberg, die de molen in 1570
verkoopt.
Het molenhuis is vakwerk op een ondergrond van
mergel en heeft een bovenslagrad. Het krulanker 1740
duidt op een verbouwing door griffier Theodoor
Dautzenberg. Die verkoopt de molen in 1769 aan
de familie Wetzels. De molen blijft dan tot 1953 in
deze familie.
De molen kende verschillende ambachtelijke perioden.
Eerst was het een volmolen (vollen van lakens =
samenpersen van weefsels), later in de 16 e eeuw krijgt
hij ook de functie van oliemolen. Uit koolzaad, lijnzaad,
raapzaad en ook hennepzaad werd olie geperst.
Deze laatste functie had de molen tot in 1904.
Na 1904 is de molen alleen nog in gebruik als
graanmolen.
In 1939 brandde een schuur af. Daarvoor in de plaats
werd het huidige woonhuis gebouwd en de grote
poort die toegang geeft tot de binnenplaats door
architect Henry Dassen (1924-1964).
In 1999 is de as van het molenrad vervangen, waardoor
op gezette tijden het oude ambacht van meelproductie
weer te zien is.
The centre of Heerlen is situated between the Caumerbeek
and the Geleenbeek, on three sides enclosed
by hill crests. The most easterly-located hill,
the Molenberg, is named after three water mills:
the Schandeler mill, the Caumer mill and the Oil mill,
also referred to as ‘in den Crouwel’, and later called
‘Creuwels-oil mill’.
About the origin of the mill there is some unclarity.
The charter of foundation, which shows that the
Van Schaesberg family had commissioned the construction,
is dated 9 May 1502. It is likely that this year
has probably been copied wrongly sometime in
history and it should have been 1562. At that time
the mill was owned by the Van Schaesberg family,
who sold the mill in 1570.
The residential part of the mill is a half-timbered
house on a foundation of marl and has an overshot
wheel. The curled wall clamp 1740 indicates a rebuilding
by the registrar Theodoor Dautzenberg. He sold
the mill in 1769 to the Wetzels family. Until 1953
the mills remained in the possession of this family.
The mill has a history of different periods of workmanship.
At first it used to be a fulling mill (fulling of
sheet = compressing fabrics), later in the 16th century
it was also used as an oil mill. Here oil was pressed out
of coleseed, linseed, rapeseed and also hempseed.
The mill had this last function up to 1904. After 1904
the mill was only used as grain mill.
In 1939 a barn burnt down. In its stead the current
residence was built and also the large gate providing
access to the inner court yard by architect Henry
Dassen (1924-1964).
In 1999, the axis of the mill wheel was replaced,
so that the old craft of flour production can be seen
at regular intervals.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA FRANCISCA
Sint Franciscusweg 69, Heerlen
Huidige functie: Woonhuis
Bouwjaar: 1921
Architect: A. Boeken
Monumentnr.: 512774
VILLA FRANCISCA
Sint Franciscusweg 69, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1921
Architect:
A. Boeken
Monument no.: 512774
61
De villa is gebouwd in een traditionele stijl, met
invloed van de Amsterdamse School. Opdrachtgever
was ir. H.M. Noordhoorn Boelen, een adviseur
op het vakgebied van technische installaties. De villa
maakt onderdeel uit van het villapark Molenberg.
De architect Albert Boeken (1891-1951) vond dat
het functionalisme te ver was doorgeschoten.
Hij ontwierp verschillende nutsgebouwen in Amsterdam.
The villa was built in a traditional style, influenced
by the Amsterdam School. It was commissioned by
H.M. Noordhoorn Boelen, MSc, an advisor in the field
of technical installations. The villa is part of the
residential neighbourhood Molenberg.
It was the opinion of the architect Albert Boeken
(1891-1951) that functionalism had gone over the top.
He designed several public utilities’ buildings in
Amsterdam.
De hoofdvorm met zijn boerderij-achtig voorkomen
is ingegeven door de Nederlandse 19 e eeuwse plattelandsarchitectuur.
Deze architectuur vormt enkele
jaren later eveneens de inspiratie voor de simpele
en ingetogen bouwstijl van de Delftse School.
De villa heeft twee haaks in elkaar grijpende steile
rieten zadeldaken met wolfeinden. Het metselwerk
is uitgevoerd in Vlaams verband (kop en strek naast
elkaar). De verspringende plint bestaat uit donkere
baksteen. De houten kolommen bij de voordeur en
de hoekramen zijn uitbundig met schuine sneden
bewerkt.
In het rechter geveldeel boven een plint en een bloembak
bevindt zich een driedelig venster onder een latei
met de geschilderde naam “Villa Francisca”.
De rechter stijl heeft decoratief houtsnijwerk.
In de tweede laag bevinden zich een vierdelig venster
en onder het wolfseind een tweedelig venster met
twee brede stijlen en driehoekige zijlichten. Links
bevinden zich een klein keldervenster in de plint en
een vierdelig venster in een brede lijst ter plaatse van
het trappenhuis. Dit vierdelig venster is versierd met
de cijfers 1 9 2 1. De kozijnen, roeden en lateien zijn
veelal wit geschilderd en het raamhout in de kleur
zaansgroen.
The main shape with its farm-like presence has been
inspired by the 19th century Dutch rural architecture.
Some years later this architecture is also the inspiration
for the more simple and modest architecture of
the Delft School.
The villa has two steep thatched saddle roofs with
clipped gables that interlock at a right angle. The
masonry is Flemish bond (header and stretcher next
to each other). The staggered plinth is of dark brick.
The wooden columns at the front door and corner
windows have been exuberantly decorated with
vertical incisions.
On the right part of the facade above a plinth and a
flower box there is a three-piece window under a lintel
carrying the painted name “Villa Francisca”. The right
side post has decorative woodcarving.
On the second layer there is a four-piece window and
below the clipped gable a two-piece window with two
broad posts and triangular side screens. On the left
there are a small basement window in the plinth and
a four-piece window in a wide frame at the location
of the staircase. This four-piece window is decorated
with the numbers 1 9 2 1. The window frames, panelling
and lintels have primarily been painted white and
the wood of the windows is painted in the colour
‘Zaandam green’.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA
Caumerdalschestraat 22, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1917
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 509112
VILLA
Caumerdalschestraat 22, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1917
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 509112
62
Dit vrijstaande pand past mooi binnen het stadsgezicht
van dit door villa’s en landhuizen beheerste
deel van Heerlen, gelegen aan de Molenberglaan en
omgeving, op de bosrijke hellingen van het dal van
de Geleenbeek. Dit bouwwerk is exemplarisch voor
de vele villa’s die Jan Stuyt in Nederland heeft gebouwd
en is te vergelijken met de villa Zoetmulder,
op Caumerbeeklaan 70. Veel villa’s van Stuyt hebben
luifels en erkers.
This detached property fits beautifully in the cityscape
of this villa-and-mansion dominated part of Heerlen,
situated at the Molenberglaan and its surroundings,
on the woody slopes of the Geleenbeek valley.
This building is typical of the many villas that Jan
Stuyt has built in the Netherlands and is comparable
to the Zoetmulder villa, at Caumerbeeklaan 70. Many
villas designed by Stuyt have porches and bay windows.
Bij de aanleg is optimaal gebruik gemaakt van de
parkachtige omgeving. Het is gebouwd ten behoeve
van het hogere personeel van de Limburgse mijnen.
De architectonische gaafheid van het exterieur is
behouden gebleven.
De villa telt twee bouwlagen onder een schilddak,
gedekt met riet en enkele rondboogvormige dakkapellen.
Het pand is opgetrokken met bakstenen
in metselwerk in halfsteens verband. De frontgevel
is asymmetrisch ingedeeld.
In een uitbouw aan de rechterzijde bevindt zich de
entree met een klein bordes met drie toegangstreden.
De deur is onder een houten luifel met smeedijzeren
ophanging en twee ondersteunende houten consoles.
In het metselwerk boven de luifel is een ruitvormige
decoratie aangebracht.
De achterzijde is asymmetrisch met openslaande
tuindeuren aan de rechterzijde. In de linkerzijgevel
bevindt zich een driehoekige erker met rechthoekige
houten vensters, met bovenlichten met glas-in-lood.
Op deze erker is in de tweede bouwlaag een balkon
met houten balustrade onder een houten luifel
geplaatst.
De structuur van het interieur is beperkt in tact
gebleven.
For the construction optimal use has been made of
the park-like environment. It was built for the higher
staff of the Limburg mines. The architectural integrity
of the exterior has remained intact.
The villa has two construction layers under a hipped
roof, is thatched and has some arched dormer windows.
The house is clad in stretcher layers of brick
masonry. The facade has been arranged asymmetrically.
In an extension at the righthand side is the entrance
with a small elevated three-stepped landing. The door
is placed under a wooden porch with cast-iron hinges
and two supporting wooden consoles. The masonry
above the porch is decorated with a rhombic decoration.
The rear side is asymmetric with French doors at
the righthand side. In the left wing there is a triangular
bay window with rectangular wooden window panes,
with leaded transom windows. On top of this bay
window a second construction level is built consisting
of a balcony with a wooden railing under a wooden
porch.
To a limited extent the structure of the interior has
remained intact.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DUBBEL LANDHUIS
Caumerbeeklaan 59, Caumerdalschestraat 15, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1920
Architect: Jan Stuyt
Monumentnr.: 512772
DOUBLE COUNTRY ESTATE
Caumerbeeklaan 59, Caumerdalschestraat 15, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1920
Architect:
Jan Stuyt
Monument no.: 512772
63
Jan Stuyt was geruime tijd de huisarchitect van
de door Henri Poels opgerichte woningbouwkoepel
‘Ons Limburg’. Aparte opdrachten kwamen bij hem
binnen van hoger opgeleiden en notabelen die in de
opbloei van Heerlen als mijnindustriestad hun villa’s
lieten bouwen aan de Akerstraat en het ‘Molenbergpark’
(Molenberglaan, Caumerbeeklaan, Caumerdalschestraat).
Aardig wat panden in de ‘chique buurt’
van Heerlen komen van zijn tekentafel.
Zo ook deze markante dubbele villa met een nagenoeg
vierkant, symmetrisch grondplan en risalerende
hoekpartijen. Het dubbel landhuis uit 1920 heeft twee
bouwlagen gelegen onder een schilddak met enkele
ingestoken schilddaken en dakkapellen onder een
tentdak met nokpion. De gevels hebben een optrek
in baksteen, metselwerk in kruisverband met gesneden
voeg. De voorgevel van het linkerpand heeft
originele kozijnen zonder roedeverdeling. Op de hoek
met de zijgevel bevindt zich een risalerend volume
met in de voorgevel in de eerste laag een driedelige
erker onder half zinken schilddak en in tweede laag
een driedelig venster.
Bijzonder is dat de oorspronkelijke interieurindeling
van Caumerdalschestraat 15 in zeer hoge mate behouden
is, zoals onder meer de originele schuifdeuren
met geslepen glas, de paneeldeuren in decoratieve
lijsten en het trappenhuis met kolom met bol (de
‘stuiter’, het beeldmerk van de architect) en leuning
op spijlen.
In het inwendige van Caumerbeeklaan 59 zijn
de tussendeur met glaspanelen, houten paneeldeuren
in decoratieve lijsten en het trappenhuis met kolom en
leuning op spijlen nog oorspronkelijke interieuronderdelen.
For quite some time Jan Stuyt was the in-house
architect of the housing corporation ‘Ons Limburg’,
founded by Henri Poels. He received exclusive assignments
from higher educated customers and dignitaries
who, in the prosperity of Heerlen as a mining
industry city, had their villas built at the Akerstraat
and in the ‘Molenbergpark’ area (Molenberglaan,
Caumerbeeklaan, Caumerdalschestraat). Quite a
few houses in this ‘fancy neighbourhood’ of Heerlen
come from his drawing table.
Also this striking double villa with an almost square,
symmetrical floorplan and protruding corner elements.
The double country estate from 1920 has two construction
layers situated under a hipped roof with
some inserted hipped roofs and dormer windows
under a hipped roof with a crest ornament.
The facades are made of brick, cross bond masonry
with recessed joints. The front facade of the left house
has window frames without panels. On the corner with
the side facade there is a protruding volume with in
the front facade on the first layer a three-piece bay
window under a half-zinc hipped roof and on the
second layer a three-piece window frame.
Striking is the fact that the original interior arrangement
of Caumerdalschestraat 15 has remained largely
preserved, such as the original sliding doors with cut
glass, the panel doors in decorative frames and the
staircase with column and sphere (the ‘big marble’,
the logo of the architect) and handrail on banisters.
In the interior of Caumerbeeklaan 59 the dividing door
with glass panels, wooden panel doors in decorative
frames and the staircase with column and handrail on
banisters still belong to the original interior elements.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DUBBELE VILLA
Caumerbeeklaan 66, 68, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1916
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 512805
DOUBLE RESIDENCE
Caumerbeeklaan 66, 68, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1916
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 512805
64
Toen steeds meer mensen zich een luxueuzere woning
in een landelijke omgeving konden veroorloven, noodzaakte
het gebrek aan ruimte tot een meer aaneengesloten
bouwwijze.
When more and more people could afford a more
luxurious residence in the country, the lack of space
resulted in the necessity of a more condensed way
of building.
Zo ontstonden naast de villa’s, dubbele woonhuizen
die op vrijstaande villa’s leken en feitelijk twee-ondereen-kapwoningen
waren. Jan Stuyt slaagde er steeds
weer in ze een vergelijkbare verschijningsvorm te
geven met driehoeken, ruiten, bollen en bogen.
Deze woningen werden gebouwd ten behoeve van
bureauchefs van de Oranje-Nassau Mijnen en zijn
gelegen binnen het beschermde stadsgezicht Molenberg
en omgeving. In de aanleg van dit gebied is
de hiërarchie van het mijnbedrijf zichtbaar: de directeur
aan de grote weg naar Aken, het management
in het dal van de Caumerbeek en de mijnwerkers op
de Molenberg.
De dubbele villa heeft een grondplan van diverse in
elkaar grijpende rechthoeken. Het pand telt twee
bouwlagen en een dakverdieping en wordt afgedekt
met schilddaken met horizontale daklijn.
Het toegepaste bouwmateriaal is baksteen.
Opvallend zijn verder de plint geaccentueerd met
een band van hardsteen. Het middendeel van de frontgevel
springt vooruit en heeft in de eerste bouwlaag
twee driezijdige erkers met plat dak en een balkon
met houten balustrade versierd met ‘stuiters’.
Er zijn drie dakkapellen, een breed dakoverstek en
een dakkapel in de frontgevel die wordt gedeeld
met beide panden.
Thus, in addition to the villas, double residences were
built that looked like the detached villas, but were in
fact semidetached residences. Time and time again
Jan Stuyt succeeded in giving them a comparable
manifestation with triangles, diamonds, spheres
and arches.
These residences were built for the office managers
of the Oranje-Nassau Mines and are situated within
the urban conservation area of Molenberg and its
surroundings. The construction of this area reflects
the managerial hierarchy of the mining company:
the director at the main road to Aachen, the management
in the valley of the Caumerbeek and the miners
at the Molenberg.
The two semidetached residences have a floorplan
with several intersecting rectangles. The residences
have two construction layers and a top floor and are
covered by hipped roofs with horizontal ridges.
The building material used is brick.
Also striking are the plinth courses accentuated
with a border of bluestone. The middle segment of
the front facade is protruding and on the first construction
layer it has two three-sided bay windows
with a flat roof and a balcony with a wooden balustrade
decorated with ‘marbles’.
There are three dormer windows, a wide overhang
and a dormer window in the front facade which is
shared by both houses.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA ZOETMULDER
Caumerbeeklaan 70, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1918
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 512803
VILLA ZOETMULDER
Caumerbeeklaan 70, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1918
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 512803
65
Deze vrijstaande villa werd gebouwd in opdracht van
Ir. J.M.A. Zoetmulder, inspecteur van de Volksgezondheid.
De villa is gelegen binnen het beschermde
stadsgezicht Molenberg en omgeving. Jan Stuyt
werd beïnvloed door de 19 e eeuwse landelijke villa’s
in Engeland. Meestal gebruikte hij (licht)rode bakstenen,
maar soms paste hij ook witte bepleistering toe.
Veel van zijn villa’s hebben klassieke proporties,
een representatieve massa en een overtuigende
dakrand.
Jan Stuyt zocht de harmonie met de landschappelijke
omgeving. Bij zijn manier van bouwen gaat het vaak
niet om stijl, maar om de denkbeelden die er achter
zitten. Deze villa is ontworpen met rechthoekig
grondplan in de dwarsrichting. De villa telt twee
bouwlagen en werd afgedekt met een schilddak.
In het dakschild van de frontgevel bevinden zich
twee halfronde dakkapellen met roedekruisen.
Deze oplossing is aan de achterzijde herhaald.
De rieten dakbedekking is in het werk van Stuyt
eerder uitzondering dan regel. De gevel bestaat
uit witgesauste baksteen.
De frontgevel laat zich tekenen binnen een meetkundige
figuur, zoals Palladio (1508-1580) dat deed.
Voor hem gold het woonhuis als prototype van alle
gebouwen.
In de eerste bouwlaag van het linkergeveldeel zit een
driezijdige erker met plat dak en hierop een balkon
met een metalen balustrade van een recentere datum.
De balkondeur heeft zij- en bovenlichten. De rechterzijgevel
heeft een opvallende uitbouw in een bouwlaag,
gemaakt van natuursteen met hierin de entree.
Bovenop ligt een balkon omringd door een bakstenen
balustrade met een sierlijke deksteen. De bekende
hoeklisenen in het werk van Stuyt zijn in dit ontwerp
vervangen door andere hoekaccenten met Kunradersteen.
This detached villa was built by order of Ir. J.M.A.
Zoetmulder, Public Health inspector. The villa is
situated within the urban conservation area of Molenberg
and its surroundings. Jan Stuyt was influenced
by the 19th century rural villas in England. He usually
used (light) red brick, but sometimes he also used
white plaster. Many of his villas have classical proportions,
a representative mass and convincing eaves.
Jan Stuyt looked for harmony with the rural environment.
His method of building is often not about style,
but about the underlying concepts. This villa was
designed with a rectangular floorplan with a transverse
presentation. The villa has two construction
levels and was covered with a hipped roof. In the face
of the roof on the front facade there are two hemispherical
dormer windows with window panelling.
This solution was repeated on the rear side.
The thatched roof is rather the exception than the rule
in the work of Stuyt. The facade consists of whitewashed
brick.
The front facade can be drawn within a geometrical
figure, as was also done by Palladio (1508-1580).
For him the residential house was the prototype
for all buildings.
On the first construction level on the left side facade
there is a three-sided bay window with a flat roof and
on top of it a balcony with a metal balustrade of a
more recent date. The balcony door has side and
transom windows. The right side facade has a striking
extension in a construction level, made of natural
stone with the entrance in it. On top of it a balcony
enclosed by a brick with an elegant covering stone.
In this design the well-known corner pilasters in
Stuyt’s work have been replaced by other corner
accents of Kunrader stone.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA WIJNANDS
Caumerbeeklaan 80, Heerlen
Huidige functie: Woonhuis
Bouwjaar: 1919
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 512773
VILLA WIJNANDS
Caumerbeeklaan 80, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1919
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 512773
66
Zes jaar voor het behalen van zijn ingenieursdiploma
aan de Technische Hogeschool in Delft ontwierp Peutz
deze chaletachtige villa bij de Caumerbeek. Het werd
zijn eerste uitgevoerde ontwerp. Uitgaande van een
eenvoudig basisschema met tien kamers (inclusief
de keuken) paste hij een grote verscheidenheid aan
stijlfragmenten, materiaalsoorten, kleur en plastiek
toe, met invloeden zoals ook te zien bij de Amsterdamse
School. De gevels zijn wit gepleisterd.
De rechthoekige houten vensters en deuren hebben
deels roedeverdeling.
Het meest in het oog springt de steile asymmetrische
kap met houten beschieting. Hij speelt met het thema
“ongelijkheid” door de dakranden aan de voorzijde
naar binnen toe af te schuinen en aan de achterzijde
een wolfeind toe te passen. De linker- en rechterzijgevel
laten vreemde verschillen zien. De linkerzijgevel
bestaat, bijna over de volledige diepte, uit een asymmetrische
topgevel met hierin twee rechthoekige
vensters waarvan het linker venster op een houten
console rust. Boven de uitbouw van de rechterzijgevel
zit in de tweede bouwlaag een brede dakkapel met
een lessenaarsdak. Aan de linkerzijde van deze dakkapel
bevindt zich een geheel afwijkend dakraam
met een klein zadeldakje en een wolfseind.
Zoals in meerdere huizen van Peutz heeft het interieur
een tot de zolderverdieping doorlopende trapruimte
met rechte steektrappen en bordessen. De authentieke
houten trap met hoofdbaluster met bolbekroning
heeft een houten handlijst en gedraaide spijlen.
Het ontwerp voor dit ‘landhuisje’ paste in de zoektocht
van de jonge Peutz naar nieuwe concepten.
Six years before obtaining his engineering qualification
at the Delft Institute of Technology Peutz designed
this chalet-like villa near the Caumerbeek.
It became his first fully executed design. Starting from
a simple basic plan with ten rooms (including the
kitchen) he applied a great diversity of style fragments,
materials, colour and models, with influences
as can also be seen with the Amsterdam School.
The facades are plastered white. The rectangular
wooden windows and doors are partially panelled.
The most striking element is the steep asymmetric
roof timbering with wooden panelling. He plays with
the theme of ‘dissimilarity’ by letting the roof edges
slope inwardly at the front side and by applying a hip
roof on the rear. The left and right side facade show
strange differences. The left side facade consists,
almost across its full depth, of an asymmetric gable
end with two rectangular windows of which the left
window is supported by a wooden console. Above
the expansion on the right side facade there is a broad
dormer window with a pent-roof on the second
construction layer. On the left side of this dormer
window there is a completely non-typical skylight
with a small saddle roof with a clipped gable.
As in several Peutz’ houses the interior has a staircase
with straight steps and landings reaching as high as
the attic. The authentic wooden stairs with main
baluster with spherical crown has a wooden banister
and balusters.
The design for this ‘small country estate’ fitted-in
with young Peutz’ search for new concepts.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE MOLENBERG
Justus van Maurikstraat 37, Heerlen
Huidige functie: Appartementencomplex
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21234
FARMSTEAD MOLENBERG
Justus van Maurikstraat 37, Heerlen
Current function: Apartment building
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21234
67
De hoeve Molenberg oogt uiterlijk 18 e eeuws, maar
wordt in de 16 e eeuw al genoemd. Adellijke families
als het geslacht Van Hulsberg, genaamd Schaloen en
de familie Schellart d’Obbendorf, heren van Schinnen,
hebben de hoeve in hun bezit gehad.
De gebouwen dragen sporen van vele verbouwingen.
De grotendeels uit baksteen opgetrokken hoeve is
geplaatst om een gesloten binnenplaats. De voorvleugel
van twee verdiepingen heeft een zadeldak,
afgesloten door puntgevels. De 18 e eeuwse verdieping
en topgevels zijn voorzien van hoekblokken en enige
horizontale banden van mergel, zogeheten speklagen.
De rechter zijgevel is beneden nog van Kunradersteen;
aan de zijkant links jaarankers en enige schietgaten
in Kunradersteen. Ook bevatten de zijgevels en de
voorgevel uilengaten in mergel.
Een inscriptie boven de rondboogpoort herinnert aan
het feit dat het echtpaar Stassen-Melchers de hoeve
in 1776 heeft verbouwd.
In 1919 werd, naar ontwerp van architect Jan Stuyt,
de achtervleugel tot noodkerk van de parochie
Molenberg verbouwd. Tot de wijding van de nieuwe
kerk in 1927 heeft de noodkerk dienst gedaan. In 1929
is het verbouwd tot patronaat. Later werd de jeugd
sociëteit Gejem hier gevestigd.
In 1989 vond een ingrijpende renovatie plaats door
architectenbureau P.A.M. Mertens uit Hoensbroek.
De hoeve werd getransformeerd naar 16 appartementen.
Alleen de buitenmuren van het monument
bleven staan. In de achterbouw herinneren een klein
‘torentje’ en een kruis in beton op het dak nog aan
de oude functie van noodkerk.
From the outside the Molenberg farmstead looks 18th
century, but it is already mentioned as early as the
16th century. Noble families such as the house of Van
Hulsberg, named Schaloen and the Schellart d’Obbendorf
family, lords of Schinnen, have been the proprietors
of the farmstead.
The buildings bear marks of many rebuildings.
The farmstead, largely constructed out of brickwork,
has been built around a secluded inner courtyard.
The front wing of the two-storeyed building has a
saddle roof, with gable ends on both sides. The 18th
century floor and the apex of the gables have corner
stones and some horizontal edgings made out of marl,
the so-called string course. The lower part of the right
side wall is still made of Kunrader stone; at the left
side wall there are iron wall ties and some loopholes
in Kunrader stone. The side walls also contain owl
holes cut out in marl.
An inscription above the arched gate is a remembrance
of the fact that Mr and Mrs Stassen-Melchers
renovated the farmstead in 1776.
In 1919 the rear wing, based on a design by the
architect Jan Stuyt, was rebuilt into a temporary
church of the Molenberg parish. Until the dedication
of the new church in 1927 the temporary church
remained in operation. In 1929 it was rebuilt into a
patronage. After that it became the residence of
the Gejem youth club.
In 1989 a radial renovation was performed by the
architectural firm of P.A.M. Mertens from Hoensbroek.
The farmstead was transformed into 16 flats.
Only the outer walls of the monument remained
intact. In the rear building a small tower and a concrete
cross on the roof are reminiscent of the old
temporary church function.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DUBBEL WOONHUIS
Molenberglaan 73, 75, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1918
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 512806
TWO SEMIDETACHED
HOUSES
Molenberglaan 73, 75, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1918
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 512806
68
De woningen werden op een rechthoekige plattegrond
gebouwd in opdracht van de Vereniging
Woningbouw Heerlen. Er zijn twee dakkapellen met
zadeldakjes en kleine driehoekige frontons. Het dak
is gedekt met Hollandse pannen en heeft een breed
overstek. Deze laatste determinanten zijn karakteristiek
voor het werk van Stuyt.
Dit dubbel woonhuis laat een aantal architectonische
oplossingen zien die in zijn werk eerder uitzondering
zijn dan regel: een tentdak met schoorsteen in het
midden in plaats van het vaak toegepaste schilddak;
een opvallende tweedeling in de frontgevel door
toepassing van een bepleistering tussen de borstwering
van de eerste verdieping en de gootlijn;
twintig vierruits-vensters met kruisvormige roedeverdeling
evenwichtig verdeeld over het grote fries
dat is aangebracht om de gevel horizontaal te delen.
Het gemetselde plint is opgetrokken tot en met
de gemetselde vensterbanken en op de twee hoeken
steunbeerachtig verlengd. Hierdoor ontstaat een
ontleding van de frontgevel in enkele markante
hoofdvormen: een rode driehoek, een smalle witte
horizontale rechthoek en een fors trapezium in bruin
baksteen. In de frontgevel van het dubbel woonhuis
zitten twee portieken met rondboogvormige toegang
en decoratief metselwerk.
Het pand is gelegen binnen het stadsgezicht Molenberg
en omgeving. Het pand bezit ensemblewaarde
als essentieel onderdeel van de villa- en landhuisbebouwing
aan de Caumerbeeklaan, Caumerdalschestraat,
Molenberglaan en een gedeelte van
de Akerstraat die als geheel van belang is voor
de cultuurgeschiedenis van dit deel van Heerlen.
The houses were built on a rectangular piece of land
by order of the House-building Association Heerlen.
There are two dormer windows with saddle roofs and
small triangular frontons. The roof is covered with
Dutch tiles and has broad eaves. The latter elements
are characteristic of the work of Stuyt.
These two semidetached houses show a number of
architectural solutions which are rather the exception
than the rule in his work: a pavilion roof with a centred
chimney instead of the more often used hipped roof;
a striking divide of the front facade because of the
application of plaster between the balustrade of the
first floor and the gutter line; twenty four-paned
windows with cross-shaped panelling evenly distributed
across the large frieze which has been installed
for the horizontal division of the facade.
The brickwork plinth has been constructed to include
the brick windowsill and elongated in a buttress-like
manner on the corners. Thus a dissection of the front
facade into some striking main forms is created:
a red triangle, a small white horizontal rectangle and
a large trapezium in brown brick. In the front facade
of the two semidetached houses are two doorways
with an arched entrance and decorative brickwork.
The houses are situated within the cityscape Molenberg
and its surroundings. Together the houses have
a ‘group value’ as an essential part of the villa- and
country-house architecture on the Caumerbeeklaan,
the Caumerdalschestraat, the Molenberglaan and a
part of the Akerstraat. As a whole this is of importance
to the cultural history of this part of Heerlen.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DUBBEL WOONHUIS
Molenberglaan 112, 114, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: Omstreeks 1918
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 512733
TWO SEMIDETACHED
HOUSES
Molenberglaan 112, 114, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: App. 1918
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 512733
69
Dit dubbele woonhuis is vrij liggend gesitueerd in een
bocht van de sterk oplopende Molenberglaan en sluit
aan bij de straatwand Molenberglaan 116 t/m 124.
Het draagt bij aan de beleving van het heuvelachtige
karakter langs de beekdalen.
Gelet op de locatie en de architectuur maken deze
huizen deel uit van de elitebuurt van Heerlen, gesitueerd
rond de Caumerbeeklaan.
These two semidetached houses, freely situated in
a bend of the sloping Molenberglaan, are strongly
related to the design for the street line Molenberglaan
116 to 124. The two semidetached houses contribute to
the experience of the hilly character.
Due to its location and architecture this ensemble
is part of the more ‘upper class’ neighbourhoods of
Heerlen, situated around the Caumerbeeklaan.
De twee halfvrijstaande huizen zijn van grote cultuurhistorische
waarde die goed de sociaal-economische
ontwikkeling rond het einde van de Eerste Wereldoorlog
weergeeft. Deze twee half vrijstaande woonhuizen,
in twee bouwlagen met schilddaken en zadeldaken,
hebben een asymmetrische indeling van de frontgevel.
Het pand met huisnummer 114 springt vooruit. Het
bouwmateriaal is baksteen voorzien van een witte
pleisterlaag. De straatzijde is voorzien van rechthoekige
houten vensters.
Huisnummer 112 heeft een rechthoekige deur onder
een luifel die deels rust op een houten console.
De vensters zijn uitgerust met bakstenen dorpelstenen.
Aan de rechterzijde is een garage aangebouwd.
De structuur van het interieur is grotendeels intact.
Nummer 114 heeft een rondboogvormige deur
met een boogvormige metselwerk omlijsting.
Aan de linkerzijde is een steunbeerachtig geveldeel.
In elk dakgevelvlak is een dakkapel.
Beide panden hebben aan de achterzijde een dubbele
tuindeur met zij- en bovenlichten.
The two semidetached houses are of great culturalhistorical
value as an expression of the social-economic
development of this region towards the end
of World War I. These two semidetached houses,
consisting of two construction layers with hipped and
saddle roofs, have an asymmetric arrangement of the
facade. The house with house number 114 protrudes.
The building material is brick clad with a white layer
of plaster. The street side has rectangular wooden
windows.
House number 112 has a rectangular door under
a porch which is partly supported by a wooden
console. The windows have brick sills. On the righthand
side a garage has been added to the property.
The structure of the interior has remained largely
intact.
Number 114 has an arch-shaped door with an archshaped
masonry frame. At the left-hand side there is
a buttress-like facade section. Each roof gable surface
has a dormer window.
At the back of both houses there are French doors
with side and transom windows.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VIJF BEAMBTENWONINGEN
Molenberglaan 116 t/m 124, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1918
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 512734
FIVE OFFICIALS’ HOUSES
Molenberglaan 116 to 124, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1918
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 512734
70
Deze vijf woonhuizen zijn gesitueerd bij de splitsing
van de Molenberglaan en de Oude Bergstraat.
De hoge panden met huisnummers 122 en 124 zijn
gespiegeld. De lagere witte panden met de huisnummers
120 en 118 zijn niet gespiegeld, maar hebben
wel een aantal overeenkomsten. Het pand met huisnummer
116 met een erker op de eerste verdieping
verschilt het meeste van de overige. Dit pand heeft
geen ronde maar een rechthoekige voordeur in een
omlijsting van trapsgewijs terugspringend metselwerk.
These five houses are situated at the bifurcation of
the Molenberglaan and the Oude Bergstraat. The high
buildings with house numbers 122 and 124 are mirrored.
The lower white buildings with house numbers
120 and 118 are not mirrored, but they do have some
similarities. The house with house number 116 with
a bay window on the first floor differs the most from
the other houses. This building does not have a round
but a rectangular front door in a frame of gradually
receding masonry.
Binnen het oeuvre van Jan Stuyt betreft dit een bijzonder
schilderachtig stukje straatwand: asymmetrisch,
verspringende blokken, ongelijke hoogten en
niet-hiërarchisch van opzet. Deze woninggroep
vertoont verscheidenheid in vorm- en materiaalgebruik.
Twee panden zijn gepleisterd. Een daarvan
heeft een groot voorgevelraam met rondboog dat
door drie rechte lijnen is ingedeeld.
De beïnvloeding door studiereizen naar de Engelse
tuinsteden is zichtbaar zoals in de toepassing van
vakwerk in de geveltoppen en hoge schoorstenen.
De panden met de huisnummers 122 en 124 hebben
een afgeschuinde voorgevel en een frappant klein
venstertje links en rechts van de voordeur.
De harmonie met de omgeving is voor Stuyt belangrijk.
Het klimmend silhouet gaat mee met de helling
van de Molenberg. Het gebruik van een veelvlakkig
dak accentueert het pleintje in het stratenpatroon.
Het principe van deze bebouwing lijkt op de vier
huizen van Jan Stuyt uit 1897 aan de Zijlweg in Haarlem,
met dat verschil dat in Heerlen is gebouwd op
een helling en in Haarlem op een plat vlak.
In the oeuvre of Jan Stuyt this is a particularly picturesque
piece of street wall: asymmetrical, staggered
blocks, uneven heights and non-hierarchical in its layout.
This group of houses shows diversity in the use
of shape and material. Two buildings are plastered.
One of them has a large front facade arched window
partitioned by three straight lines.
The influence of study trips to the English garden
cities is clearly visible, for example in the use of halftimbered
gables and high chimneys. The buildings
with the house numbers 122 and 124 have a bevelled
off front facade and a strikingly small window left
and right of the front door.
The harmony with its environment is very important
for Stuyt. The climbing silhouette follows the slope
of the Molenberg. The use of a multi-faceted roof
emphasizes the small square in the street pattern.
The principle of this construction resembles that of
the four houses built by Jan Stuyt at the Zijlweg in
Haarlem in 1897, except for the fact that in Heerlen
the houses were built on a slope and in Haarlem
on a flat surface.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

RETRAITEHUIS
Oliemolenstraat 60, Heerlen
Huidige functie: Kantoorverzamelgebouw
Bouwjaar: 1932
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 512787
HOUSE OF RETREAT
Oliemolenstraat 60, Heerlen
Current function: Multi-office building
Year of construction: 1932
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 512787
71
Eind jaren twintig kwam bisschop Mgr. L. Schrijnen
met het plan om in de Mijnstreek een retraitehuis voor
jonge vrouwen en meisjes te stichten. Men kon zich
hier, in de omgeving van het Aambos, terugtrekken
voor bezinning op vraagstukken rond mens, maatschappij
en kerk.
De architectuur is langgerekt, kubisch, zonder ornamentiek
en heeft een terrasvormige opzet met een
cilindertorentje. De entree bevindt zich onder een
markante licht oplopende luifel.
Uit vrees voor bodemverzakkingen door de mijnontginning
werd een stalen skelet toegepast. Dit werd
bekleed met ‘steeltex’ (Amerikaans systeem van
verzinkt metalen gaas en asfaltpapier) waartegen
een gevelbepleistering werd aangebracht.
Het gebouw is verder ultralicht ontworpen. Opvallend
zijn de technische vernieuwingen: natuurlijke ventilatiesystemen,
een grijswatercircuit, glazen vloervelden
voor daglicht en vouwwanden voor flexibel ruimtegebruik.
Hier openbaren zich de tegenstellingen tussen het
traditionalisme waarbij gebouwen werden opgebouwd
uit ‘natuurlijke’ materialen (hout en baksteen) en de
nieuwe Europese architectuurstroming die vooral
moderne materialen (staal en beton) gebruikte.
Tegenstanders vonden dit strakke witte retraitehuis
maar een heidens gebouw. Mgr. Schrijnen schijnt eens
gezegd te hebben “als dit heidentje klaar is zullen wij
het ook dopen”. Peutz zou daarbij gedacht hebben
aan wijwater in het beton.
In dit retraitehuis logeerden tot 1959 meer dan 60.000
katholieke meisjes. Het gebouw diende daarna als
Filosoficum, Hogeschool voor Theologie en Pastoraat
en werd, na een restauratie in 2003, in gebruik genomen
als multifunctioneel kantoorgebouw.
By the end of the twenties bishop Mgr. L. Schrijnen
came with the plan to establish a house of retreat
for young women and girls in the Mining District. Here,
in the Aambos area, people could retreat for contemplation
on issues regarding mankind, society and church.
The architectural structure is elongated, cubic, without
ornaments and it has a terrace-shaped design with
a small cylindrical tower. The entrance is under a
striking slightly rising porch.
For fear of soil subsidence due to the mining activities
a steel skeleton was used. The latter was clad with
‘steeltex’ (an American system of galvanized metal
netting and asphalt paper) against which a facade
plastering was applied.
The other parts of the building have been designed as
an ultralight construction. Striking are its technical
innovations: natural ventilation systems, a grey-water
circuit, glass floor segments for daylight and concertina
doors for flexible use of space.
Here the contrasts become evident between the
traditionalism in which buildings were constructed of
‘natural’ materials (wood and brick) and the new
European architectural school which predominantly
used modern materials (steel and concrete). Opponents
were of the opinion that this rigid white house
of retreat was some sort of heathen building. Mgr.
Schrijnen is reported to have stated “when this little
heathen is finished, we will also baptize it”. In this
context Peutz allegedly may have thought of holy
water in the concrete.
Until 1959 more than 60,000 Roman Catholic girls
stayed in this house of retreat. After that the building
served as a philosophical institute, the Academy for
Theology and Pastoral Care and, after a restauration
in 2003, it has been used as a multi-functional office
building.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

BROEDERHUIS
Kerkraderweg 9, Heerlen
Huidige functie: Wijkvoorziening
Bouwjaar: 1921
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 512782
BROTHERS’ HOUSE
Kerkraderweg 9, Heerlen
Current function: Neighbourhood facilities centre
Year of construction: 1921
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 512782
72
De pastoor van Molenberg wilde graag een school
met broeders vanwege de succesvolle, zelf ontwikkelde
onderwijsmethoden. In 1921 kwamen de eerste zes
broeders naar Heerlen en was er huisvesting nodig.
Het Broederhuis ligt naast de Broederschool. In 1923
werd achter het Broederhuis een uitbreiding gerealiseerd
met onder meer een kapel.
The parish priest of Molenberg wanted a school with
brothers because of the successful, self-developed
teaching methods. In 1921 the first six brothers came
to Heerlen and housing was needed.
The Broederhuis is situated next to the Broederschool
(Brothers’ school). In 1923 the Broederhuis was
expanded with, among other things, a chapel.
Uit het ensemble spreekt de romantiek van Zuid-
Limburg, maar ook een gevoel voor zakelijkheid.
De 25-jarige Peutz wisselt, in een traditionele stijl,
grillige motieven en stilgehouden vlakken met elkaar
af. In de voorgevel spelen geometrische figuren mee.
Een ritme van verticale lijnen met levendige schaduwen
lijkt de horizontale structuur te versterken.
De begane grond bevat een entreeportaal achter een
rondboog. Op de verdieping staan vier stalen vensters
tussen mergellisenen die een vierkant accentueren.
De langwerpige ramen met stalen kozijnen zijn per
vier gegroepeerd. De plint van ruw uitgehakte mergelblokken
geeft een exotische uitstraling, omsluit de
gevelopeningen en brengt de compositie in evenwicht.
Op het dak staan twee opvallende, dubbele
dakkapellen.
De kapel heeft een rechthoekige plattegrond met
absis achter een spitsboog en een cassetteplafond
van beton. De gevels zijn van baksteen met diepe
voeg.
In 2015 is dit carré-vormige complex bestemd voor
een nieuwe Brede Maatschappelijke Voorziening.
De wijkvoorzieningen zijn ondergebracht in het
Broederhuis. Architect Mark Feron, Architectenzaak &
Peutz | Architecten reconstrueerde het geheel.
Nieuwe en oude gebouwen omsluiten nu een pleinvormige
ruimte van 40x40 meter als ontmoetingsplaats
voor jong en oud.
These buildings represent the romance of Zuid-
Limburg, but also a sense of professionalism.
The 25-year-old Peutz alternates, in a traditional style,
fanciful motives and tranquil surfaces. In the facade
geometrical figures play a role also. A rhythm of
vertical lines with lively shadows seems to strengthen
the horizontal structure.
The ground floor has an entrance portal behind
a round arch. On the first floor there are four steel
window panes between marl plaster strips that
accentuate a square. The elongated windows with
steel frames are grouped in pairs of four. The plinth
of rough-hewn marl blocks provides an exotic effect,
surrounds the facade openings and balances
the composition. On the roof there are two striking
double dormer windows.
The chapel has a rectangular floor plan with an apsis
behind a Gothic arch and a coffered ceiling of concrete.
The facades are made of brick with deep joints.
In 2015 this square shaped building was intended for
a new Broad Public Facility. The neighbourhood
facilities have been accommodated in the Broederhuis.
Architect Mark Feron, Architectenzaak & Peutz |
Architecten reconstructed it all.
New and old buildings now enclose a square-shaped
space of 40x40 metres as a meeting place for young
and old.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HUIZE DE BERG
Gasthuisstraat 45, Heerlen
Huidige functie: Kloosterbejaardenoord
Bouwjaar: 1897
Architect: A. van Beers
Monumentnr.: 512809
MOTHER HOUSE ‘DE BERG’
Gasthuisstraat 45, Heerlen
Current function: Monastery home for
the elderly
Year of construction: 1897
Architect:
A. van Beers
Monument no.: 512809
73
“Huize de Berg” was het moederhuis van de Kleine
Zusters van de Heilige Joseph. De Congregatie,
destijds een van de grootste zorginstellingen van
Nederland, was gevestigd aan de Gasthuisstraat 2,
en is gesticht door de Heerlense priester J. Savelberg.
Buiten de dorpskern werd in 1879 ‘Het Sanatorium St.
Josephs Heilbron’ gebouwd.
“Huize de Berg” used to be the mother house of
the Little Sisters of St. Joseph. The Congregation,
at that time one of the largest care institutions in the
Netherlands, was accommodated at Gasthuisstraat 2,
and was founded by the Heerlen priest J. Savelberg.
Outside the village centre ‘The Sanatorium St. Joseph
Heilbron’ was built in 1879.
Aan de Voskuilenweg werd de eerste uitbreiding
gerealiseerd in opdracht van rector Driessen (1869-
1930). Loodrecht hierop is in 1916 een vleugel
gebouwd naar ontwerp van architect H. Heijnen,
bouwkundige van de Congregatie. In 1919 is tussen
het hoofdgebouw uit 1897 en de vleugel uit 1916 een
kapel gebouwd door architect Jos Seelen. Het geheel
werd in 1932 nogmaals verlengd met een kloostervleugel.
Het hoofdgebouw in oranjerode baksteen bestaat
uit een middenfront van twee bouwlagen met vijf
traveeën onder een zadeldak. Aan weerszijden hiervan
staat een opgaande trapgevel. De ramen hebben
decoratieve baksteenlijsten. Voor de gevel ligt een
balkon op zes kolommen en een bordes. Op het
midden van het dak staat een klein trapgeveltje.
Er zijn smeedijzeren muurankers en een windwijzer.
De eenbeukige neogotische kapel heeft spitsbogen
en glas-in-loodvensters. Op het dak staat een opvallende
achthoekige dakruiter en dakkapellen met
luiken. De gevel bestaat uit bruin-rood metselwerk.
De topgevel met aan weerszijden steunberen en
een kruis wordt door waterlijsten in drieën gedeeld.
In de centrale as bevindt zich een groot venster met
rozet en een uurwerk omgeven door negen spitsbogen.
Het veelkleurige interieur van de kapel heeft
decoratief metselwerk en ambachtelijke natuurstenen
details zoals venstertraceringen en dorpelstenen.
At the Voskuilenweg the first extension was realized
by order of rector Driessen (1869-1930). In 1916,
by design of H. Heijnen, architect of the Congregation,
a wing was built at right angles to it. In 1919 a chapel
was built by the architect Jos Seelen in between the
main building from 1897 and the wing from 1916.
The entire complex was extended again in 1932 with
a monastery wing.
The main building in orange-red brick consists of a
middle facade with two construction levels with five
bays under a saddle roof. On both sides of it there is
a rising stepped gable. The windows have decorative
brick frames. In front of the facade a balcony is
positioned on six columns and a landing. In the middle
of the roof there is a small stepped gable. There are
cast-iron wall ties and a weather vane.
The single-nave neogothic chapel has pointed arches
and stain-glass windows. On the roof there is an eyecatching
octangular roof-turret and dormer windows
with shutters. The facade consists of brown-red
masonry. The gable end with on both sides buttresses
and a cross is divided into three parts by means of
gutters. In the central axis there is a large window with
a rosette and a clock enclosed by nine Gothic arches.
The many-coloured interior of the chapel has some
decorative masonry and traditional natural stone
details such as window traceries and sills.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

WONINGEN LEENHOF
Leenhofstraat 1 t/m 19, 2 t/m 20,
Schaesbergerweg 194 t/m 200, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1905-1906
Architect: Oranje-Nassau Mijnen
Monumentnr.: 342679, 342685, 342690,
342695, 342701, 342706
LEENHOF RESIDENCES
Leenhofstraat 1 to 19, 2 to 20,
Schaesbergerweg 194 to 200, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1905-1906
Architect:
Oranje-Nassau Mines
Monument no.: 342679, 342685, 342690,
342695, 342701, 342706
74
De mijnwerkers moesten op loopafstand van hun werk
wonen. Maar niet in de bestaande bebouwde kom,
onder andere vanwege de hogere grondprijzen daar.
Deze omstandigheden bepaalden de ligging van deze
wijk, gelegen tussen de weg van Heerlen naar Schaesberg
en de spoorlijn, dicht bij de Oranje-Nassau I.
Deze woningen, gelegen te midden van de afzonderlijke,
omgrensde erven, zijn een deel van de in 1905-
1906 in opdracht van de Oranje-Nassau Mijnen
gebouwde mijnwerkerskolonie “Leenhof I”, die door
aanleg, architectuur, gelijke kleur- en materiaalgebruik
een eenheid vormt.
Rond de eeuwwisseling zijn er twee belangrijke
stedenbouwkundige patronen die de nieuwe arbeidersdorpen
kenmerkten. Het eerste is gebaseerd op
een rationele dambordachtige aanpak met rechte
wegen, ruime opzet en terug te voeren naar
de plattegrond van een Romeins kampement.
Het tweede wordt beïnvloed door een romantisch
wegenverloop met knusse hoekoplossingen en
bochtige straatjes kenmerkend voor de middeleeuwse
stad.
Dit complex bestaat uit een rechthoekig, gepleisterd
blok van vier rug-aan-rug-woningen met een verdieping
onder het met rode pannen bedekte zadeldak.
De lange gevels hebben een risalerende middenpartij
met lage verdieping onder een flauw hellend dak.
Vermeldingswaardig is nog dat de hier genoemde
panden deel uitmaken van het rijksbeschermde
stadsgezicht Leenhof.
The miners were supposed to live at walking distance
from their work. However, not in the existing built-up
area, partly due to the higher land prices there.
These circumstances determined the location of
this neighbourhood, situated between the road from
Heerlen to Schaesberg and the railway line, close to
the Oranje-Nassau I.
These houses built by order of the Oranje-Nassau
Mines in 1905-1906, situated in the midst of the
individually enclosed properties, are part of the
miners’ colony “Leenhof I” and show a uniformity
because of construction, architecture, use of identical
colours and materials.
Around the turn of the century there are two important
urban developmental patterns which are characteristic
of the new workers’ villages. The first is based
on a rational draughtboard approach with straight
roads, spacious structure and retraceable to the floor
plan of a Roman encampment. The second is influenced
by a romantic road plan with cosy corner solutions
and small winding roads which are characteristic
of the medieval town.
This block of buildings consists of a rectangular,
plastered group of four back-to-back houses with
a storey under a saddle roof with a red tiles covering.
The long facades have a protruding middle section
with a lowered floor under a sloping roof.
It is also worthwhile mentioning that the above
mentioned houses are part of the urban conservation
area Leenhof.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

BARBARAKAPEL
Slotweg 2, Heerlen
Huidige functie: Kapel
Bouwjaar: 17 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21259
BARBARA CHAPEL
Slotweg 2, Heerlen
Current function: Chapel
Year of construction: 17th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21259
75
De kapel, gelegen aan de Slotweg, is in 1670 gesticht
door Johan Frederik, graaf van Schaesberg. De heer,
later baron van Schaesberg heeft er voor gezorgd
dat Schaesberg niet tot de protestantse Republiek
der Verenigde Nederlanden ging behoren.
The chapel located at the Slotweg was founded by
Johan Frederik, Earl of Schaesberg in 1670. The lord,
later baron of Schaesberg made sure that Schaesberg
did not become part of the protestant Republic of the
United Netherlands.
Bij de verdeling van de Landen van Overmaas in het
Partagetraktaat van 1661 kwam Schaesberg in het
gebied van de koning van Spanje te liggen,
waardoor de vrije uitoefening van het katholieke
geloof gewaarborgd was.
In de voorgevel bevindt zich een chronogram,
waaruit blijkt dat de kapel aan de H. Barbara is gewijd.
Tevens kan men hieruit de stichtingsdatum 1670
aflezen. De kapel is in de 18 e eeuw vergroot en in de
19 e eeuw gewijzigd. Het oudste gedeelte bevindt zich
aan de oostkant en heeft een plint van Kunradersteen.
In de schuine zijden zien we een rond venstertje met
een vierkante omlijsting van mergel. De zijgevels
hebben beiden drie venstertjes in de vorm van
een staande ovaal, die dateren uit de 19 e eeuw.
In de kapel vond op 25 juli 1774 de kerkelijke inzegening
plaats van het huwelijk van Frederik Joseph,
baron de Böselager uit Voswinkel en Maria Augusta
van der Heyden, genaamd Belderbusch uit Villich,
verblijvend op kasteel Terworm.
De kapel raakte in de loop der tijd sterk in verval.
In 1998 is de kapel volledig gerestaureerd.
As a result of the division of the Lands of Overmaas
in the Partagetraktaat (Treaty of Division) of 1661
Schaesberg became situated in the region of the king
of Spain, thus safeguarding the free practice of the
Catholic faith.
On the face of the chapel there is a chronogram
showing that the chapel is dedicated to St. Barbara.
Also the date of foundation, 1670, can be read.
The chapel was expanded in the 18th century and
altered in the 19th century. The oldest part is the east
side and has a plinth of Kunrader stone. In the slanting
sides we observe a small round window with a square
marl frame. The side walls have three small windows in
the shape of an upright oval dating from the 19th
century.
On 25 July 1774 the chapel hosted the consecration of
the marriage of Frederik Joseph, baron de Böselager
from Voswinkel and Maria Augusta van der Heyden,
named Belderbusch from Villich, residing at Terworm
castle.
In the course of time the chapel deteriorated considerably.
In 1998 the chapel was fully restored.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEVE DE BAAK
Meezenbroekerweg 95, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 18 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21261
FARMSTEAD DE BAAK
Meezenbroekerweg 95, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 18th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21261
76
Hoeve De Baak is een typische Limburgse carréboerderij.
Aanvankelijk bestond dit soort boerderijen uit
losse gebouwen. Het woonhuis en de afzonderlijke
stallen, schuren en wagenhokken werden geleidelijk
aaneen gebouwd tot een L-vorm of een U- vorm.
Uiteindelijk ontstond de gesloten hoeve rondom een
open binnenplaats, waar meestal de mestvaalt lag.
Deze binnenplaats is evenals bij Hoeve de Rousch een
beetje trapeziumvormig. Het vierkante dak bestaat
uit twee verbonden noord-zuid lopende schilddaken
en twee oost-west lopende zadeldaken. Door de
hoogteverschillen sluiten de nokken niet op elkaar
aan. Bij de noordoost hoek zijn in de voor- en zijgevel
ronde raampjes toegevoegd. De ligging van de hoeve
heeft ongetwijfeld te maken met de loop van
de Caumerbeek die momenteel weer zichtbaar en
‘natuurlijk’ in het stadsbeeld is terug gebracht.
Op hoeve de Baak woonde rond 1900 de famillie
Nelissen. De dochter des huizes trouwde met een van
de gebroeders Vrouenraedts. Omdat er plaats genoeg
was begonnen de gebroeders vandaar uit de Rijtuigenverhuur
en Begrafenis onderneming Vrouenraedts.
Hoeve de Baak is opgetrokken in baksteen en heeft
een hardstenen segmentboogingang met links en
rechts op de begane grond twee hardstenen segmentboogvensters
evenals in de linker zuidgevel. Een grote
poort met een gemetselde ellipsboog en een hardstenen
sluitsteen geeft toegang tot de binnenplaats.
Op de sluitsteen bij de ingang stond vroeger “ic ans
1797”. De oorspronkelijke ramen met roedeverdeling
en de luiken zijn nog gedeeltelijk aanwezig. De hele
boerderij is verbouwd tot appartementencomplex.
Het monumentale karakter van de hoeve is hierdoor
sterk aangetast. De muren van de schuren en verschillende
dakvlakken zijn tegenwoordig door de aanleg
van dakkapellen doorbroken.
Farmstead De Baak is a typical Limburg carré farm.
Initially, these types of farms consisted of separate
buildings. The house and the separate stables, barns
and wagon-sheds were gradually built together into
an L-shape or a U-shape. In the end a closed farm was
created around an open courtyard, where most of
the time the dunghill was laid. This courtyard is a bit
trapezoidal, just like at Farmstead de Rousch.
The square roof consists of two connected northsouth
running shield roofs and two east-west running
saddle roofs. Due to the height differences, the ridges
do not match to each other. Near the northeast corner,
round windows have been added in the front and side
facades. The location of the farm undoubtedly has
to do with the course of the Caumerbeek which is
currently visible and ‘natural’ again in the cityscape.
On farm De Baak, the Nelissen family lived around
1900. The daughter of the house married one of the
brothers Vrouenraedts. Because there was plenty of
room, the brothers started the Car Rental and Funeral
company Vrouenraedts from there.
Farmstead de Baak is built in brick and has a bluestone
segment arch entrance with left and right on
the ground floor two bluestone segment arch windows,
as well as in the left south facade. A large gate
with a brick ellipse arch and a bluestone headstone
gives access to the inner courtyard.
On the headstone at the entrance there used to be
“ic ans 1797”. The original panelled windows and the
shutters are still partly present. The whole farm has
been converted into an apartment complex.
The monumental character of the farm is therefore
greatly affected. The walls of the barns and various
roof surfaces have now been broken through
the construction of dormer windows.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

POORTGEBOUW KASTEEL GATEHOUSE MEEZENBROEK
MEEZENBROEK CASTLE
77
Kasteellaan 1, Heerlen
Kasteellaan 1, Heerlen
Huidige functie: Restaurant
Bouwjaar: 14 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21260
Current function: Restaurant
Year of construction: 14th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21260
Kasteel Meezenbroek was een leengoed van het
aartsbisdom Keulen. In 1371 vocht ridder Scheyffert
van Meysenbroeck mee aan Brabantse zijde in de slag
bij Baesweiler. Hij was vermoedelijk de bezitter van
kasteel Meezenbroek.
Meezenbroek castle was a fief of the archbishopric of
Cologne. In 1371 knight Scheyffert van Meysenbroeck
fought on the side of Brabant during the battle of
Baesweiler. Probably he was the owner of Meezenbroek
castle.
In 1478 was de familie Von Holtzen eigenaar van het
kasteel. Even later krijgt de patriciërsfamilie Van den
Edelenbant uit Aken de helft van het landgoed in
handen. Catharina van Edelenbant trouwt met Hendrik
van Tzievel tot Puth. Deze laatste weet in 1579 het
ontbrekende deel van Meezenbroek te verwerven.
In 1650 verkoopt hun nazaat Johan Karel, baron van
Dobbelstein, het kasteel aan Jan en Daniël Buirette uit
Aken. Deze familie geeft in 1660 de opdracht voor het
huidige poortgebouw van de voorburcht. Hun wapen
prijkt boven de ingang.
Willem Daniël Vignon, burgemeester van Maastricht,
krijgt het goed in 1670 in handen. Na zijn dood in 1789
komt het kasteel in handen van zijn zwager Jan
Willem Heldevier. Deze laatste overlijdt op het kasteel
in 1819.
In de 19 e eeuw waren landhuis en boerderij in bezit van
verschillende eigenaren. In 1935 werd het landhuis
gesloopt. De kasteelhoeve werd door de familie Erens
uit Schaesberg aan de gemeente Heerlen verkocht.
Het meest in het oog springende gedeelte vormt het
poortgebouw, dat als enig origineel onderdeel van de
hoeve behouden is gebleven. De rest van de hoeve is
in de jaren zeventig van de 20 e eeuw gesloopt. Alleen
de stalvleugels aan beide zijden van het poortgebouw
werden ten behoeve van het restaurant in 1978
gereconstrueerd.
Naast het poortgebouw is op de oude fundamenten
het vierkant van het vroegere kasteel nog zichtbaar.
In 1478 the Von Holtzen family owned the castle.
Not much later the Aachen patrician family Van den
Edelenbant acquires half of the estate. Catharina van
Edelenbant marries Hendrik van Tzievel tot Puth.
The latter manages to acquire the missing part of
Meezenbroek in 1579.
In 1650 their descendant Johan Karel, baron of Dobbelstein,
sells the castle to Jan and Daniël Buirette
from Aachen. This family commissioned the construction
of the current gatehouse of the outer fort in 1660.
Their coat of arms adorns the entrance.
Willem Daniël Vignon, mayor of Maastricht, acquires
the estate in 1670. After his death in 1789 the castle
comes in the possession of his brother-in-law Jan
Willem Heldevier. The latter dies at the castle in 1819.
In the 19th century the manor and the farm were in
the possession of different owners. In 1935 the manor
was torn down. The castle farmstead was sold to the
municipality of Heerlen by the Erens family from
Schaesberg.
The most striking part is the gatehouse, which is the
only remaining part of the original farmstead. The
remainder of the farmstead was torn down during
the seventies of the 20th century. Only the stable
buildings on both sides of the gatehouse were reconstructed
for the benefit of the restaurant in 1978.
Beside te gatehouse is on the old foundation the
sqaure of the castle still visable.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

KERKORGEL H. HARTKERK
Meezenbroekerweg 116, Heerlen
Huidige functie: Kerkorgel
Bouwjaar: 1841
Bouwers: Gebroeders Mueller uit Reifferscheidt
(Duitsland)
Monumentnr.: 422862
CHURCH ORGAN SACRED
HEART CHURCH
Meezenbroekerweg 116, Heerlen
Current function: Church organ
Year of construction: 1841
Architect:
Mueller Brothers from Reifferscheidt
(Germany)
Monument no.: 422862
78
Het orgel dat in deze kerk staat is een rijksmonument,
de kerk als zodanig niet. Deze eenbeukige kerk is een
typische ‘Wielders’-kerk in zakelijk-expressionistische
stijl, uitgevoerd in baksteen met brede, gotiserende
ramen en aan de zijkanten gesierd met kapellen die
zijn voorzien van steekdaken.
The organ placed in this church is a national monument,
the church itself is not. This single-nave church
is a typical ‘Wielders’-church in a business-like expressionistic
style, built of brick with wide Gothic-like
windows and decorated on both sides with chapels
that have pointed roofs.
De absis wordt gevormd door asymmetrisch
geplaatste, steeds kleiner wordende uitbouwsels,
de voorlaatste voorzien van ronde vensters.
Het orgel is een eenklaviersorgel met 10 registers die
in 1841 gebouwd werd door de Gebr. Mueller uit
Reifferscheidt (Duitsland). Dankzij financiële steun van
de grafelijke familie Marchant et d’Ansembourg werd
het orgel gebouwd voor de Petruskerk in Gulpen.
In 1928 werd het orgel verkocht aan de nieuwe kerk
in Schandelen-Heerlen om in 1968 gerestaureerd te
worden door Flentrop Orgelbouw.
Tijdens deze restauratie zijn wijzigingen die rond 1950
zijn aangebracht, ongedaan gemaakt en is de mechanische
tractuur van het orgel hersteld.
The apsis is created by extensions that are asymmetrically
positioned and that gradually become
smaller, the last but one with round windows.
The organ is a one-clavier organ with 10 registers built
in 1841 by the Mueller Brothers from Reifferscheidt
(Germany). Thanks to financial support from the noble
family of Marchant et d’Ansembourg the organ was
built for the St. Peter church Gulpen.
In 1928 the organ was sold to the new church in
Schandelen-Heerlen and renovated by Flentrop
Orgelbouw in 1968.
During this restoration some changes implemented
around 1950 were removed and the mechanical action
of the organ was restored.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

SCHANDELERMOLEN
Schandelermolenweg 16, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 16 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21262
SCHANDELER MILL
Schandelermolenweg 16, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 16th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21262
79
De Schandelermolen was de vierde molen aan
de Caumerbeek en lag oorspronkelijk aan een kleine
veldweg die haaks op de beek van Schandelen in de
richting van kasteel Schaesberg liep. In 1940 worden
de “boorden aangelegd” en komt de molen te liggen
aan de Schanderboord, een verbindingsweg van
Heerlen naar Sittard.
The Schandeler mill was the fourth mill situated at
the Caumerbeek and was originally located at a small
country road which ran at a right angle from the
Schandelen brook in the direction of Schaesberg
castle. In 1940 the “banks are constructed” and the
mill is then located at the Schanderboord, a connecting
road from Heerlen to Sittard.
De molen was eigendom van het geslacht van Schaesberg
en wordt voor het eerst vermeld in een archiefstuk
uit maart 1563. Naar alle waarschijnlijkheid is
de molen gebouwd rond 1550. In 1906 wordt de molen
uit de erfenis van de Van Schaesbergs toegewezen
aan Friedrich Schaefer en verkocht aan de familie
Deumens.
Het maalwater werd verzameld in twee grote vijvers
die in elkaars verlengde lagen en door een sloot met
elkaar in verbinding stonden.
Voor zover is na te gaan, had de molen vroeger een
houten waterrad van 3,60 meter doorsnee en een
breedte van 1,06 meter. Dit bovenslagrad was in 1907
door Deumens vervangen door een ijzeren. In 1957
was het schoepenrad verwijderd en de ombouw van
het molenrad ingestort. Bij een latere restauratie zijn
de sporen van deze ombouw geheel verwijderd.
Het oorspronkelijke molengebouw en het molenaarshuis
werden intact gelaten.
De molen is nu nog in gebruik als woonhuis voor de
familie Deumens. Vakwerkornamenten in de gevels
laten zien dat het om een oud gebouw gaat.
The mill was the property of the house of Schaesberg
and was first mentioned in a record from March 1563.
It is very likely that the mill was built around 1550.
From the inheritance of the Van Schaesbergs family
the mill was allocated to Friedrich Schaefer in 1906
and sold to the Deumens family.
The milling water was collected in two large ponds
that were positioned in line with each other and
connected to each other by means of a ditch.
As far as can be ascertained, the mill used to have a
wooden water wheel with a diameter of 3,60 metres
and a width of 1,06 metre. Deumens replaced this
overshot wheel by an iron version in 1907. In 1957
the water wheel was removed and the housing of the
water wheel had collapsed. During a later restoration
the traces of this housing have been removed completely.
The original mill and the miller’s house were left
intact.
Today the mill is still used as residence by the Deumens
family. The half-timbered ornaments of the
facades show us that we are dealing with a historic
building.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOOFDINGENIEURSWONING
Sittarderweg 79B, Heerlen
CHIEF ENGINEER’S HOUSE
Sittarderweg 79B, Heerlen
80
Huidige functie: Dierenartsenpraktijk
Bouwjaar: 1921
Architect: Bouwbureau Oranje-Nassau Mijnen
ir. J. Lugten
Monumentnr.: 512761
Current function: Veterinary practice
Year of construction: 1921
Architect:
Construction Office ON-Mines
J. Lugten, MSc.
Monument no.: 512761
Hoe hoger de rang in de hiërarchie van het mijnbedrijf,
hoe dichter het bedrijf de woning voor hen bij de mijn
bouwde. Vooral aan de Sittarderweg is die hiërarchie
nog in hoge mate herkenbaar. De hoofdingenieurswoning
is dicht bij de ingang van de Oranje-Nassaumijn
I gebouwd. Dat gebeurde in 1921 naar een ontwerp
van het Bouwbureau van deze eerste Heerlense
steenkolenmijn, die in 1899 in exploitatie kwam.
The higher the rank within the hierarchy of the mining
company, the nearer to the mine the company built
their houses. Especially on the Sittarderweg that
hierarchy is still clearly recognizable. The chief
engineer’s house was built close to the entrance of
the Oranje-Nassau Mine I. This happened in 1921 after
a design of the Construction company of this first
Heerlen coalmine, which was opened in 1899.
De toegepaste bouwstijl is traditionalistisch met
elementen van het neoclassicisme. De vrijstaande villa
heeft een rechthoekig grondplan, telt twee bouwlagen
en wordt afgedekt met een geknikt schilddak met
Tuiles du Nord, dakkapellen met klein fronton en
zadeldakje. In elk dakvlak zijn twee dakkapellen
aangebracht met uitzondering van het achtergeveldakvlak
waarin maar één dakkapel zit.
Het toegepaste bouwmateriaal is baksteen, hardsteen
en kunststeen. Het metselwerk is in kruisverband
uitgevoerd. De rechthoekige houten deuren en
vensters met bovenlichten met roedeverdeling en
deels met kunststenen omlijsting zijn nog oorspronkelijk.
Bij de bouw zat op het plat dak van de erker
een balkon met houten balustrade. Helaas is dit bij een
verbouwing verdwenen.
Hoewel het pand momenteel als dierenartsenpraktijk
in gebruik is, is de interieurindeling nog grotendeels
intact. Als u het pand kunt bezichtigen, let dan vooral
op de kleine voorhal met authentieke voordeur met
glas-in-lood bovenlicht; de tussendeur naar de gang
met zij- en bovenlichten; de authentieke houten trap
die doorloopt tot de zolderverdieping met hoofdbaluster
met decoratief houtsnijwerk en een glas-inlood
venster op de overloop van de trap.
The applied architectural style is traditionalistic with
elements of Neoclassicism. The detached villa has a
rectangular floorplan, two construction layers and is
covered by a bent hipped roof with Tuiles du Nord,
dormer windows with a small fronton and a small
saddle roof. Each roof surface contains two dormer
windows except for the roof surface of the rear facade
in which there is only one dormer window.
The applied building materials are brick, bluestone
and artificial stone. The masonry is cross bond.
The rectangular wooden doors and windows with
panelled transom windows and with a partly artificial
stone frame are still original. At the time of construction
there was a balcony with a wooden railing on
the flat roof of the bay window. Unfortunately this
disappeared during a rebuilding.
Although the property is currently used as a veterinary
practice, the interior arrangement is still largely
intact. If you have the opportunity of visiting the
house, please pay attention to the small entrance hall
with its authentic front door with stained glass
transom window; the dividing door to the corridor
with side screens and transom windows; the authentic
wooden staircase that goes all the way up to the attic
with main baluster with decorative woodcarving and
a stained glass window on the landing of the staircase.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOOFDOPZICHTERS-
CHIEF SUPERVISORS’
WONINGEN HOUSES
81
Sittarderweg 70, 72, Heerlen
Sittarderweg 70, 72, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1909
Architect: Bouwbureau Oranje-Nassau Mijnen,
ir. J. Lugten
Monumentnr.: 512760
Current function: Residence
Year of construction: 1909
Architect:
Construction Office ON-Mines,
J. Lugten, MSc.
Monument no.: 512760
In 1909 werd door het bouwbureau van de Oranje-
Nassau Mijnen begonnen met de bouw van woningen
in Grasbroek en aan de Sittarderweg voor mijnwerkers,
opzichters en ingenieurs van de Oranje-Nassaumijn I.
Bij de bouw kwam tot uiting dat de eigenaren, familie
De Wendel, Fransen uit Lotharingen waren. Ze zijn
namelijk gebouwd in de zogenaamde Lotharingse stijl.
De bouwstijl (opvallend door hun siermetselwerk en
gepleisterde gevelvelden) treft men in Nederland
alleen in de mijnwerkerskolonieën van de Oranje-
Nassau Mijnen aan. De verantwoordelijk architect die
de Oranje-Nassau Mijnen daarvoor hadden aangetrokken,
was ir. Jan Lugten. Oorspronkelijk zijn er in 1909
acht opzichterswoningen gebouwd. Helaas zijn deze
eerste woningen inmiddels gesloopt. Wat rest zijn
deze twee adjunct-hoofdopzichterswoningen onder
een kap (nrs. 70, 72) en twintig beambtenwoningen
(nrs. 74 t/m 112), die naar ontwerp van architect
Lugten gebouwd werden tussen 1909 en 1915.
Het woningblok heeft twee bouwlagen onder schilden
wolfsdaken. Typisch zijn de speklagen tussen de in
kruisverband gemetselde bakstenen gevels met een
risalerende plint onder een natuurstenen afdeklaag.
In de gevels bevinden zich segmentboogvormige
kozijnen met houten deuren en tweedelige vensters,
beiden met bovenlicht. De segmentboogstrek heeft
gepleisterde aanzet- en sluitstenen.
De indeling van het interieur van huisnummer 72
is nagenoeg oorspronkelijk.
In 1909 the construction office of the Oranje-Nassau
Mines started building the houses in Grasbroek and
at the Sittarderweg for miners, supervisors and
engineers of the Oranje-Nassau Mine I. The actual
construction gave expression to the origin of the
owners, the De Wendel family, who were French and
came from Lorraine. As a result these house were built
in the so-called Lorraine style.
In the Netherlands the building style (striking because
of its decorative masonry and plastered facade
surfaces) can only be found in the mining colonies of
the Oranje-Nassau Mines. The responsible architect
taken on for this purpose by the Oranje-Nassau Mines,
was Jan Lugten, MSc.. In 1909 originally eight supervisor
houses were built. Unfortunately these first
houses have been torn down by now. What remains
are these two semi-detached adjunct-chief supervisors’
houses (nos. 70, 72) and twenty houses for office
workers (nos. 74 through 112), which were built by
design of the architect Lugten between 1909 and 1915.
The row of houses has two construction layers under
hipped and clipped-gable roofs. Typical are the string
courses between the cross bond brick facades with a
protruding plinth under a natural stone covering layer.
The facades have domed window frames with wooden
doors and double windows, both with transom
windows. The arch of the dome has plastered skewbacks
and coping stones.
The arrangement of the interior of house number 72
has remained almost completely original.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

OPZICHTERSWONINGEN
Sittarderweg 74 t/m 112, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1909-1915
Architect: Bouwbureau Oranje-Nassau Mijnen,
ir. J. Lugten
Monumentnr.: 512762 t/m 512766
SUPERVISORS’ HOUSES
Sittarderweg 74 to 112, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1909-1915
Architect:
Construction Office ON-Mines,
J. Lugten. MSc.
Monument no.: 512762 to 512766
82
Aan de Sittarderweg bouwde de Oranje-Nassau
Mijnen tussen 1909 en 1915 deze vijf blokken van vier
woningen onder één kap, bedoeld voor opzichters- en
beambten van hun bedrijf. De 20 opzichterswoningen
lagen dichter bij de mijn dan de woningen van de
mijnwerkers, maar weer verder van de mijn dan die
van de hoofdopzichters en de hoofd-ingenieur.
Door de woningen rug-aan-rug te formeren werden
de percelen optimaal ingedeeld om een zo groot
mogelijke tuin te creëren.
Elk blok van vier woningen heeft één en twee bouwlagen
onder wolfsdaken. Het dak loopt evenwijdig aan
het blok en heeft een haaks wolfsdak ter plaatse van
de risaliet. Op het dak staan dakkapellen onder een
schilddak en schoorstenen, er liggen (oorspronkelijk)
muldenpannen en er zitten kleine dakramen in.
De voor- en zijgevels hebben een risalerende, gecementeerde
plint en een optrek van baksteen in kruisverband
met speklagen. In de gevels bevinden zich
segmentboogvormige kozijnen met houten deuren en
vensters met bovenlicht met roedeverdeling.
De segmentboogstrek heeft gepleisterde aanzet- en
sluitstenen. Verder hadden de woningen muurankers,
natuursteen dorpels en oorspronkelijk luiken. Bij pand
nr. 74 zijn alle luiken (nog) aanwezig. Dat is tevens het
pand dat ook qua interieurindeling nog het meest
intact is.
At the Sittarderweg the Oranje-Nassau Mines built
these five blocks of four-under-one-roof houses
between 1909 and 1915, which were intended for
supervisors and office workers of their company. The
20 supervisors’ houses were situated closer to the
mine than the houses of the miners, but again further
from the mine than those of the chief supervisors and
the chief engineer.
By positioning the houses back-to-back the parcels
of land were optimally arranged to create an as large
as possible garden.
Each block of four houses has one and two construction
layers under a saddle roof with two bevelled
surfaces at the short sides. The roof runs parallel to
the block and has a hooked saddle roof at the position
of the ressault. On the roof are dormer windows under
a hipped roof and chimneys, (originally) there are
Mulden tiles and there are small skylights.
The front and side facades have a protruding cemented
plinth and are constructed of cross bond brick
with string courses. In the facades there are segmental
arched frames with wooden doors and windows with
panelled transom windows. The basket handle of the
segmental arch has plastered skewbacks and copestones.
The houses also had wall anchors, natural
stone thresholds and originally shutters. With the
house at no. 74 all shutters are (still) present. This is
also the house that still has an interior arrangement
which is the most intact.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

WONINGEN GRASBROEK
Sittarderweg 112, Grasbroek 1 t/m 15, 2 t/m 6, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1909
Architect: ir. J. Lugten
Monumentnr.: 21222 t/m 21227
GRASBROEK RESIDENCES
Sittarderweg 112, Grasbroek 1 to 15, 2 to 6, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1909
Architect:
J. Lugten, MSc.
Monument no.: 21222 to 21227
83
Deze woningen, gelegen te midden van de afzonderlijke,
door hagen omgrensde erven, zijn een deel van
de door de Oranje-Nassau Mijnen gebouwde mijnwerkerskolonie
“Grasbroek”, die door aanleg, architectuur,
gelijke kleur- en materiaalgebruik een eenheid
vormt. Het is een van de gaafste en voor Nederland
vrij zeldzame voorbeelden van de op de internationale
traditie gebaseerde arbeiderswoningbouwen
gebouwd door industriëlen.
These houses, situated in the middle of the separate,
hedgerow-bordered, properties are part of the miners’
housing colony “Grasbroek” built by the Oranje-
Nassau Mines, which forms a unity because of its
construction, architecture, identical colours and use
of materials. It is one of the most intact and for the
Netherlands rather exceptional examples of labourer’s
cottages built by industrialists based on the international
tradition.
De uitbreiding van het woningbestand was dringend
noodzakelijk vanwege de groei van Heerlen: van
6.000 in 1900 naar 12.000 in 1910 en 32.000 in 1920.
De nieuwe buurten, koloniën genoemd omdat in deze
regio bij het uitspreken van “kolonie” de klemtoon op
de laatste lettergreep valt, lagen buiten de bestaande
bebouwde kom en hadden grote tuinen.
De schone lucht zou de mijnwerker goed doen en
in zijn tuin kon hij zijn eigen groenten verbouwen.
Het in 1898 door Ebenezer Howard ontwikkelde
tuinstadconcept bevorderde niet alleen een gezonde
leefomgeving, maar ook de kolenproductie door de
mijnwerkers. Bovendien zouden tevreden arbeiders
minder ontvankelijk zijn voor het opkomende socialisme.
Deze bijzondere stedenbouwkundige opzet had
tot gevolg dat veel woningen geen achtertuin hadden
maar alleen voortuinen, hetgeen de sociale controle
bevorderde.
Er zijn verschillende rechthoekige, in schoon metselwerk
opgetrokken blokken van vier rug-aan-rug
woningen met een met rode en blauwe pannen
gedekt schilddak met schoorstenen op de nokeinden
en tegen het midden van de zijgevels.
De gevels bieden een gevarieerde aanblik door
het gebruik van gepleisterde delen, afgewisseld met
(hoek)lisenen. De dakkapellen zijn later aangebracht.
The expansion of the housing stock was urgently
necessary due to the growth of Heerlen: from 6,000
in 1900 to 12,000 in 1910 and 32,000 in 1920.
The new neighbourhoods, called colonies because in
this region the word ‘kolonie’ is pronounced with the
emphasis on the last syllable, were situated outside
the existing built-up area and had large gardens.
The clean air would be beneficial to the miners and
in their gardens they could grow their own vegetables.
The garden city concept, developed by Ebenezer
Howard in 1898, not only stimulated a healthy everyday
environment, but also the coal production by
the miners. In addition, satisfied labourers would be
less susceptible to the rising socialism. This special
urban developmental approach resulted in many
houses without a back garden, but only front gardens,
which also stimulated the social control.
There are different rectangular, constructed in clean
brickwork, blocks of four back-to-back hipped roof
houses with red and blue painted tiles with chimneys
at the ridge ends and against the centre of the side
wings.
The facades offer a varied scene because of the use
of plastered parts, alternated with (corner) pilasters.
The dormer windows have been added later.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

PATRONAAT
Sittarderweg 143, 145, Heerlen
Huidige functie: Cultuurhuis
Bouwjaar: 1920
Architect: J. Wielders
Monumentnr.: 512790
PATRONAGE
Sittarderweg 143, 145, Heerlen
Current function: Cultural Centre
Year of construction: 1920
Architect:
J. Wielders
Monument no.: 512790
84
Het patronaatsgebouw lag onder de rook van de
‘Lange Jan’ en is ontworpen als gemeenschapshuis
voor de bewoners van de in de nabijheid gelegen
mijnwerkerskoloniën: Grasbroek, Musschemig en
Schandelen. Opdrachtgever was het rectoraat van
de Franciscanen met als geldschieter Oranje-Nassau
Mijnen. Toon Hermans heeft er op jeugdige leeftijd
opgetreden.
Het oorspronkelijke ontwerp is een van de meest
bekende voorbeelden van Amsterdamse School
architectuur in Parkstad Limburg. Een stijl die door
het expressionistische werk van de architecten Michel
de Klerk (1894-1923), Piet Kramer (1881-1961) en Jo
van der Mey (1878-1949) ook in Limburg steeds meer
navolging kreeg.
Het patronaatsgebouw is vrijstaand op een rechthoekige
plattegrond evenwijdig aan de Sittarderweg.
Het pand telt twee bouwlagen onder een plat dak.
Kenmerken zijn de gewelfde gevelvlakken, toepassing
van lijvige houten kozijnen met horizontale roedeverdeling,
dakpannen en sculpturale krulvormige hardstenen
ornamenten.
In de tweede bouwlaag is een horizontale reeks van
zes vensters aangebracht, gescheiden door een kunststenen
pilaster met een uitbundige indeling. Aan de
bovenzijde van deze vensterreeks zitten zes kleine
metalen roostertjes.
Wielders (1883-1949) ontwierp een symmetrische
voorgevel, die echter nooit helemaal is gerealiseerd.
Aan de rechterzijde van de ingangspartij, was eenzelfde
volume gepland als aan de linkerzijde tot stand is
gekomen.
In 2007 werd door Qbbf Architecten B.V. uit Den
Bosch een nieuw stuk aangebouwd met een fel
omstreden knipoog naar het authentieke ontwerp.
The patronage building was situated at stone’s throw
from the ‘Lange Jan’ and was designed as a community
centre for inhabitants of the nearby situated
mineworker colonies: Grasbroek, Musschemig and
Schandelen. Its creation was commissioned by
the rectory of the Franciscans and the financial
backing of the Oranje-Nassau Mines. In his early days
the Dutch performer Toon Hermans did one of his
shows there.
The original design is one of the best-known examples
of the Amsterdam School architecture in Parkstad
Limburg. A style which was copied more and more
also in Limburg, thanks to the expressionistic work of
the architects Michel de Klerk (1894-1923), Piet Kramer
(1881-1961) and Jo van der Mey (1878-1949).
The patronage building is detached and situated on
a rectangular floorplan parallel to the Sittarderweg.
The building has two construction layers under a flat
roof. Characteristic are its arched facade areas,
the application of robust wooden window frames with
horizontal panes, roof tiles and sculptural curl-shaped
bluestone ornaments.
The second construction layer has a horizontal series
of six windows separated by artificial stone pilaster
with an exuberant lay-out. On the topside of this
series of windows there are six small metal grilles.
Wielders (1883-1949) designed a symmetric front
facade which has never been fully realized however.
On the right side of the entrance a similar volume was
planned as had been realized on the left side.
In 2007 Qbbf Architecten B.V. from Den Bosch added
a new part to the building constructed with a highly
controversial nod towards the authentic design.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

ST. ANTONIUS VAN PADUA- SAINT ANTONY OF PADUA-
KERK EN KLOOSTER CHURCH AND MONASTERY 85
Beersdalweg 62, 64, Heerlen
Beersdalweg 62, 64, Heerlen
Huidige functie: Kerk
Bouwjaar: 1929
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 512730, 512731
Current function: Church
Year of construction: 1929
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument number: 512730, 512731
De kerk bestaat uit een kruisvormige plattegrond
aansluitend op een binnenhof en is gebouwd voor
de mijnwerkers van de (inmiddels gesloopte) kolonieën
Husken en Vrank. De bouwstijl van de kerk heeft
(neo)gotische invloeden. Het complex werd destijds
door critici vooral nuchter, beheerst, eenvoudig en
ongekunsteld gevonden.
The church consists of a cross-shaped floorplan
connected to an inner courtyard and was built for
the miners of the (by now pulled down) Husken and
Vrank colonies. The architecture of the church has
(neo-)Gothic influences. Critics in those days primarily
described the complex as plain, composed, simple
and artless.
De kerk is verbonden met het klooster (ook rijksmonument)
dat in 2007 door de Franciscanen is verlaten.
De toegangsweg naar Zeswegen-Nieuw Husken is
georiënteerd op deze kerk. Dit voormalige mijnterrein
van de ON I (met straatnamen genoemd naar bekende
architecten) is bebouwd rond 1990.
In verband met het gevaar voor mijnschade heeft
Peutz in plaats van een houten overkapping, de voorkeur
gegeven aan stalen spanten. Het presbyterium
(priesterkoor) heeft een hoog dak met vensters in een
bloembladvorm en een slanke oprijzende vieringtoren
als apotheose. In de zijgevels van dit gedeelte zit
boven de kinderkapellen een groot glas-in-lood
venster met baksteen tracering en spitsboog.
De lage voorbouw met een diepe nis en het ronde
venster daarboven legt het accent op de entree, maar
omarmt tevens het grotere geheel. De ingangspartij
heeft traditionele bakstenen details zoals vlechtingen,
spitsbogen maar ook schouderstukken, sluitstenen
en andere sierblokken in moderne kunststeen.
Links bevindt zich de Sint Barbara-kapel voor de meisjes
en rechts de Sint Bernardus-kapel voor de jongens.
Peutz ontwierp ook het kerkmeubilair waaronder
de communiebank. Peutz nam beroemde Limburgse
kunstenaars als Charles Vos en Charles Eyck in de arm
om de kerk te verfraaien. De kerk kreeg in 1992 een
grote opknapbeurt.
The church is connected to the monastery (also a
national monument) which was deserted by the
Franciscans in 2007. The access road to Zeswegen-
Nieuw Husken is oriented on this church. This former
mining ground of the ON I (with street names after
famous architects) was built around 1990.
Because of potential damage due to the mines Peutz
preferred steel frames instead of a wooden roofing.
The presbyterium (priest choir) has a high roof with
windows in the shape of flower petals and has a slimline
lantern tower as apotheosis. In the side-aisles of
this part above the children’s chapel there is a large
stained glass window with a brick frame and a pointed
arch.
The low frontal extension with a deep alcove and
the round window above it emphasizes the entrance
but also embraces the bigger picture. The entrance
has traditional brick details such as twines, pointed
arches but also shoulder pieces, keystones and other
ornamental blocks in modern artificial stone.
On the left there is the Saint Barbara chapel for
the girls and on the right the Saint Bernard-chapel
for the boys. Peutz also designed the church furniture
such as the communion rail. Peutz employed famous
Limburg artists such as Charles Vos and Charles Eyck
in order to embellish the church. The church had a big
facelift in 1992.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOOFDKANTOOR ON
Kloosterweg 1, Heerlen
Huidige functie: Kantoor
Bouwjaar: 1931
Architect: D. Roosenburg
Monumentnr.: 512784
MAIN OFFICE ON
Kloosterweg 1, Heerlen
Current function: Office
Year of construction: 1931
Architect:
D. Roosenburg
Monument no.: 512784
86
Het hoofdkantoor van de Oranje-Nassau Mijnen stond
op het mijnterrein van de ON I. Deze mijn was aangelegd
bij het knooppunt Zeswegen en werd in eerste
instantie ontsloten door de spoorlijn van Sittard naar
Herzogenrath.
Het gebouw heeft een rechthoekige plattegrond,
in vier bouwlagen en een overstekend plat dak.
Aan weerszijden van de hoofdmassa bevindt zich
een trappenhuis dat boven het dak uitsteekt, aan
de noordzijde in de vorm van een glazen cilinder.
Het staalskelet is bekleed met staalplaat, in de kleur
groen.
Er werd zo licht mogelijk gebouwd op de onstabiele
ondergrond van het mijnterrein. Dit super moderne
gebouw woog een derde minder dan een vergelijkbaar
stenen gebouw. Het heeft een geraamte van
beweegbare, stalen compartimenten en rust op
betonnen funderingsvoetjes die rechtstreeks op
de bodem staan. Het lijkt op een rups: een lang
lichaam, samengesteld uit ten opzichte van elkaar
beweegbare mootjes met veel korte pootjes.
De nieuwste technische inzichten werden gebruikt,
zoals holle bouwmaterialen, dilatatievoegen en
staalverbindingen met slobgaten. In 1995-1996
werd het gebouw gerestaureerd door bureau
Jo Coenen & Co Architecten.
Dirk Roosenburg (1887-1962) was een tijdgenoot van
Dudok, Oud en Rietveld, tevens grootvader van Rem
Koolhaas. Hij ontwierp grote werken zoals de Velsertunnel
met ventilatietorens en het Philips-gebouw
(de Witte Dame) in Eindhoven. Recent kwam hij weer
in het nieuws als architect van de sluizen van de
Afsluitdijk door het kunstwerk van Daan Roosegaarde.
Veel van zijn gebouwen zijn tot rijksmonument
verklaard.
The main office of the Oranje-Nassau Mines was
located on the mining grounds of the ON I. This mine
was laid out at the Zeswegen crossroad and initially
opened up by the Sittard-Herzogenrath railway line.
The building has a rectangular floorplan, four construction
layers and a projecting flat roof.
On both sides of the main mass there is a staircase
that sticks out above the roof, on the northside in the
shape of a glass cylinder. The steel skeleton is covered
with green steel plating.
The constructions were kept as light as possible on
the instable underground of the mining grounds.
This ultramodern building weighed a third less than a
comparable brick building. It has a frame of movable,
steel compartments and is placed on concrete base
feet that are positioned directly on the ground.
It resembles a caterpillar: a long body consisting of
independently moving pieces with multiple short legs.
The latest technical insights were used, such as hollow
construction materials, dilatation joints and steel
connections with slotted holes. In 1995-1996 the
building was renovated by architects’ agency
Jo Coenen & Co Architecten.
Dirk Roosenburg (1887-1962) was a contemporary of
Dudok, Oud and Rietveld, and also the grandfather
of Rem Koolhaas. He designed large projects such as
the Velsertunnel with ventilation towers and the
Philips-building (the White Lady) in Eindhoven.
Because of the artwork of Daan Roosegaarde,
the media recently picked up his name again as the
architect of the sluices of the Afsluitdijk. Many of his
buildings have been put on the list of national monuments.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

SCHACHTGEBOUW ON I
Mijnmuseumpad 2, Heerlen
Huidige functie: Mijnmuseum
Bouwjaar: 1897
Architect: A. Mehler
Monumentnr.: 21229
MINE SHAFT BUILDING ON I
Mijnmuseumpad 2, Heerlen
Current function: Mining Museum
Year of construction: 1897
Architect:
A. Mehler
Monument no.: 21229
87
Het schachtgebouw van schacht I, de schachtbok
van schacht II en het ophaalgebouw met daarin de
aanwezige ophaalmachine van schacht II, zijn in 1899
gebouwd ten behoeve van de voormalige Oranje
Nassaumijn I. Deze mijn heeft 75 jaar dienst gedaan,
tussen 1899 en 1974.
Het winningsprincipe van de steenkool dat met deze
mijn werd geïntroduceerd, betekende een ommezwaai
in de geschiedenis van de mijnbouw. De nieuwe wijze
van delven was een uitvinding van Friedrich Honigmann,
waardoor mijnbouw onder waterhoudende
bodemlagen mogelijk werd.
Het bakstenen schachtgebouw met de gebastioneerde
gevelbehandeling en de toepassing van hoektorentjes
in neo-romaanse stijl is architectuurhistorisch
van bijzondere betekenis, omdat het tot het “Malakow-type”
behoort. Dit type vond zijn oorsprong in
het Ruhrgebied en in het steenkoolbekken van Aken.
De open stalen schachtbok van schacht II behoort tot
het type dat omstreeks 1900 in het Saarland is ontwikkeld.
Het materiaal en de constructie zijn hiervan
exemplarisch, omdat veel schachtbokken van andere
mijnen zijn gesloopt.
In het ophaalgebouw is de nagenoeg oorspronkelijke,
door stroomkracht aangedreven ophaalmachine
aanwezig. Deze stoommachine is later omgebouwd op
perslucht.
Diverse omliggende en kenmerkende mijnbouwobjecten
zijn inmiddels verdwenen, maar de authenticiteit
van het voormalig schachtgebouw en zijn
symbolische waarde voor de geschiedenis van de
mijnbouw is behouden. Verder heeft het complex
emotionele en geschiedkundige waarde als herdenkingsteken
aan de decennia dat de mijnbouw in deze
landstreek en in ons land van grote betekenis was.
Ten slotte heeft het complex een landschappelijke
herkenningsfunctie.
The mine shaft building belonging to shaft I, the shaft
tower of shaft II and the winder building including
the winding machine of shaft II, were built in 1899
for the former Oranje-Nassau mine I. This mine was
operational for 75 years, between 1899 and 1974.
The mining principle of coal, which was introduced
with this mine, meant a revolution in the history of
mining. The new method of mining was an invention
of Friedrich Honigmann, enabling mining below
water-containing soil layers.
The brick shaft building with the bastion-shaped
facade and the application of small corner towers in
neo-roman style is architectural-historically speaking
of great importance because it belongs to the “Malakow-type”.
This type had its origin in the Ruhr area
and in the coal basin of Aachen. The open steel shaft
tower of shaft II belongs to the type which had been
developed in the Saarland around 1900. Its material
and its construction are exemplary because many
of the shaft towers of other mines were torn down.
In the winder building we find the almost entirely
original, steam powered winding machine. The steam
engine has afterwards been transferred into a compressed
air powered installation.
Several adjacent and typical mining objects have
disappeared by now, but the authenticity of the
former mine shaft building and its symbolical value for
the history of mining has been preserved.
The complex also has emotional and historical value
as a memorial for the decades that mining in this area
and in our country played an important role. Last but
not least the complex has become a distinguishing
landmark.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

SINT FRANCISCUS VAN CHURCH OF SAINT FRANCIS
ASSISIËKERK OF ASSISI
88
Laanderstraat 33, Heerlen
Laanderstraat 33, Heerlen
Huidige functie: Parochiekerk
Bouwjaar: 1923
Architect: P.G. Buskens
Monumentnr.: 512786
Current function: Parish church
Year of construction: 1923
Architect:
P.G. Buskens
Monument no.: 512786
Aanvankelijk sloot de kerk aan bij de woonbebouwing
van de Laanderstraat. Door de aanleg van wegen rond
het centrum, waaronder de doorgetrokken Looierstraat,
is de samenhang met de omgeving verloren
gegaan. Verschillende centrumplannen bedreigden
in de loop der tijd het voortbestaan van deze kerk.
De bouwgrond werd destijds geschonken door
de Parijse familie De Wendel, de eigenaar van
Oranje-Nassau Mijnen. De bouwstijl is een combinatie
van expressionisme en een neostijl met eerder een
gotische dan klassieke teneur.
De kerk was verbonden met het ernaast gelegen
klooster. In 1948 werd er tegen de noordgevel een
Heilig Hartkapel gebouwd ter ere van het 25-jarig
bestaan van de kerk.
De ontwerper Piet Buskens (1872-1939) is geen
onbekende architect. Hij was voorzitter van de Bond
van Nederlandse Architecten en bouwde later in
Voorburg een O.L.V.-kerk met opvallende gelijkenis.
De kerk heeft volumes van verschillende hoogten
gelegen onder markante zadeldaken. De oprijzende
driehoeken en de spitse dakruiter staan in fel contrast
met de rechthoekige blokken van ’t Loon.
De houten spanten overhuiven een breed middenschip.
In de voorgevel bevindt zich een portiek achter
drie spitsbogen. Drie dubbele entreedeuren hebben
een art-deco bovenlicht met een gerekt houten beeld
als stijl.
Het portaal wordt van het schip gescheiden door vier
bogen. Tussen de middelste twee hangt het familiewapen
van De Wendel in natuursteen. Verder zijn van
belang: de kruiswegstaties van Charles Eyck (1897-
1983), het Maria- en Franciscusaltaar in verschillende
kleuren marmer met mozaïeken (1930) van Charles
Vos (1888-1954) en de gebrandschilderde ramen van
Atelier Asperslag uit Amsterdam.
Initially the church was attuned to the residential
development of the Laanderstraat. Because of the
construction of roads around the centre, including
the extended Looierstraat, the cohesion with the
environment has disappeared. In the course of time
several centre development plans threatened
the continued existence of this church.
At the time the building lot was donated by the Paris
family De Wendel, the owner of the Oranje-Nassau
Mines. Its style is a combination of Expressionism and
a neo-style with a Gothic tendency rather than a
classic one. The church was connected to the adjacent
monastery. In 1948 a Sacred Heart chapel was built
against its north facade in commemoration of the 25th
anniversary of the church.
The designer Piet Buskens (1872-1939) is a well-known
architect. He was chairman of the Dutch Society of
Architects and later, in Voorburg, he built a church for
Our Blessed Virgin with a striking resemblance to his
Heerlen Church of Saint Francis of Assissi.
The church has volumes of different heights situated
under striking saddle roofs. The rising triangles and
the pointed flèche contrast sharply with the rectangular
blocks of ’t Loon. The wooden rafters hood over
a wide nave. In the facade there is a portico behind
three pointed arches. Three double entrance doors
have an Art-Deco transom window with a protracted
wooden statue as a jamb.
The portal is separated from the nave by four arches.
Between the middle two there is the coat of arms of
the De Wendel family in natural stone. Also of interest:
the Stations of the Cross by Charles Eyck (1897-1983),
the Mary- and Francis altar in different colours of
marble with mosaics (1930) by Charles Vos (1888-
1954) and the stain glass windows by Atelier Asperslag
from Amsterdam.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

ARCHITECTENATELIER
Valkenburgerweg 22, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1904
Architect: S.H.J. Seelen
Monumentnr.: 512811
ARCHITECTS’ STUDIO
Valkenburgerweg 22, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1904
Architect:
S.H.J. Seelen
Monument no.: 512811
89
De atelierwoning is gebouwd met invloeden van de
Hollandse neorenaissance. Deze stijl wordt ook wel
de banden- en blokkenstijl genoemd. Kenmerken zijn
de trapgevel; de brandmuren; de afwisseling van
baksteen, met soms over de volle gevelbreedte
cordonlijsten en de ambachtelijke detaillering.
Deze stijl is onder andere ook te zien bij de voormalige
ijzerhandel Gebr. Schmitz, de nieuwe Nor,
in de Pancratiusstraat. Neorenaissance werd veel
gebruikt bij overheidsgebouwen en als reactie op
de katholieke neogotiek.
Jos Seelen (1871-1951) was de eerste gemeentearchitect
van Heerlen. Hij vestigde zich na een oproep
van de spoorwegpionier Henri Sarolea in 1899 definitief
in Heerlen en bouwde dit pand voor zijn grote
gezin en als architectenatelier. Het bestaat uit een
hoofdvolume en een achterbouw. Het hoofdvolume
is vooral het woongedeelte en de tweede laag van
de achterbouw het atelier. Vooruitlopend op de
realisatie daarvan ontwierp hij al een tweede ingang,
naast de voordeur in de portiek.
Het hoofdvolume heeft links een gevelvoorsprong
(risaliet) met ingangspartij, topgevel en één travee.
Rechts ernaast onder de goot een indeling met twee
traveeën. Aan weerszijden van de portiek met rondboog,
bereikbaar via zes hardsteen treden, bevindt
zich een plint van hardsteen en twee kolenluiken.
De gevels zijn gemetseld van rode baksteen in
kruisverband. De voorgevel heeft gele baksteen
en muurankers, voegen met knip- en snijwerk en
een geprofileerde, gedeeltelijk hardstenen plint.
In de gevels bevinden zich houten kozijnen met
bovenlichten in segment- en rondboogvormige nissen
met vlechtingen. Onder de goot hangt decoratief
metselwerk van boogfriezen en diverse bloktanden,
erboven staat een dakkapel met piron.
The studio house is built with influences of the Dutch
Neo-Renaissance. This style is also called the fascia
and block style. Typical are the stepped gable: the
firewalls, the alternation of brick sometimes with full
facade-wide string courses and traditional detailing.
This style can also be seen in the former ironmonger’s
shop of the Schmitz brothers, the new Nor, in the
Pancratiusstraat. Neo-Renaissance was used frequently
for government buildings and as a reaction to
the Roman Catholic Gothic Revival.
Jos Seelen (1871-1951) was the first municipal architect
of Heerlen. After an appeal by railway pioneer Henri
Sarolea in 1899 he permanently settled in Heerlen and
built this residence for his large family and as an
architect’s studio. It consists of a main volume and
a rear building. The main volume is mainly for residential
purposes and the second level of the rear building
is the studio. In advance of its realization he already
designed a second entrance next to the front door in
the porch.
On the left the main volume has an avant-corps
(risalit) with entrance, gable and one bay. Next to it on
the right under the gutter an arrangement with two
bays. On both sides of the arched porch, accessible
via six bluestone steps, there is a plinth of bluestone
and two coal hatches.
The facades are of cross bond red brick. The front
facade has yellow bricks and wall ties, recessed and
beaded joints and a profiled, partly bluestone, plinth.
In the facades there are wooden window frames
with transom windows in segment- and arch-shaped
alcoves with braiding. Under the gutters there is
decorative masonry consisting of arcatures and
several protruding brick decorations, on top of it
there is a dormer window with finial.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

ATELIERWONING
Schoolstraat 1, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1914
Architect: Th.M.J. Van Kan
Monumentnr.: 512789
ARTIST’S RESIDENCE
Schoolstraat 1, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1914
Architect:
Th.M.J. Van Kan
Monument no.: 512789
90
Deze hoekoplossing maakt deel uit van het eerste
stratenplan (1913) voor Heerlen van Jan Stuyt en
markeert de kijkrichting naar het torentje van
de ‘Ambachtsschool’.
This corner solution is part of the first street plan
(1913) for Heerlen by Jan Stuyt and marks the
direction of view towards the small tower of the
‘Ambachtsschool’ (former Dutch ‘Technical School’).
Theo Van Kan (1883-1914) lijkt geïnspireerd door het
Hollands Classicisme. Kenmerkend is de blokvormige
hoofdvorm en een schilddak met horizontale noklijn.
De noordgevel heeft een erker met drie vensters
en rondboogvormig bovenlichten. In de plint bevinden
zich drie keldervensters. Aan weerszijden van de erker
is een nis analoog aan de vorm van de drie vensters.
Op het balkon staat een houten hekwerk tussen
bakstenen kolommen.
De atelierwoning is gebouwd voor landschapsschilder
en glazenier F. Leufkens van Anstel (1863-1956).
Het pand is in gebruik geweest als kantoor van
de bruinkoolontginningsmaatschappij N.V. Bergerode
en het Bureau Toewijzing Woonruimte van de
gemeente Heerlen.
Vanaf de jaren zeventig woonden Vera en Nic
Tummers er. Interieuronderdelen zijn onder meer de
hal met het trappenhuis, de veelhoekige bakstenen
schoorsteenmantel, de vloertegels in zwart hardsteen
en rood-wit marmer, de tussendeuren met geslepen
glas en de glas-in-loodramen.
Van Kan was een beloftevol gemeente-architect
en stierf in 1914 na een noodlottig ongeval op de
Heerlerbaan. Op 30 december 1914 sprak burgemeester
Waszink in de gemeenteraad een merkwaardig
memoriam: “De Heeren weten toch allen op welk een
treurige wijze deze laatst genoemde ambtenaar om
het leven gekomen is. Was hij echter in leven gebleven
hij zou toch ontslagen zijn.”
Theo Van Kan (1883-1914) seems to have been
inspired by the Dutch Classicism. Characteristic are
the block-shaped main form and a saddle roof with
a horizontal ridge. The north facade has a bay window
with three windows and arched-shaped transom
windows. In the plinth course there are three cellar
windows. On both sides of the bay window there is
an alcove with a shape which is analogous to the three
windows. On the balcony there is a wooden fencing
in between brick pillars.
The artist’s residence was built for landscape painter
and stained-glass artist F. Leufkens van Anstel (1863-
1956). The house was used as an office of the brown
coal mining company N.V. Bergerode and of
the Housing Allocation Office of the municipality
of Heerlen.
Since the seventies the residence was occupied by
Vera and Nic Tummers. Interior elements are, among
other things, the hall with the staircase, the polygonal
brick mantelpiece, the floor tiles of black bluestone
and red-white marble, the dividing doors with cut
glass and the leaded windows.
Van Kan was a promising municipal architect who
died in 1914 after a fatal accident on the Heerlerbaan.
On 30 December 1914 mayor Waszink delivered a
strange memoriam in the city council: “My Lords,
you all know of the tragic accident which brought
an end to the life of aforementioned civil-servant.
However, if he had stayed alive then he would still
have been dismissed.”
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DIRECTEURSWONING
Burgemeester De Hesselleplein 25, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1917
Architect: Th. Stroucken en H.H.A. Tummers
Monumentnr.: 512779
DIRECTOR’S RESIDENCE
Burgemeester De Hesselleplein 25, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1917
Architect:
Th. Stroucken and
H.H.A. Tummers
Monument no.: 512779
91
De eerste bewoner van dit monument was Th. Stroucken,
de eerste directeur van de ambachtsschool,
die schuin tegenover deze woning ligt. Of hij zelf
het huis getekend heeft, is niet met zekerheid vast te
stellen. Feit is wel dat de naam van Tummers onder
de tekening staat. Het is een traditioneel huis met een
rijke versiering in de vorm van speklagen van mergel.
Fraaie ronde erker en ook de dakkapellen mogen zich
laten zien. Opdrachtgever voor het bouwen was het
Rijk, want de woning was bedoeld als ambtswoning
voor de directeur van de school.
Na Stroucken, werd Bloem, ook directeur van de
school, bewoner van het pand. Tot 1962 woonde
de directeur van de school in dit pand.
De directeurswoning heeft een redelijk intacte
L-vormige plattegrond in twee bouwlagen gelegen
onder een mansardedak met rode muldenpan en twee
schoorstenen. Bijzonder is een rondboogportiek naast
de entree met een originele voordeur met panelen en
rond venster, met bovenlicht en twee hardstenen
treden. In de tweede laag, centraal in de risaliet, ligt
een halfronde erker op accoladevormige gecementeerde
console met muizentand decoratie. Boven
de erker in het gevelvlak staat een vierkant houten
torentje met een deur met zij- en bovenlichten
gelegen onder een tentdakje.
The first occupant of this monument was Th. Stroucken,
the first director of the technical school, that lies
diagonally opposite this house. If he has designed the
house himself cannot be established with certainty.
Fact is that Tummers’ name is on the drawing.
It is a traditional house with rich decorations in the
form of string courses of marl. The beautiful round
bay window and also the dormer windows are worthwhile
showing. The State commissioned the building
because the house was meant as official residence for
the principal of the school.
After Stroucken, Bloem, also director of the school,
became the occupant of the house. Until 1962 the
principal of the school used to live in this house.
The principal’s residence has a reasonably intact
L-shaped floorplan on two construction layers positioned
beneath a mansard roof with red Mulden tiles and
two chimneys. Striking is an arched doorway next to
the entrance with an original panelled front door with
round window, transom window and two bluestone
steps. On the second layer, positioned centrally in
the risalit, there is a semi-spherical bay window on
a bracket-shaped cemented console with mouse teeth
decoration. Above the bay window on the facade
surface there is a small square wooden tower with a
door with side screens and transom windows underneath
a pavilion roof.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HUIS OP DE LINDE
Oude Lindestraat 1, Heerlen
Huidige functie: Kantoor
Bouwjaar: 1931
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 512788
RESIDENCE OP DE LINDE
Oude Lindestraat 1, Heerlen
Current function: Office
Year of construction: 1931
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 512788
92
Architecten die in een zelf ontworpen, eigen huis
wonen zijn zeldzaam. Peutz was er zo een.
Hij ontwierp het Huis op de Linde als kantoor en
woonhuis voor zijn gezin met 14 kinderen. Het oeuvre
van Peutz ligt min of meer geïsoleerd in Limburg.
Hij tekende meer dan 200 plannen gelegen in de
gemeente Heerlen.
Huis op de Linde bestaat uit twee volumen van
verschillende hoogte en afmeting met op het
scharnierpunt de ingang, voorzien van een forse
betonnen luifel en een trap. De compositie van deze
twee kubische volumes, het open karakter en het
materiaalgebruik zijn kenmerkend. De gevels hebben
een asymmetrische indeling met grote, voornamelijk
liggende rechthoekige grijsblauwe stalen kozijnen.
De rechterzijgevel van het oprijzende volume heeft
links, over de gehele hoogte, een doorlopend venster
ter plaatse van het trappenhuis. Hieronder bevindt
zich een gevelvlak dat oploopt en bekroond wordt
door het beeld “De Bokkerijder” van Charles Vos
(1888-1954).
De voordeur heeft een fabelachtig detail: een klein
rond raampje in het horizontale venster, waardoor,
naar men zegt, een rol met bouwtekeningen naar
binnen geschoven kon worden.
Beschermingswaardig zijn onder meer de originele
deuren, de stalen schuifwand met glas en de houten
schuifdeuren met roedes in het atelier in het
souterrain. Het pand werd in 1991 gerestaureerd en
ingericht als kantoor door Arno Meijs. Helaas is
destijds het pleisterwerk overgeschilderd zonder
onderzoek te verrichten naar de originele kleur en
materialiteit.
Architects who live in a house that they have designed
themselves are rare. Peutz was one of them.
He designed the Huis op de Linde as an office and
a residence for his family of 14 children. Peutz’s oeuvre
lies more or less isolated in Limburg. He drew more
than 200 plans situated in the municipality of Heerlen.
Huis op de Linde consists of two volumes of different
height and size with the entrance at the pivoting
point, complete with a substantial concrete porch and
a flight of stairs. The composition of these two cubic
volumes, the open character and the use of materials
are characteristic. The facades have an asymmetric
lay-out with large, predominantly horizontally positioned
grey-blue steel windows.
The right side facade of the rising volume has on the
left, across the entire height, a continuous window at
the location of the staircase. Under it there is a rising
facade area which is crowned by the statue “De
Bokkerijder” by Charles Vos (1888-1954).
The front door has a fabled detail: a small round
window in the horizontal window, of which the story
goes that a scroll of floorplans could be slid through.
Worthwhile protecting are among other things the
original doors, the steel sliding wall with glass and
the wooden sliding doors with rods in the atelier in
the basement. The building was renovated in 1991 and
set up as an office by Arno Meijs. Unfortunately the
plastering was painted over in that time without
proper investigation into the original colour and
materiality.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

SINT PANCRATIUS ULO
Laan van Hövell tot Westerflier 23, Heerlen
Huidige functie: Kantoor
Bouwjaar: 1931
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 512785
SAINT PANCRAS ULO
Laan van Hövell tot Westerflier 23, Heerlen
Current function: Office
Year of construction: 1931
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 512785
93
Het schoolgebouw met een rechthoekig grondplan
telt drie bouwlagen en wordt plat afgedekt. Het dak
heeft een breed overstek. Frits Peutz bouwde de
Pancratius ULO als een van de eerste van een reeks
modernistische gebouwen. Kenmerkend zijn de grote
strakke witte vlakken, de kubistische elementen en
de twee halfhoge bandvensters.
Deze bijdrage was onderdeel van de ontwikkeling
van Heerlen naar een moderne stad, zoals de jonge
burgemeester Van Grunsven (1896-1969) dat voor
ogen stond. De heldere stijl met principes van het
Nieuwe Bouwen valt op tussen de traditionalistische
bebouwing.
De onderdelen van de gevel zijn zowel esthetisch als
functioneel. Het verticale element met groot verticaal
glasvlak correspondeert met het trappenhuis en
de afvoerkanalen. De zeven grote ramen komen
overeen met de klaslokalen. Losse ornamenten en
versieringen zijn achterwege gebleven.
Kenmerk van moderne architectuur is het experimenteren
met nieuwe materialen. De school is
traditioneel gemetseld, maar door toepassing van
zogenaamd terra nova pleisterwerk sloot het aan bij
de kenmerken van moderne gebouwen uit die tijd.
De entree bestaat uit een stalen toegangsdeur onder
een betonnen luifel en een halfronde toegangstrap
met zes treden. De entreehal en de gangen hebben
gele tegelvloeren. Authentiek is ook nog het trappenhuis
met zwarte granito traptreden en smeedijzeren
trapleuningen. De lambrisering met gele tegeltjes
heeft een trapsgewijs verloop.
De restauratie door Wiel Arets Architecten in 1997-
1998 gaf het gebouw zijn oorspronkelijke glans terug.
Het werd aangepast aan de gebruikseisen voor een
kantoorfunctie in opdracht van AZL.
The school building with a rectangular floorplan has
three construction layers and is flat roofed. The roof
has a broad overhang. Frits Peutz built the Pancratius
ULO (Institute for Advanced Elementary Education) as
one of the first in a series of modernistic buildings. Its
distinctive characteristics are the large white surfaces,
the cubistic elements and the two half-length band
windows.
This contribution was part of the development of
Heerlen towards a modern city as envisaged by the
young mayor Van Grunsven (1896-1969). The clear
style with its Nieuwe Bouwen (Functionalism) principles
stands out between the traditional buildings.
The elements of the facade are both aesthetic and
functional. The vertical element with the large vertical
glass surface corresponds with the staircase and the
drains. The seven large windows correspond with the
classrooms. Loose ornaments and decorations were
left out.
Characteristic of modern architecture is the experimenting
with new materials. The school was traditionally
built in brick, however the application of socalled
terra nova plastering fitted the characteristics
of modern buildings from that time.
The entrance consists of a steel door under a concrete
porch and a semi-circular entrance staircase with six
steps. The entrance hall and corridors have yellow
tiled floors. Also authentic is the staircase with black
granite steps and cast-iron bannisters. The wainscoting
with yellow tiles is cascaded.
The restoration by Wiel Arets Architecten in 1997-1998
brought back the original splendour to the building.
By order of AZL it was adapted to the user requirements
of an office function.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

DUBBEL WOONHUIS
Laan van Hövell tot Westerflier 19, 21, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1932
Architect: J.J. Wielders
Monumentnr.: 523286
SEMI-DETACHED HOUSES
Laan van Hövell tot Westerflier 19, 21, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1932
Architect:
J.J. Wielders
Monument no.: 523286
94
Het ontwerp oogt traditioneel, maar de geometrische
vormen zoals driehoeken en vierkanten signaleren
moderne tijden. Ook de hoekoplossing waarbij lange
horizontale lijnen worden beëindigd tegen een
verticale erker doet vooruitstrevend aan.
De bouwmaterialen: baksteen in kettingverband,
dakpannen en houten blokkozijnen passen daarentegen
weer meer bij het traditionalisme. Ze lijken
bewust in contrast met het naastgelegen schoolgebouw.
Jos Wielders wilde wat betreft de architectuur niet
aansluiten bij het karakter van de romantische pleinen
zoals Jan Stuyt die had ontworpen, maar deed het
stedenbouwkundig wel.
De voordeur kwam in plaats van aan de straatzijde
aan de pleinzijde. De frontgevel is symmetrisch met
visueel gekoppelde ramen en schiet vierkant door tot
boven de daklijn.
In het middendeel van de frontgevel op nr. 21 zit een
rechthoekige houten deur met een hardstenen dorpel,
aan weerszijden een zijlicht met glas-in-lood en
de vlaggenmast precies in het midden. Aan rechterzijde
van de deur een hardstenen brievenbus.
De oorspronkelijke verfkleuren van de kozijnen buiten
waren okergeel en van de ramen zwart.
De heer Steenaert, opdrachtgever van nummer 21,
was geen hoofdonderwijzer zoals per vergissing vaker
werd verteld. Hij werkte bij de Gezamenlijke Mijnen
en later als personeelschef bij Oranje-Nassau Mijnen.
Daar vond men dat werknemers niet groter en luxer
mochten wonen dan hun directe meerdere.
Volgens de overlevering mocht het nieuwe woonhuis
van de welstandscommissie niet te dominant zijn.
Deze opgelegde uitgangspunten waren in strijd met
de architectuuropvattingen van Wielders die graag bij
de moderne bouwers wilde horen.
The design looks traditional but the geometric shapes
such as triangles and squares indicate modern times.
Also the corner solution in which long horizontal
lines are ended against a vertical bay window has a
progressive touch. On the other hand the building
materials such as sandstone in monk bond, roof tiles
and wooden window block frames have a more
traditional touch. Almost intentionally they seem
to be in contrast with the adjacent school building.
In architectural matters Jos Wielders did not want
to follow the character of the romantic squares as
designed by Jan Stuyt but from an urban development
point of view he did.
Instead of on the street side, the front door was
placed at the square side. The front facade is symmetrical
with visually linked windows and its square
form continues until even above the roof line.
In the middle part of the front facade at no. 21 there
is a rectangular wooden door with a bluestone threshold,
a stain-glass side window on both sides and the
flagpole right in the middle. On the right side of the
door is a bluestone mailbox.
The original paint colours of the outside window
frames were yellow ochre and of the windows they
were black.
Mr Steenaert who commissioned number 21 was not a
headmaster as is often mistakenly told. He worked at
the Cooperative Mines and later as personnel manager
at the Oranje-Nassau Mines. Here they were of the
opinion that no employee should live in larger and
more luxurious houses than their direct managers.
It is believed that the building inspection committee
would not allow the new residence to be too
dominant. These imposed starting points were in
contrast with the architectural ideas of Wielders who
wanted to belong to the modern builders.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HOEK OLIEMOLENSTRAAT
Oliemolenstraat 1, Akerstraat 65a, 65b, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1936-1937
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 523287
CORNER OLIEMOLENSTRAAT
Oliemolenstraat 1, Akerstraat 65a, 65b, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1936-1937
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 523287
95
Oliemolenstraat 1 werd in 1933 ontworpen als
apotheek Claessens en in 1936 gerealiseerd als
woonhuis. Het additionele dubbele woonhuis aan
de Akerstraat dateert uit 1937. In eerste instantie
ontwierp Peutz op deze plek een apotheek in een
moderne stijl vergelijkbaar met zijn eigen woning
‘Huis op de Linde’. De winkelruimte met portiek op de
hoek, kantoor, trappenhuis, garage en bovenwoning,
samen ondergebracht in één geheel, zagen er uit als
een recht blok van beton.
Dit ontwerp werd vervangen door een traditionalistisch
plan. Karakteristiek zijn: de rode baksteen in
kettingverband, witgele Solnhofersteen, rode Hollandse
dakpannen, hardstenen raamdorpels, roedeverdelingen
en het houten dakoverstek. De L-vormige
plattegrond heeft een opmerkelijk gedetailleerde
hoek op de plaats waar oorspronkelijk de ingang
van de apotheek was gedacht.
De hoekoplossing ondersteunt de hiërarchie van
het stratenpatroon. Markant is het spitse zadeldak
met topgevel en de afgeschuinde, met natuursteen
beklede, hoek.
Pand Akerstraat 65a heeft een voordeur met rondboogvormig
bovenlicht. Pand Akerstraat 65b heeft
een rechte voordeur met glasvlak en roedeverdeling.
Aan de bovenzijde ligt een kleine hardstenen luifel
op twee spiraalvormig versierde consoles.
De indeling van het interieur is vrijwel intact. In de
vierkante centrale hal zijn zwarte marmeren vloertegels
gelegd. De authentieke houten trap met kwart
draai heeft een leuning met spijlen en balusters.
De eerste trede van de trap is in natuursteen.
Deze detailleringen paste Peutz vaker toe.
In 1933 Oliemolenstraat 1 was designed as pharmacy
Claessens and it became a residence in 1936.
The additional double residence on the Akerstraat is
from 1937. At first Peutz designed a pharmacy on this
location in a modern style comparable to his own
residence ‘Huis op de Linde’. The retail space with
doorway at the corner, office , staircase, garage and
apartment, all brought together in one construction,
looked like a straight block of concrete.
This design was replaced by a traditional plan.
Characteristic are: the chain bond red bricks,
white-yellow Solnhofer stones, red Dutch tiles,
bluestone sash water sills, panelling and the wooden
roof overhang. The L-shaped floorplan has a remarkably
detailed corner on the position where the
original pharmacy entrance was planned.
The corner solution supports the hierarchy of
the street pattern. Striking is the pointed saddle roof
with its gable apex and the chamfered, natural stoneclad
corner.
Property Akerstraat 65a has a front door with an
arched transom window. Property Akerstraat 65b has
a straight front door with glass surface and panelling.
Above the door there is a small bluestone porch
supported by two spiral-shaped decorated consoles.
The floorplan of the interior has remained almost
completely intact. In the square central hall black
marble floor tiles have been placed. The authentic
wooden staircase with quarter turn has a handrail
with banisters and balusters. The first step of the
staircase is made of natural stone. These types of
decoration were frequently used by Peutz.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA DAUTZENBERG
Akerstraat 90, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1916
Architect: J. Laeven
Monumentnr.: 512767
DAUTZENBERG VILLA
Akerstraat 90, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1916
Architect:
J. Laeven
Monument no.: 512767
96
Het kapitale woonhuis is gebouwd voor de hoge
rijksambtenaar (ontvanger der Registratie en Domeinen)
J.W.A. Dautzenberg. Hij legde de nog goed
zichtbare eerste steen voor deze traditionalistische
stadsvilla op 20 juni 1904.
The capital residence was built for the senior civil
servant (Inspector of Registration Duty and State
Property) J.W.A. Dautzenberg. He laid the still clearly
visible first stone for this traditionalistic urban villa
on 20 June 1904.
Zijn dochter Louisa trouwde in 1913 met hoofdmijningenieur
H.J.H. Dresen. Dresen was bedrijfsleider
van de Oranje-Nassaumijn II in Schaesberg. Na het
overlijden van zijn schoonvader woonde hij met zijn
gezin in deze woning die hij in 1938 liet verbouwen.
De villa heeft twee ingangen: één voor de bewoners
en de andere (aan de zijkant, in het achthoekig
torentje) voor het personeel. “Modern” in het woonhuis
was de asymmetrische opzet en de plastische
geleding van de gevels met speklagen en natuurstenen
dorpels en een balkon met een open kant naar
het zuiden. Er zijn verschillende raamvormen die met
de woonkamer, de salon, badkamers en logeerkamers
corresponderen.
Opvallend zijn de verschillende metselverbanden in de
boogvelden, glas en lood in de bovenlichten en een
deur met jugendstilmotieven. Het interieur is grotendeels
intact, hetgeen onder meer blijkt uit de structuur
van vertrekken, gangen en overige ruimten.
De stadsvilla aan de Akerstraat bezit architectuurhistorische
waarde wegens de hoogwaardige esthetische
kwaliteiten van het ontwerp, het bijzondere
materiaalgebruik en de ornamentiek.
Aan de Akerstraat lagen in de tijd meer van dergelijke
villa’s. Het was een chique uitvalsweg richting Aken,
waaraan in 1913 ook het Bernardinuscollege gebouwd
werd.
In 1913 his daughter Louisa married the chief mining
engineer H.J.H. Dresen. Dresen was the superintendent
of the Oranje-Nassau Mine II in Schaesberg.
After the death of his father-in-law he lived in this
house together with his family and he had the house
rebuilt in 1938.
The villa has two entrances: one for the residents and
the other one (on the side, in the small octagonal
turret) for the staff. “Modern” in the residence was
the asymmetrical setup and the expressive jointing
of the facades with string courses and natural stone
thresholds and a balcony with an open side to the
south. There are different shapes of windows which
correspond with the living room, the drawing room,
the bathrooms and guest rooms.
Striking are the different sorts of brick patterns in
the arched tympanums, stained glass in the transom
windows and a door with Jugendstil designs.
The interior has remained largely intact as evidenced
by the structure of rooms, corridors and other spaces.
The architectural-historical value of the urban villa
at the Akerstraat lies in the high-level aesthetic
qualities of the design, the special use of materials
and the ornamentation.
In those days there were more similar types of villas
at the Akerstraat. It was a stylish exit road in the
direction of Aachen, on which also the Bernardinus
comprehensive school was built in 1913.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

KERKHOFKAPEL
Algemene Begraafplaats bij Akerstraat 39, Heerlen
Huidige functie: Kerkhofkapel
Bouwjaar: 1848
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21217
CEMETERY CHAPEL
Public Cemetery near Akerstraat 39, Heerlen
Current function: Cemetery chapel
Year of construction: 1848
Architect:
Unknown
Monument no.: 21217
97
Deze driezijdig gesloten, bakstenen grafkapel is in
1848 gebouwd in opdracht van Baron De Loë van
Terworm. De kapel is gebouwd ter nagedachtenis van
Antonia barones de Loë van Mheer, geboren Van
Böselager (1827-1847).
This brickwork burial chapel, which is closed at three
sides, was commissioned by Baron de Loë of Terworm
in 1848. The chapel was built in memoriam of Antonia
Baroness de Loë van Mheer, born Van Böselager
(1827-1847).
De gemeenteraad gaf toestemming tot de bouw
onder voorwaarde dat de kapel openbaar toegankelijk
zou zijn. Tevens moest de baron een bedrag van 200
gulden betalen, waarvan de helft bestemd was voor
de armen.
Het gebouwtje is opgetrokken in neoclassicistische
stijl met hoeklisenen en halfronde vensters. Het is het
enige voorbeeld van de neoclassicistische bouwstijl in
Heerlen. Klassieke elementen zijn de rondboogramen
en het timpaan (driehoekig fronton) boven de rondboogingang,
met daarin afgebeeld de familiewapens
van de Loë (rechts) en Van Böselager (links) met
het opschrift dat refereert aan het overlijden van
zijn jonge echtgenote.
Kerkhoven vertellen in steen over de geschiedenis.
In de omgeving van deze kapel zijn de namen van
bekende Heerlenaren uitgebeiteld in bescheiden
gedenkplaten of in pompeuze grafmonumenten.
De jaartallen op de graven geven een beeld van de
ontwikkeling van de mijnstad in de tijd na het vroegtijdig
overlijden van de barones.
Het kerkhof is ook een staalkaart van architectuurstijlen.
Deze kerkhofkapel werd mede geïnspireerd
door de in de renaissance gebruikte voorbeelden van
het Griekse Tempelfront. Er is aansluiting gezocht met
de officiële stijl van stadhuizen, gerechtsgebouwen
en landhuizen uit de neoclassicistische periode
(1800-1880).
The town council granted permission for the construction
under the condition that the chapel would be
publicly accessible. The Baron also was to pay an
amount of 200 Dutch guilders, half of which was
intended for the poor.
The small building had been constructed in a neoclassicistic
architectural style with corner pilaster
strips and semi-circular windows. It is the only example
of neo-classicistic architecture in Heerlen. Classical
elements are the arched windows and the tympanum
(triangular fronton) above the arched entrance,
displaying the family coat of arms of de Loë (on the
right) and Van Böselager (on the left) with an inscription
which refers to the death of his young wife.
Cemeteries tell about the past in words of stone.
In the vicinity of this chapel the names of well-known
citizens of Heerlen have been chiselled out in modest
commemorative plaques or in pompous monuments.
The dates on the graves paint a picture of the development
of the mining town in the time of the premature
death of the baroness.
The cemetery is also a sample card of architectural
styles. This burial chapel was also inspired by the
examples of the Greek temple front as they were used
in the Renaissance. The architect has tried to integrate
his creation with the official style of town houses,
court houses and mansions from the neo-classical
period (1800-1880).
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

GRAFMONUMENT
Algemene Begraafplaats bij Akerstraat 50, Heerlen
Huidige functie: Grafmonument
Bouwjaar: 1925
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 512807
MEMORIAL MONUMENT
Public Cemetery near Akerstraat 50, Heerlen
Current function: Memorial monument
Year of construction: 1925
Architect:
Unknown
Monument no.: 512807
98
De Algemene begraafplaats ligt als een park met oude
bomen ingesloten tussen de Akerstraat en de Groene
Boord. De begraafplaats bevat onder andere een kerkhofkapel
en de graven van een groot aantal meer en
minder bekende personen uit de Heerlense geschiedenis.
Een van de drie stadspoorten in de omwalling
van de zogenaamde Maastrichter- of Kerkhofpoort
(tegenover het voormalige Hotel de Paris), verwees
naar het kerkhof.
Het grafmonument heeft een duidelijk front en is
geplaatst in een centrale as zodat het goed te zien is
als men vanaf de Akerstraat het Kerkhof binnen loopt.
Het grafmonument bezit cultuurhistorische waarde als
bijzondere herinnering aan de Eerste Wereldoorlog
(1914-1918).
De Akerstraat heette vroeger Akerlaan. Het was een
voorname woonlocatie met sjieke huizen die lang deel
uitmaakte van de “grooten weg van Maastricht naar
Aken”.
In het grafmonument zijn de namen gegraveerd
van de veertien Belgische geïnterneerde soldaten en
twee kinderen die tijdens de eerste Wereldoorlog in
Heerlen zijn gestorven, enkelen aan de gevolgen van
de beruchte Spaanse Griep. Deze epidemie kostte
wereldwijd miljoenen mensen het leven.
Het grafmonument bestaat uit een gedenkplaat van
natuursteen met zowel een Franse als een Nederlandse
tekst. Er staat een kolom die wordt bekroond met
een klein hardstenen kruis. Aan de voorzijde van de
gedenkplaat staat een hoge vergulde grafurn op een
klein voetstuk met een brede hardstenen basement.
Aan weerszijden is een perk met rechthoekige hardstenen
omlijsting.
Het geheel wordt aan de voorzijde klokvormig
omsloten door elf kleine natuurstenen (op grenspalen
lijkende) kegels met hiertussen een smeedijzeren
ketting.
The public cemetery lies enclosed as a park with old
trees between the Akerstraat and the Groene Boord.
The cemetery has a cemetery chapel and accommodates
the graves of a large number of well or less
well-known people from the history of Heerlen.
One of the three city gates in the wall of the so-called
Maastrichter- or Kerkhofpoort (opposite the former
Hotel de Paris), referred to the cemetery.
The memorial monument has a clear front and is
positioned on a central axis making it easily visible
when entering the cemetery from the side of the
Akerstraat. The memorial monument has a culturalhistorical
value as a special reminder of the First
World War (1914-1918).
The Akerstraat used to be called Akerlaan. It was a
distinguished residential location with stylish houses
that for a long time had been part of the “great road
from Maastricht to Aachen”.
In the memorial monument the names of fourteen
interned Belgium soldiers and two children are
engraved who died in Heerlen during the First World
War, some as a victim of the notorious Spanish Flu.
Worldwide this epidemic cost millions of people their
lives.
The memorial monument consists of a commemorative
plaque of natural stone with both a French and
a Dutch text. There is a column that is crowned by a
small bluestone cross. On the front side of the commemorative
plaque there is a high gilded funeral urn
on a small pedestal with a broad bluestone base.
On both sides there is a bed with a rectangular
bluestone frame.
On the front all this is bell-shapedly enclosed by
eleven small natural stone (border post resembling)
cones with a cast-iron chain in between them.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

PROTESTANTSE KERK EN PROTESTANT CHURCH AND
KOSTERSWONING VERGERS HOUSE 99
Tempsplein 14, Ds. Jongeneelstraat 1, Heerlen
Tempsplein 14, Ds. Jongeneelstraat 1, Heerlen
Huidige functie: Kerk
Bouwjaar: 1931-1932
Architect: J. en Th. Stuivinga
Monumentnr.: 512810
Current function: Church
Year of construction: 1931-1932
Architect:
J. and Th. Stuivinga
Monument no.: 512810
Vooral na de Eerste Wereldoorlog trokken veel
protestantse werkzoekenden vanuit het noorden
en oosten van ons land naar de overwegend katholieke
Mijnstreek. Er ontstonden protestantse enclaves
met eigen kerken, verenigingen en scholen, zoals de
Talmaschool. De protestantse minderheid voelde zich
vaak vreemdeling in de katholieke omgeving.
De Limburgers spraken van “Hollanders”.
Especially after the First World War many unemployed
Protestants migrated from the North and the East of
our country to the predominantly Roman Catholic
Mining District. Protestant enclaves came into being
with their own churches, clubs and schools, such as
the Talmaschool. The Protestant minority often felt a
stranger in the Roman Catholic environment.
The Limburgers called them “Hollanders”.
De geloofsgenoten Jan en Theo Stuivinga uit Zeist
ontwierpen een verfijnde stadskerk, die aan 8oo
gelovigen plaats moest bieden en kon bijdragen
aan het karakter van het Heerlense plein.
De hoge tuitgevels hebben gemetselde vlechtingen
en zogenaamde ezelsruggen. De kerk heeft aan
weerszijden steunberen. Het steile dak is gedekt
met rode Hollandse pannen. De dakgoten liggen op
consoles. De architectuur heeft Berlagiaanse inspiratie
met elementen van het Expressionisme.
De kerk heeft een kruisvormige plattegrond met
een daaraan gekoppelde kosterswoning en vier hoge
zadeldaken. De architecten hebben als versiering
het bouwjaar 1931 in de aanzetstukken (imposten)
van de bogen verwerkt evenals 1932 in acht metsellagen
van de kosterswoning.
De twee koperen lantaarns in art-deco stijl zijn
gemaakt door leerlingen van de Ambachtsschool.
In de top zijn vier spitsboogvormige galmgaten,
gemetselde balustraden, kruisvormige openingen
en waterspuwers. De toren wordt beëindigd door
een iets omhoog stekende ‘Hollandse’ tuitgevel
met een zadeldakje.
The fellow believers Jan and Theo Stuivinga from Zeist
designed a refined town church which was to accommodate
8oo believers and could contribute to the
character of the Heerlen square. The high spout
gables have masonry twines and so-called saddleback
copings. The church has buttresses on both sides.
The steep roof is covered with red Dutch tiles. The
gutters are positioned on top of consoles. The architecture
is Berlage-inspired with elements of the
Expressionism.
The church has a cross-shaped floorplan with a
connected verger’s house and four high saddle roofs.
As a decoration the architects have incorporated
the year of construction 1931 in the imposts of the
arches as well as 1932 in eight layers of mortar of
the verger’s house.
The two Art-Deco style copper lanterns were made
by students of the Technical School. In the top there
are four arch-shaped belfry windows, brick balustrades,
cross-shaped openings and gargoyles.
The tower is crowned with a slightly raised ‘Dutch’
spout gable with a small saddle roof.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

STRAATWAND TEMPSPLEIN
Ds. Jongeneelstraat 2, 4, 6, Deken Nicolayestraat 1, 3,
Tempsplein 18, 19, 19a, 20, 20a, 21, 22, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1927
Architect: J.W. van Harderveld
Monumentnr.: 512808
STREET LINE TEMPSPLEIN
Ds. Jongeneelstraat 2, 4, 6, Deken Nicolayestraat 1, 3,
Tempsplein 18, 19, 19a, 20, 20a, 21, 22, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1927
Architect:
J.W. van Harderveld
Monument no.: 512808
100
De naam “Tempsplein” zou kunnen verwijzen naar
Tamasiacum of Tamisiacum. Deze toponiem is ook
te vinden in het Belgische Temse of het Engelse
Thames. Tam betekent iets als donker.
Hier stroomde een donkere (of diepe) waterloop die
eerst de Romeinse thermen en later het middeleeuwse
fort van water voorzag. Op de kaart van oud Heerlen
staat op de plaats van het huidige Tempsplein de
naam Tems-weien ingetekend.
The name “Tempsplein” could refer to Tamasiacum or
Tamisiacum. This toponym can also be found in the
Belgian ‘Temse’ or the English ‘Thames’. Tam stands
for something dark. At this location there used to be
a dark (or deep) watercourse that initially provided
the Roman baths with water and later the medieval
fortress. On the map of ancient Heerlen the site of
the current Tempsplein is marked with the name
‘Tems-weien’.
De monumentale straatwand bestaat uit 12 rechthoekige
panden die een voorbeeld zijn van Hollandse
stadswoningen. Op Ds. Jongeneelstraat 2 en 4 is een
boogvormige gevelopening met daarachter een
portiek met twee entreedeuren te zien. De rondboog
eindigt op twee met natuursteen beklede kolommen.
In de voor- en achtergevels bevinden zich rechthoekige
driedelige houten vensters met bovenlichten en
dubbele vierkante vensters. De horizontale roedeverdelingen
zijn kenmerkend voor de Amsterdamse
School. Ook regionale invloeden werken door in de
architectuur. De meest voorkomende bouwvorm
in Heerlen aan het einde van de 19 e eeuw is één of
twee bouwlagen met een zolder en schuin dak.
Deze huizen zijn hoger en hebben een plat dak.
De grotere bouwhoogte is optisch gereduceerd
door de derde laag van enkele panden te betimmeren
met een geprofileerd houten beschot. Ook de houten
bloembak op consoles dragen bij aan schaalverkleining.
Een andere regionale invloed is het doorlopende
plint van Kunradersteen.
De hoekwoning, nu advocatenkantoor, beschikt over
een sprekend verticaal element. Het heeft zowel een
functie (schoorsteen), maar is ook van decoratieve
betekenis. Dit karakteristieke torentje is eveneens
terug te vinden in het tegenovergelegen deel van
het plein.
The monumental street line consists of 12 rectangular
buildings that are an example of Dutch town houses.
At Ds. Jongeneelstraat 2 and 4 there is an archshaped
facade opening with behind it a porch with
two entrance doors. The arch ends on two naturalstone
covered columns.
In the front and rear facades there are rectangular
tripartite wooden windows with transom windows
and double square window frames. The horizontal
panelling is typical of the Amsterdam School. Also
regional influences can be observed in the architecture.
The most frequently occurring style of building
in Heerlen at the end of the 19th century consists of
one or two construction levels with an attic and a
pitched roof. These houses are taller and have a flat
roof. The construction height is optically reduced by
panelling the third construction level of some of the
houses with a profiled wooden wainscot. Also the
wooden flower boxes on consoles contribute to
the scaling down. Another regional influence is the
continuous plinth of Kunrader stone.
The corner house, currently a law firm, has a striking
vertical element. It has a functional meaning (chimney)
as well as a decorative one. This characteristic
small tower can also be found in the opposite part
of the square.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

OPENBARE BIBLIOTHEEK
Tempsplein 10, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1917
Architect: J.A. Pauw en J.M. Hardeveld
Monumentnr.: 512793
PUBLIC LIBRARY
Tempsplein 10, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1917
Architect:
J.A. Pauw and J.M. Hardeveld
Monument no.: 512793
101
Het vroegste project dat het bureau Pauw & Van
Hardeveld realiseerde, was de middenstandswoningen
aan het Tempsplein. Pauw won eerder de prijsvraag
voor de geplande bibliotheek. Dit ontwerp uit 1917
vertoont trekken van het rationalisme van Berlage
(1856-1934). Deze bouwstijl, keerpunt in de Nederlandse
architectuurgeschiedenis, kreeg te maken
met een imposante tegenbeweging in de vorm van
de Amsterdamse School. Deze landelijke ontwikkeling
is herkenbaar in het Tempsplein en de Openbare
bibliotheek.
Het expressieve van de Amsterdamse school ligt
vooral in de bakstenen plasticiteit van de voorgevels
waardoor de architectuur een bijzondere levenslustigheid
kreeg. Andere kenmerken zijn bijvoorbeeld de
stevige kozijnen, gebeeldhouwde elementen en het
bijna verticaal lopende pannendak.
De ambachtelijk gemetselde bibliotheek is geen in
zichzelf gekeerd object. In het midden was de directiewoning
voorzien, die als een apart bouwblok naar
voren springt, zonder overigens de samenhang met
de rest van het gebouw te verliezen.
Aan de bovenzijde van de entree bevindt zich een
zware getande band natuursteen met kleine glas-inlood
ruitjes. Op een symmetrisch geplaatste gevelsteen
is een lezende persoon te zien, wellicht
een Christusfiguur.
Aan de rechterzijde van de hal bevindt zich het
trappenhuis, gemetseld in gele en rode baksteen
met een getrapte balustrade en kolommen bekroond
met hardstenen diamantkoppen. Tot 1970 was de
bibliotheek in dit gebouw gehuisvest. In 1994 is het
verbouwd voor de Woningstichting De Voorzorg.
Van de ambachtelijke detaillering met metselwerk
en timmerwerk is het karakter behouden gebleven.
The earliest project to have been realized by the Pauw
& Van Hardeveld agency, were the middle class houses
at the Tempsplein. Pauw had already won the competition
for the planned library. This 1917 design shows
features of the rationalism of Berlage (1856-1934).
This style, a turning point in the Dutch architectural
history, was confronted with an impressive counter
movement in the form of the Amsterdam School.
This national tendency is clearly evident in the Tempsplein
and the Public Library.
The expressive element of the Amsterdam school lies
mainly in the brick plasticity of the front facades
which provided the architecture with a special kind
of ‘joie de vivre’. Other characteristics are for example
the massive window frames, sculptured elements and
the almost vertical tiled roof.
The traditionally built brick library is not an introvert
object. The director’s residence was planned right in
the middle protruding as an independent building
block, though without losing its coherence with the
other parts of the building.
Above the entrance there is a heavily dented nature
stone band decorated with small stain-glass windows.
On a symmetrically placed key stone a reading person
can be observed, maybe a Christ figure.
On the right side of the hall there is the staircase, built
in yellow and red brick with a multi-staged balustrade
and columns crowned with bluestone diamond heads.
Until 1970 the library was accommodated in this
building. In 1994 it was renovated for the rentalhousing
organization De Voorzorg. Of the traditional
detailing of masonry and carpentry the characteristics
have been preserved.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HEILIG HARTBEELD
Tegenover Tempsplein 2, Heerlen
Bouwjaar: 1922
Kunstenaar: A.S.N.L. Dupuis
Monumentnr.: 512792
SACRED HEART STATUE
Across Tempsplein 2, Heerlen
Year of construction: 1922
Architect:
A.S.N.L. Dupuis
Monument no.: 512792
102
Hedendaagse stedenbouw toont vaak een individuele
denkwijze: ‘ieder voor zich’. Het Tempsplein daarentegen
toont een zichtbaar samenhangend concept.
De straatwanden en dakvormen omlijsten een
gemeenschappelijk parkje met het Heilig Hartbeeld
in het midden. De architectonische vormentaal heeft
een bindende kracht: de gebouwen horen als het ware
bij elkaar. Misschien is het daarom wel, dat dit plein
zoveel bijval geniet.
Het Heilig Hartbeeld is gemaakt van brons met een
donkere kleur en heeft een grijsgroen patina (koperroest).
Het beeld is 2,5 meter hoog en staat op een
gebogen sokkel van Kunradersteen. De sokkel loopt
trapsgewijs omhoog en is ontworpen door Dirk
Roosenburg. Aan de achterzijde van de sokkel is een
boogvormige rand. Deze rand omsluit een bloemperk.
Aan de voorzijde van de sokkel is een kleine boogvormige
plateau aangelegd, eveneens in Kunradersteen.
De Haagse beeldhouwer Toon Dupuis (1877-1937)
maakte veel bekende beeldhouwwerken in de
openbare ruimte, onder andere dat van Mgr. Nolens
in Nijmegen. Het Heilig Hartbeeld werd op 19 oktober
1924 onthuld door burgemeester Waszink.
Mgr. Schrijnen, bisschop van Roermond, verrichtte
de plechtige inzegening en deken Nicolaye deed de
plechtige toewijding van Heerlen aan Christus Koning.
Pater dr. Cassianus O.F.M. vatte tijdens deze plechtigheid
de betekenis als volgt samen: “In het hart van
Nederlands mijnstreek, in het hart van de meest
Katholieke mijnstreek ter wereld, staat van nu af het
Koningsbeeld van den Christus op een onwrikbaar
voetstuk en geen macht ter wereld zal het neerhalen”.
Present-day urban development often shows an
individual way of thinking: ‘every man for himself’.
The Tempsplein on the other hand shows a clearly
visible cohesive concept.
The street lines and roof shapes frame a small communal
park with the Sacred Heart statue right in its
centre. The architectonic language of forms has a
connecting power: as it were the buildings belong to
each other. Maybe this is why this square is appreciated
so highly.
The Sacred Heart Statue is made of dark-coloured
bronze and has grey-green patina (copper rust).
The statue is 2.5 metres high and is placed on a bent
pedestal of Kunrader stone. The pedestal rises gradually
and is designed by Dirk Roosenburg. On the
backside of the pedestal there is an arch-shaped
border. This border encloses a flowerbed. On the
frontside of the pedestal a small arch-shaped plateau
has been constructed, also made out of Kunrader
stone.
The Hague sculptor Toon Dupuis (1877-1937) created
many well-known sculptures for the public space,
including the sculpture of Mgr. Nolens in Nijmegen.
The Sacred Heart statue was unveiled by mayor
Waszink on 19 October 1924.
Mgr. Schrijnen, bishop of Roermond, performed the
solemn consecration and dean Nicolaye performed
the solemn dedication of Heerlen to Our Lord Jesus
Christ the King.
During this solemn occasion father dr. Cassianus
O.F.M. summarized the meaning as follows: “In the
heart of the Dutch mining district, in the heart of the
most Catholic mining district of the world, there now
is a statue of Christ our King on an unshakeable
pedestal and no power in the world shall tear it down”.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

ROMEINS BADHUIS
Coriovallumstraat 9, Heerlen
Huidige functie: Archeologische site
Bouwjaar: 2 e en 3 e eeuw
Monumentnr.: 5124991
ROMAN BATHHOUSE
Coriovallumstraat 9, Heerlen
Current function: Archeologic site
Year of construction: 2nd and 3rd century
Monument no.: 5124991
103
Het oudste object dat Rijksmonument werd is “het
terrein met daarin de resten van een Romeins badgebouw
uit de 2 e en 3 e eeuw na Chr.”. De thermen
van Heerlen zijn in 1977 overbouwd met het Thermenmuseum.
Hoewel oud-archivaris Peters al een vermoeden
had, werd de ontdekking definitief toen men op
18 juni 1940 bij het omploegen van het land vier
fragmenten van Romeinse zuilen aantrof. De amateurarcheoloog
en arts H.J. Beckers en prof. dr. A.E. van
Giffen uit Groningen leidden de opgraving. Het belang
van de vondst werd meteen ingezien en plannen voor
een overkapping van de opgraving werden toen al
gemaakt door de tijdens de opgraving aanwezige
architect Peutz.
Het badhuis meet ongeveer 50 bij 50 meter en is
het grootste van Nederland. Vermoed wordt dat rond
175 de Chauken of een andere plunderende Germaanse
stam Coriovallum verwoestten en dus ook het
badhuis. Het Xantense raadslid Marcus Sattonius
Iucundus zorgde voor de restauratie van de Heerlense
thermen. Een bij opgravingen ontdekte wijsteen met
een inscriptie herinnert aan zijn betrokkenheid bij
het herstel.
De overdekt te bezichtigen basis van de Heerlense
Romeinse thermen kende sinds de openlegging in
1977 behoorlijk wat verval. Grauw en stoffig was
het de laatste jaren. Maar onlangs zijn de thermen
teruggebracht in ongeveer de toestand waarin deze
in 1940 zijn opgegraven. De eerste fase ervan is op
2 maart 2018 opgeleverd. Voor een goede conservering
zal er nog verder gerestaureerd worden en
krijgt de thermen ook een nieuwe overkapping.
The oldest object that became a national monument
is "the site with the remains of a Roman bath building
from the 2nd and 3rd century AD". The thermae of
Heerlen were covered in 1975-1977 with the Thermae
Museum. Although former archivist Peters had a
suspicion, the discovery became definitive when,
on 18 June 1940, four fragments of Roman columns
were found when plowing the land. The amateur
archaeologist and physician H.J. Beckers and prof.
Dr. A.E. van Giffen from Groningen led the excavation.
The importance of the found was immediately recognized
and plans for a covering of the excavation were
already made by the architect Peutz, who was present
during the excavation.
The bathhouse measures approximately 50 by 50
meters and is the largest in the Netherlands. It is suspected
that around 175 the Chauken or another
marauding Germanic tribe Coriovallum devastated
and so also the bathhouse. The Xanten councilor
Marcus Sattonius Iucundus took care of the restoration
of the thermal baths. A stone with an inscription
discovered during excavations recalls his involvement
in the recovery.
The indoor visitable base of the Heerlen Roman baths
knew a lot of decay since the opening in 1977. The last
years were rough and dusty. But recently the baths
have been brought back to about the state in which
they were excavated in 1940. The first phase of it was
completed on 2 March 2018. For a good conservation
will it be further restored and the baths also get a new
museum over it.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

GRENSPAAL
In tuin Coriovallumstraat 9, Heerlen
Huidige functie: Grenspaal
Monumentnr.: 21252, 21253
BOUNDARY STONE
In garden Coriovallumstraat 9, Heerlen
Current function: Border post
Monument no.: 21252, 21253
104
Heerlen ligt op het kruispunt van Romeinse heirbanen,
van Xanten naar Trier en van Keulen naar Boulognesur-Mer.
Grenspalen hebben in de oude geschiedenis
een rol gespeeld, niet alleen als grensafbakening, maar
ook als markering bij kruispunten, poorten en graven.
Je zou kunnen zeggen ANWB-paddenstoelen avant la
lettre.
Heerlen is situated at the junction of strategic Roman
military roads, from Xanten to Trier and from Cologne
to Boulogne-sur-Mer. Boundary stones played a role in
ancient history, not only as boundary demarcation,
but also as demarcation at crossroads, gates and
graves. In other words the ancient versions of our
modern road signs.
De Romeinen gebruikten deze stenen zuilen in navolging
van de Grieken. Zij hadden de bedoeling de god
Hermes te eren, als beschermer van wegen en reizigers.
De Romeinse hermen zijn vaak versierd met
koppen en nog op verschillende plaatsen in het Rijndal
te zien.
Op het einde van de 80-jarige oorlog hadden de
Nederlanders belangrijke gebieden in Zuid-Limburg
terugveroverd op de Spanjaarden, waardoor Heerlen
onder staatsbewind kwam, terwijl omringende dorpen
als Schaesberg en Hoensbroek Spaans bleven en
vanaf 1713 Oostenrijks werden. Om hier de grenzen
veilig te stellen, plaatste men op diverse belangrijke
plaatsen grenspalen. Deze palen deden dienst als
demarcatie.
In de tuin van het Thermenmuseum te Heerlen staat
een van deze grenspalen. De grenspaal met het
Hollandse wapen en het Oostenrijkse wapen dateert
van na 1713. Wat we nu aangeven als Limburg, zowel
het Nederlandse deel als het Belgische deel, was na
de vrede van Munster in 1648, een groot lappendeken
van allerlei staten en onafhankelijke gebieden met
enclaves en exclaves en dit alles verweven in grillige
vormen. Pas in 1843 werden de grenzen definitief
geregeld.
Deze grenspaal is vanwege zijn historische waarde een
rijksmonument.
The Romans copied the use of these stone columns
from the Greek. They were meant to honour the god
Hermes the protector of roads and travellers.
The Roman herms are often decorated with heads
and can still be seen on different locations in the
Rhine valley.
At the end of the Eighty Years’ War the Dutch had
recaptured important areas in Southern Limburg from
the Spaniards, making Heerlen become subject to
Dutch sovereignty whereas surrounding villages such
as Schaesberg and Hoensbroek remained Spanish and
Austrian as from 1713. In order to safeguard the
borders here, boundary stones were positioned at
several important locations. These stones served as
demarcation.
In the garden of the Heerlen Thermae Museum there is
one of these boundary stones. The boundary stone
with the Dutch and the Austrian coat of arms is dated
after 1713. After the Peace of Munster in 1648 the area
we now refer to as Limburg, both the Dutch part as
well as the Belgium part, was a hotchpotch of all kind
of states and independent territories with enclaves
and exclaves and all interwoven in craggy patterns.
Only in 1843 the borders were officially set.
Because of it's historic value this boundary stone is
now a national monument.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

SIGARENWINKEL GEMMEKE
Geleenstraat 55, Heerlen
Huidige functie: Winkel
Bouwjaar: 1900
Architect: S.H.J. Seelen
Monumentnr.: 512777
TOBACCONIST’S GEMMEKE
Geleenstraat 55, Heerlen
Current function: Shop
Year of construction: 1900
Architect:
S.H.J. Seelen
Monument no.: 512777
105
Het woonhuis is gebouwd rond 1900 in neogotische
stijl en maakte deel uit van een lintbebouwing. In 1936
is het door Jozef en Jos Seelen gedeeltelijk verbouwd
tot winkel. De vloer is daarvoor verlaagd. Het pand is
bij veel Heerlenaren bekend als de ‘sigarenwinkel
Gemmeke’. Tegenwoordig is in het pand een goudsmid
gevestigd.
The house was built around 1900 in a Neogothic style
and is part of ribbon development. In 1936 Jozef
and Jos Seelen partly rebuilt it into a shop. For this
purpose the floor was lowered. Among a large part
of the population of Heerlen the property is known as
‘tobacconist’s Gemmeke’. Today the building accommodates
a goldsmith.
De straatgevel heeft links een iets naar voor geschoven
volume (risaliet). Deze wordt aan weerszijden
begrensd door natuursteen met staande tand. Door
dit volume kan een as worden getrokken waarmee alle
elementen in het midden onder elkaar kunnen worden
geplaatst te beginnen bij de driedeling van de recente
etalagepui tot de kruisbloem in de top.
Rechts naast de risaliet bevindt zich de entree voorzien
van een originele deur met gotisch paneel,
glas-in-lood raam en smeedijzeren rooster.
Het bovenlicht heeft een hardstenen ‘ezelsrugbooglijst’
met drie rondboogvensters en glas-in-lood,
hogels en een kruisbloem. In de tweede laag ligt een
balkon van hardsteen op vier versierde consoles.
De balustrade heeft een verfraaiing in de vorm van
een driepas.
De risaliet wordt beëindigd door een topgevel. In de
topgevel bevindt zich een kruiskozijn met luiken, een
natuurstenen ornament en een waterlijst op goothoogte.
De topgevel is bekleed met hogels en een
kruisbloem. Rechts op het dak is een kleine houten
dakkapel met beschot.
De structuur van het interieur is nog intact. Waardevolle
interieuronderdelen zijn onder meer de hal
met lambrisering, het fraaie trappenhuis, houten
klapdeuren in de rondboog en plafonds met decoratief
stucwerk.
On the left side the house-front has a slightly protruded
volume (risalit). The latter is bounded on both
sides by natural stone in heading course. Through this
volume an axis may be drawn which allows all elements
to be centred and put underneath each other,
to start with the threefold division of the recent
shopfront up to the finial at the top.
On the right side of the risalit there is the entrance
with its original door with Gothic panel, stained glass
window and cast-iron grid. The transom window has a
bluestone ‘saddleback coping archivolt’ with three
round arch windows and stained glass, crockets and a
finial. On the second layer there is a bluestone balcony
placed on four decorated consoles. The balustrade has
a decoration in the shape of a trefoil.
The risalit is ended by a gable end. On the gable end
there is a cross framework with shutters, a natural
stone ornament and a drip at gutter height. The gable
end is covered with crockets and a finial. On the right
side of the roof there is a small wooden panelled
dormer window.
The structure of the interior is still intact. Valuable
interior elements are the hall with wainscoting,
the beautiful staircase, wooden swing doors in the
round arch and ceilings with decorative stucco.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VILLA DUYSENS
Honigmannstraat 59, Heerlen
Huidige functie: Woning
Bouwjaar: 1919
Architect: J. Stuyt
Monumentnr.: 512781
DUYSENS VILLA
Honigmannstraat 59, Heerlen
Current function: Residence
Year of construction: 1919
Architect:
J. Stuyt
Monument no.: 512781
106
De Honigmannstraat maakt deel uit van het stratenpatroon
van Heerlen tussen de middeleeuwse kern
en de spoorbaan, dat ook wel het stationskwartier
wordt genoemd. In het begin van de 20 e eeuw was
dit een woonwijk voor de urbane elite. Dit woonhuis,
ontworpen voor veearts Duysens, oogt als een
vrijstaande villa, maar was deel van een doorlopende
straatwand. Het pand van rode baksteen staat op een
plint, heeft twee bouwlagen en een schilddak.
Onder de dakgoot-betimmering met houten klossen
bevindt zich een witte fries van stucwerk, kenmerkend
voor verschillende villa’s van Stuyt (1868-1934).
De voorgevel is symmetrische ingedeeld in drie
traveeën. De middelste travee vormt de entourage
voor de entreepartij en het daarboven uitstekende
balkon. De andere twee traveeën omvatten kozijnen
in een iets verdiept gelegen gevelvlak. De vensters in
de eerste laag en de dubbele balkondeur liggen in
een rondboognis. De witte boogtrommels zijn
gedecoreerd met tegeltableaus bestaand uit witte
en zwarte stenen in ruitvorm. Door deze driedeling
laten zich denkbeeldige lijnen tekenen die structuurbepalend
zijn in het ontwerp. De gevel heeft een
verticale blok- en muizentandversiering van baksteen,
gelegen op en naast de hoeklisenen.
Waardevolle interieuronderdelen zijn onder meer
de marmeren haardlijsten, het originele trappenhuis
met gedraaide spijlen, de boog in de grote gang en
de tussendeur bij de hoofdentree met in glas geslepen
slang en lepel van de dokter.
De stadsvilla bezit cultuurhistorische waarde als
voorbeeld van een woon- en praktijkruimte voor een
veearts gebouwd in het Interbellum in het centrum
van Heerlen.
The Honigmannstraat is part of the Heerlen street
pattern between the medieval centre and the railway,
also called the ‘station quarter’. In the beginning of
the 20th century this was a residential area for the
urban elite. This residence designed for veterinarian
Duysens, looks like a detached villa, but was part of a
continuous street line. The building of red brick is
placed on a plinth and has two construction levels and
a hipped roof.
Below the gutter boarding with wooden blocks there
is a white frieze of stuccowork which is characteristic
of several of Stuyt’s (1868-1934) villas.
The front facade is symmetrically divided into three
bays. The middle bay is the entourage for the entrance
part of the house and its projecting balcony above.
The other two bays contain window frames in a
somewhat retracted facade surface. The windows on
the first construction layer and the double balcony
door are situated in an arched bay.
The white arch drums are decorated with tile patterns
consisting of white and black stones in a diamond
shape. This tripartition allows the drawing of fictitious
lines that are decisive for the structure in the design.
The facade has a vertical block- and mouse tooth
decoration of brick positioned on and next to the
corner pilasters.
Valuable interior components are the marble fireplace
cornices, the original staircase with twisted banisters,
the arch in the large hallway and the dividing door
near the main entrance with the doctor’s snake and
spoon cut in class.
The urban villa is of cultural-historical value as a
residence and surgery for a veterinarian built during
the Interbellum in the centre of Heerlen.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

ROYAL
Stationsplein 5, Heerlen
ROYAL
Stationsplein 5, Heerlen
107
Huidige functie: Bioscoop
Bouwjaar: 1937
Architect: F.P.J. Peutz en J. Bongaerts
Monumentnr.: 512791
Current function: Cinema
Year of construction: 1937
Architect:
F.P.J. Peutz and J. Bongaerts
Monument no.: 512791
De bioscoop ontleende zijn vorm aan een, door
landwegen gevormd, wigvormige kavel gelegen
op de hoek van het stationsplein.
The cinema derives its shape from a, by country roads
formed, wedge-shaped parcel of land, situated on
the corner of the station square.
Typisch is de ronde lijn van de voorgevel met reeksen
gekoppelde vensters. Kenmerkend is ook het egale
pleisterwerk en de krachtige dakreclame met neonletters.
De architectuur heeft een opmerkelijke plasticiteit.
Het torentje met projectiecabine, de uitkraging
op de eerste verdieping, de omranding van de nooduitgangen
en de teruggelegen entree spelen daarbij
een prominente rol.
De plattegrond is driehoekig met daarbinnen een
ovale figuratie van sierlijke lijnen, waarbij rechte
hoeken meestal ontbreken. Kenmerkend is enerzijds
een monumentale klassieke opzet met een centrale
as en anderzijds een onorthodoxe aanpassing aan
de ruimtelijke mogelijkheden van de plek. Zo zijn de
zaal en het portaal sterk symmetrisch en is de hal een
ongelijkmatige ruimtevorm die als het ware met de
wijzers van de klok mee stroomt naar de foyer.
De originele lambrisering sluit aan op deze beweging.
Paddenstoelkolommen staan in de foyer en de entreehal.
Een constructie van stalen vakwerkspanten draagt
het dak. De grote zaal had oorspronkelijk 1.018 zitplaatsen
en een toneel met orkestbak. Het schelpvormig
plafond in de zaal zorgt voor indirecte lichttoetreding.
Het ventilatiesysteem voor de zaal is
speciaal voor dit ontwerp ontwikkeld.
De opdrachtgever van Bergen speelde in op het
nieuwe vermaak, een reizende bioscoop, dat aan
het einde van de 19 e eeuw zijn intrede had gedaan.
Typical is the round course of the front facade with
rows of connected windows. Also characteristic is
the smooth plasterwork and the powerful roof
advertising with neon letters. The architecture shows
a remarkable plasticity. The small tower with projection
cabin, the cantilevering at the first floor,
the frames of the emergency exits and the retracted
entrance play a prominent role in this plasticity.
The floorplan is triangular and includes an oval
figuration with elegant lines, in which straight angles
are often absent. Characteristic on the one hand is
a monumental classic design with a central axis and
on the other hand an unorthodox adaptation to
the three-dimensional possibilities of the place.
For example the theatre and the portal are highly
symmetrical and the hall is an irregular spatial form
which seems to flow, almost in clockwise fashion,
towards the foyer. The original panelling matches
this flow.
There are mushroom pillars in the foyer and in
the entrance hall. The roof is supported by a steel
construction of half-timbered frames. The main
theatre originally had 1,018 seats and a stage with
an orchestra pit. The conchiform ceiling of the theatre
allows for indirect light transmission. The ventilation
system for the theatre has been especially developed
for this design.
Van Bergen, who commissioned the construction,
anticipated the new type of entertainment, a travelling
cinema, which had its advent around the end of
the 19th century.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

APOTHEEK CLAESSENS
Bongerd 2, Heerlen
Huidige functie: Apotheek
Bouwjaar: 1918
Architect: M.P.J.H. Klijnen
Monumentnr.: 512771
CLAESSENS’ PHARMACY
Bongerd 2, Heerlen
Current function: Pharmacy
Year of construction: 1918
Architect:
M.P.J.H. Klijnen
Monument no.: 512771
108
De apotheek toont met abstracte lijnen en opvallend
kleurgebruik een zekere verwantschap met de kunstbeweging
“De Stijl”. Het gebouw komt, door gebruik
van baksteen, op het eerste gezicht traditioneel over.
Toch zou het, als je de koeltorens buiten beschouwing
laat, kunnen worden aangemerkt als een van de eerste
moderne gebouwen in Parkstad Limburg.
The pharmacy with its abstract lines and its striking
use of colour shows a certain affinity with the “De
Stijl” art movement. Due to the use of brick the
building looks traditional at first sight. However,
leaving aside the cooling towers, it could be considered
as one of the first modern buildings in Parkstad
Limburg.
Het gebouw maakt deel uit van de gesloten pleinwand
aan de Markt en heeft een rechthoekige plattegrond in
drie bouwlagen met een zadeldak. In de gevels
bevinden zich rechthoekige houten deuren en vensters
met bovenlichten en een horizontale roedeverdeling.
Boven en onder de gevelopeningen zijn doorschietende
luifels aangebracht in verschillende breedten.
De uitgekiende verspringing van de kozijnen,
de vooruitgeschoven etalage en de terugliggende
entresol geven aan het geheel een ongewone plastiek.
Uitgangspunt is een spiraalsgewijze verdraaiing van
de voorgevel die terugkomt in de plaats van het
trappenhuis. De entresol verbindt de volle breedte
van het pand, waardoor het dak lijkt te zweven
Links bevindt zich een laag venster en rechts een
dakkapel gelegen tussen luifels en de overstekende
goot.
Klijnen (1887-1973) decoreerde de gevel met goudgele
bollen en rode richels. Daarnaast gebruikte hij consoles
en houten lijsten in de paarsbruine kleur van
het metselwerk. Op de gevel bevindt zich een naambord
met de aanduiding ‘Apotheek’ en de afbeelding
van een vijzel in hetzelfde design als de hele voorgevel.
Dit monument kreeg internationale bekendheid
doordat Prof. J.J.P. Oud in 1921 wees op dit bijzonder
pand in de binnenstad van Heerlen (gepubliceerd in
het Duitse tijdschrift ‘Frühlicht’ van Bruno Taut).
The building is part of the closed Markt square wall
and it has a rectangular floorplan with three construction
layers and a saddle roof. In the facades there are
rectangular wooden doors and windows with horizontally
panelled transom windows.
Above and below the facade openings protruding
penthouses have been created in different widths.
The cleverly staggered window frames, the protruding
shop-window and the retracted entresol result in an
unusual plasticity of it all. Starting point is a spirally
twisting front facade which comes back at the location
of the staircase. The entresol connects the full
width of the building making the roof seem to float.
On the left there is a low window and on the right a
dormer window positioned between penthouses and
a projecting gutter.
Klijnen (1887-1973) decorated the facade with yellowgold
spheres and red ledges. He also used consoles
and wooden frames in the purple-brown colour of
the masonry. On the facade there is a nameplate
stating ‘Apotheek’ (Pharmacy) and the image of a
mortar in the same design as the entire front facade.
This monument got international exposure because
Prof. J.J.P. Oud in 1921 referred to this extraordinary
building in the centre of Heerlen (published in the
German magazine ‘Frühlicht’ by Bruno Taut).
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

STADHUIS
Geleenstraat 27, Heerlen
Huidige functie: Stadhuis
Bouwjaar: 1936-1938
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 512776
TOWN HALL
Geleenstraat 27, Heerlen
Current function: Town hall
Year of construction: 1936-1938
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 512776
109
Het gebouw staat in het centrum van Heerlen, gedeeltelijk
op de plaats van het voormalige stadhuis, maar
richt zich van het centrum af. Het stadhuis is kenmerkend
voor de ontwikkeling die Heerlen in de eerste
helft van de 20 e eeuw meemaakte van kleine stad naar
energiehoofdstad van Nederland. Naast het stadhuis
stond een hotel en het warenhuis V&D, uit 1958, later
verbouwd tot stadskantoor, met een entree tussen
beide panden.
The building is situated in the centre of Heerlen, partly
at the location of the former town hall, but faces away
from the centre. The town hall is characteristic for
the development of Heerlen during the first half of
the 20th century from a small town to energy capital
of the Netherlands. Next to the townhall was a hotel
and the V&D department store, from 1958, later
renovated into municipal office, with an entrance
between both buildings.
Het blokvormige stadhuis heeft hoofdzakelijk een
rechthoekige plattegrond. Het pand is gelegen op
een aflopend terrein, waardoor het souterrain van
het representatieve deel op gelijke hoogte ligt met
de eerste bouwlaag van het administratieve gedeelte.
Beide delen zijn geconcentreerd rond een centrale hal.
Opvallend is de brede trap in de ontvangstruimte en
de gesloten raadszaal met uitsluitend licht van boven.
De gevels zijn bekleed met een gelige Franse zandsteen.
In de gevels bevinden zich vierkante en rechthoekige
stalen (recent aluminium) vensterkozijnen.
De plaats van de venster- en deuropeningen in
de gevel zijn gebaseerd op de gulden snede verhoudingen.
Op de hoek van de linkerzijgevel staan twee
Romeinse zuilen met bekroning, waarop weer twee
zuilen staan. Dit verwijst naar het Romeinse kruispunt
dat hier ooit was.
De voorgevel van het administratieve deel bevindt
zich aan de Geleenstraat. Centraal in de gevel is een
vlaggenstandaard in de vorm van een Pancratiusbeeld
van Charles Vos. In het administratieve gedeelte van
het stadhuis bevinden zich vier panelen van Joep
Nicolas gemaakt in 1935-1936, ter herinnering aan
“burgemeester Hesselle”; “priester/staatsman Willem
Nolens”; “Fr. en C. Honigmann, pioniers van het
Heerlense mijnwezen” en “Henri Sarolea, bouwer van
den zuider spoorweg”.
The block-shaped town hall has a predominantly
rectangular floor plan. The building is situated on
sloping ground, causing the basement of the representative
section to be on the same level as the first
level of the administrative section.
Both sections are centred around a central hall.
A striking element is the broad staircase in the reception
area and the closed council chamber which only
has light from above.
The facades are clad in yellowish French sandstone.
In the facades there are square and rectangular steel
(recently aluminium) window frames. The location
of the window- and door openings are based on
the Golden Ratio proportions. On the corner of the
left-hand side facade there are two Roman pillars
with crowning, on top of which are another two pillars.
A clear reference to the Roman intersection that once
was here.
The facade of the administrative section is situated
on the Geleenstraat. Central element of the facade is
a flagstaff in the shape of a Pancras statue by Charles
Vos. In the administrative section of the town hall
there are four panels by Joep Nicolas created in
1935-1936, in remembrance of “mayor Hesselle”;
“priest/statesman Willem Nolens”; “Fr. and C. Honigmann,
pioneers of the Heerlen mines” and “Henri
Sarolea, builder of the Southern Railway”.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VOORMALIG WARENHUIS
Dr. Poelsstraat 8, Heerlen
Huidige functie: Kantoorgebouw
Bouwjaar: 1939
Architect: D. Brouwer
Monumentnr.: 512799
FORMER DEPARTMENT
STORE
Dr. Poelsstraat 8, Heerlen
Current function: Office building
Year of construction: 1939
Architect:
D. Brouwer
Monument no.: 512799
110
De onderdelen waaruit het gebouw is samengesteld:
warenhuis, restaurant en kantoor hebben elk een
eigen architectonische uitwerking. Het warenhuis
vormt het grootste volume en heeft aan de Dr. Poelsstraat
een gesloten wand. Aan de Raadhuispleinzijde
bevindt zich een grote pui met veel glas. Het pand telt
drie, deels vier bouwlagen en wordt afgedekt met
platte daken. Het voormalige warenhuis is stilistisch
ontworpen en van belang als vertegenwoordiger van
de Nieuwe Zakelijkheid.
The elements of which the building has been composed:
department store, restaurant and office, each
have their own architectural effect. The department
store has the largest volume and has a closed wall
at the side of the Dr. Poelsstraat. At the side of the
Raadhuisplein (town hall square) there is a large shop
front with much glass. The building has three, partly
four levels and is covered with flat roofs. The former
department store was designed stylistically and is an
important representative of the New Objectivity.
De HEMA (Hollandsche Eenheidsprijzen Maatschappij)
wilde aanvankelijk naast de Pancratiuskerk bouwen,
ter plaatse van het toenmalige neoromantische
postkantoor. De Schoonheidscommissie vond
het gebouw niet passen in het stadshart.
Doorslaggevend was wellicht het advies van de
bekende stedenbouwkundige Cor van Eesteren
(1897-1988) om met de HEMA, als een van de bouwstenen,
het moderne Raadhuisplein vorm te geven.
Dirk Brouwer (1899-1941) werkte voor de warenhuisketens
HEMA en Bijenkorf. Hij was verzetsman en is
tijdens de oorlog geëxecuteerd. Opvallend is dat hij
zijn zakelijke stijl expressie gaf door toepassing van
decoratieve elementen zoals brede overstekende
luifels, in- en uitspringende bouwdelen en gebogen
dak- en gevelelementen. Interessant zijn de witte
tegels waarmee het gebouw is bekleed.
Het pand is vaker verbouwd. Bij de renovatie door Ton
Vandenbergh Architekten (1998), heeft met name
de gevel aan de Dr. Poelsstraat de oorspronkelijke
indeling teruggekregen.
In 2013 wordt het pand kantoorruimte voor Wonen
Zuid. Erol Öztan ontwierp een nieuw interieur waarbij
de authentieke trappenhuizen en de etalages redelijk
in tact zijn gebleven.
Originally the HEMA (Dutch Association for Uniform
Pricing) wanted to build next to the Pancras Church,
at the site of the then neo-romantic post-office. The
Building Aesthetics Committee decided that the
building would not fit in the city centre.
Decisive may have been the advice of the well-known
urban planning specialist Cor van Eesteren (1897-1988)
to use the HEMA as one of the building blocks for
the modern Raadhuisplein.
Dirk Brouwer (1899-1941) worked for the HEMA and
Bijenkorf department stores. He was a member of
the resistance and was executed during the war.
It is striking that he expressed his realistic style by
applying decorative elements such as broad overhanging
porches, set back and protruding construction
parts and arched roof and facade elements.
Of interest are the white tiles that clad the building.
The building underwent multiple renovations. As part
of the renovation by Ton Vandenbergh Architects
(1998), in particular the facade at the Dr. Poelsstraat
got back its original arrangement.
In 2013 the building becomes office space for Wonen
Zuid. Erol Öztan designed a new interior in which
the authentic staircases and shopping windows
have remained reasonably intact.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

WINKELHUIS KNEEPKENS
Dr. Poelsstraat 23, Heerlen
Huidige functie: Atelier
Bouwjaar: 1939
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 512801
KNEEPKENS DEPARTMENT
STORE
Dr. Poelsstraat 23, Heerlen
Current function: Atelier
Year of construction: 1939
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 512801
111
Dit warenhuis werd door een passage verbonden met
de oorspronkelijke stoffenwinkel aan de Akerstraat.
Deze doorgang voor voetgangers was in het oude
Heerlen een veel voorkomende karakteristieke
stedenbouwkundige oplossing om oude gebouwen
met nieuwe te verbinden.
Het gebouw vertoont architectonische overeenkomsten
met SCHUNCK* Glaspaleis, zoals vliesgevels en
paddenstoelkolommen. Het wordt daarom ook wel
het kleine Glaspaleis genoemd.
Met name de technische installaties waren bij de
oplevering een noviteit. De warme-lucht-verwarming,
de luchtconditionering en het menglicht dat zonlicht
benaderde, verhoogde het aangenaam winkelen voor
de klanten. De ronde ramen in de zijgevel zijn een
recente toevoeging.
Het winkelhuis heeft een onregelmatige L-vormige
plattegrond in vier bouwlagen, een souterrain en
een plat dak. De niet beglaasde gevels zijn wit
gepleisterd. De voorgevel aan de Dr. Poelsstraat heeft
in de eerste bouwlaag een centraal gelegen entree
met aan weerszijden etalages. De tweede en derde
bouwlaag zijn voorzien van een over de verdiepingen
doorlopende vliesgevel met aluminium profielen,
hoofdzakelijk met verticale roedeverdeling.
Deze nieuwe vliesgevel is omstreeks 1990 geplaatst
voor de oorspronkelijke vliesgevel met stalen profielen.
De vierde bouwlaag heeft een setback achter een
teruggelegde borstwering. De rechterzijgevel is blind
en loopt, via een knik in de gevel, door in een trappenhuis
met vier brede stalen ramen.
Het pand werd gerenoveerd door Ton Vandenbergh
Architekten in 2007 en huisvest momenteel het atelier
van de Heerlense kunstenaar Theo Lenartz (1937).
This department store was connected to the original
draper’s shop at the Akerstraat. In the old Heerlen
this pedestrian passage was a frequently seen characteristic
urban developmental solution for connecting
old buildings to new ones.
The building has architectural similarities with
SCHUNCK* Glaspaleis, such as curtain walls and
mushroom columns. It is only logical that it is also
called the small Glaspaleis.
Particularly the technical installations were a novelty
at the time of its completion. The hot-air heating,
the air-conditioning and its mixed lighting which
resembled sunlight, increased the experience of
pleasant shopping for the customers. The round
windows in the side facade were added more recently.
The department store has an irregular L-shaped floor
plan in four floors, a basement and a flat roof.
The non-glass facades have been plastered white.
On the first construction layer the front facade at
the Dr. Poelsstraat has a centrally positioned entrance
with shopping windows on both sides. The second
and third construction layers are clad with an all floors
covering continuous curtain wall with aluminium
profiles, predominantly with a vertical glazing bars
arrangement. Around 1990 this new glass curtain wall
facade has been positioned before the old curtain wall
facade with its steel profiles. The fourth construction
layer has a setback with a retracted balustrade.
The right side facade is blind and, via a bend in the
facade, continues in a staircase with four broad steel
windows.
The building was renovated by Ton Vandenbergh
Architects in 2007 and currently accommodates
the atelier of the Heerlen artist Theo Lenartz (1937).
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

WIJNHANDEL THISSEN
Geleenstraat 7, Heerlen
Huidige functie: Modehuis
Bouwjaar: 1939
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 512802
WINESHOP THISSEN
Geleenstraat 7, Heerlen
Current function: Fashion house
Year of construction: 1939
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 512802
112
In de oudheid liep een tracé van de Romeinse
heirbaan, de ‘Via Belgica’, parallel aan de huidige
Geleenstraat. Op kaarten uit de 19 e eeuw heeft de
“de grooten weg van Aken naar Maastricht” op deze
plaats een gesloten lintbebouwing. Op voorstel van
stedenbouwkundig adviseur Klijnen (1887-1973) werd
de bebouwing langs de Geleenstraat rigoureus
opengebroken en de Saroleastraat doorgetrokken
in de richting van het huidige Raadhuisplein.
Deze verlenging heet nu Dr. Poelsstraat. Op de
hoek van deze straat en de Geleenstraat werd
de wijnhandel gebouwd.
Het ontwerp bevat elementen van de Nieuwe Zakelijkheid,
zoals de kubische vorm, een strakke stijl en het
platte dak. Er zijn ook stalen ramen met kruiselings
en verticaal aangebrachte roedeverdeling. In de twee
straatgevels zitten naast de grote vierkante ramen,
kleinere en smallere ramen in een heel ander ritme.
Daar waar de twee gevels samen komen is de winkelentree
gemaakt. De entree met enkele deur is gelegen
onder een naar buiten toe schuin oplopende latei.
Dit monumentale detail gebruikte Peutz vaker.
De afschuining werd over de volle hoogte voortgezet
en maakt op de begane grondlaag een royaal gebaar
naar de voetgangers. In de eerste laag zitten drie
grote en een klein etalagevenster, hiernaast bevinden
zich twee afzonderlijke ingangen naar de bovenwoningen.
De gevels, aan de straatzijde, zijn bekleed met
hardsteen. Evenals bij de detaillering van het stadhuis
besteedde Peutz in het schetsontwerp voor deze
drankhandel veel aandacht aan de materialisatie,
de vormgeving van de verschillende formaten
en de lijnvoering van lint- en stootvoegen.
In ancient times the route of the Roman strategic
military road, the ‘Via Belgica’, ran parallel to the
current Geleenstraat. On 19th century maps “the great
road from Aachen to Maastricht” showed closed
ribbon development at this location. At the suggestion
of urban developmental advisor Klijnen (1887-1973)
the housing alongside the Geleenstraat was rigorously
broken up and the Saroleastraat was extended in
the direction of the current Raadhuisplein.
This extension is now called Dr. Poelsstraat. On the
corner of this street and the Geleenstraat the wineshop
was built.
The design contains elements of the New Pragmatism,
such as its cubic form, an austere style and the flat
roof. There are also steel windows with crosswise and
vertically implemented panelling. On the two street
side facades next to the large square windows, there
are also smaller and narrower windows placed in an
entirely different rhythm.
At the joining of the two facades the shop entrance
was positioned. The single-door entrance is situated
under an outwardly directed slightly sloping lintel.
This monumental detail was frequently used by Peutz.
The sloping aspect was continued for the full length
and made a grand gesture to the pedestrians on
ground level. On the first level there are three large
and one small shop windows, with next to them two
independent entrances to the upstairs apartments.
The facades on the street side are covered in bluestone.
Just as with the detailing of the city hall Peutz
paid great attention to the materialisation, the styling
of the different formats and the lining of the joints and
butt joints in the concept design for this wineshop.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

ST. PANCRATIUSKERK
Pancratiusplein 45, Heerlen
Huidige functie: Kerk
Bouwjaar: 12 e eeuw
Architect: Onbekend
Restauratie: 1901-1903 (J. Cuypers)
Monumentnr.: 21228
SAINT PANCRAS CHURCH
Pancratiusplein 45, Heerlen
Current function: Church
Year of construction: 12th century
Architect:
Unknown
Restauration:
1901-1903 (J. Cuypers)
Monument no.: 21228
113
Deze stenen kerk werd in de 12 e eeuw gebouwd en lag
toen waarschijnlijk al binnen de muren en de grachten
van het fort.
In 1049 (zoals vermeld in een oorkonde uit 1065)
was er al sprake van een Andreaskapel. Een aantal
stijlkenmerken zijn Romaans. Rond 1390 werd naast
de kerk een verdedigingstoren gebouwd die later
deel zou gaan uitmaken van de kerk.
This stone church was built in the 12th century and
at that time probably was already situated within
the walls and moats of the fortress.
In 1049 (as stated in a charter dated 1065) an Andreas
chapel already existed. A number of its style features
are Romanesque. Around 1390 a defence tower was
built next to the church, which later would become
part of the church.
Eind 12 e eeuw werd Heerlen kerkelijk losgemaakt van
de Sint Laurentiuskerk in Voerendaal en werd de Sint
Pancratiusparochie opgericht. De bouw van de kerk
moet omstreeks deze tijd zijn begonnen.
In de periode 1649-1830 maakten de rooms-katholieken
en de protestanten gezamenlijk gebruik van
het kerkgebouw, totdat hier in 1830 een einde aan
kwam onder invloed van de Belgische Opstand.
De protestanten werd de toegang ontzegd en zij
moesten vanaf toen gebruikmaken van een eigen
kerkgebouw.
Door de eeuwen heen is er veel verbouwd en bijgebouwd.
Het meest ingrijpend was een vergroting in
1901-1903, ontworpen door de architect Jos Cuypers.
Hierbij moest het neogotische koor uit 1863 wijken
voor een transept met vieringtoren en een nieuw koor,
alles in neoromaanse stijl.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog liep de kerk schade
op die onder leiding van architect Frits Peutz werd
hersteld.
In 1961 werd aan de zuidzijde van de kerk een sacristie
en een doopkapel bijgebouwd. In 2009 en 2010 vond
nog een grote restauratie plaats van het gehele
interieur.
In de kerk is veel bijzondere kunst aanwezig zoals
Maria met Kind uit 1400 en gebrandschilderde ramen
van veel recentere datum.
By the end of the 12th century there no longer was
a clerical relationship between Heerlen and the St.
Laurence Church in Voerendaal and the Saint Pancras
parish was founded. The building of the church must
have started round about that time.
In the period 1649-1830 the Roman Catholics and
the Protestants made joint use of the church building,
until in 1830 the Belgian Revolution put an end to it.
The Protestants were denied access and from that
moment on, they had to make use of their own
separate church building.
Throughout the ages much has been rebuilt and
added. The most radical change was the expansion
in 1901-1903, by the architect Jos Cuypers.
For this expansion to become successful the neo-
Gothic choir from 1863 had to make way for a transept
with a tower and a new choir, all in neo-Romanesque
style.
During the Second World War the church suffered
damage which was restored under the guidance of
the architect Frits Peutz.
In 1961 the south side of the church was expanded
by a sacristy and a baptistry. In 2009 and 2010 a large
restoration of the entire interior took place also.
Inside the church there are many fine pieces of art,
such as Mary with Child from 1400 and stained-glass
windows from a much more recent date.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

SCHELMENTOREN
Pancratiusplein 44, Heerlen
Huidige functie: Verenigingslokaal
Bouwjaar: 12 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21216
PRISON TOWER FOR
RASCALS
Pancratiusplein 44, Heerlen
Current function: Association hall
Year of construction: 12th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21216
114
De Schelmentoren is een van het oudste nog zichtbare
gedeelte uit de middeleeuwse geschiedenis van
Heerlen. Wellicht is het een verdedigbare woontoren
geweest voor de Rijnlandse graven Van Are,
de toenmalige heren van Heerlen.
De verdiepingen dienden dan als woning, die in tijden
van onrust kon worden afgesloten, onder andere door
het weghalen van de ingang (ladder, trap) naar de
eerste verdieping.
Het rechthoekige gebouw is opgetrokken uit kolenzandsteen,
Kunradersteen en baksteen en stamt uit de
12 e eeuw.
De aanbouw, met daarin een ronde spiltrap van hout,
dateert uit latere eeuwen. Dit geldt eveneens voor
de gehele westzijde en de reparaties aan de overige
gevels die zijn uitgevoerd in baksteen en dateren uit
de 18 e en 19 e eeuw.
De dorpskern van Herle, centrum van een veel groter
‘Land van Herle’, werd in de late middeleeuwen
uitgebouwd tot een heuse ‘Kirchenfestung’ met een
omwalling, grachten, poorten en veel ondergrondse
bergruimten. De toren en zeker ook de Sint Pancratiuskerk
met weerbare donjon (nu kerktoren)
hebben deel uitgemaakt van dit verdedigingssysteem.
De toren wordt na 1650 aangeduid als ‘Gevangentoren’.
In de Franse Tijd (1795-1814) en de 19 e eeuw
verandert er veel. De toren wordt onder andere
gebruikt als ‘gemeentehuis’, vergaderplaats van het
vredegerecht (voorloper kantongerecht).
Het ‘Sjelmetureke’ verliest na 1850 geleidelijk zijn
functie als gerechtshuis en gevangenis. De naam
Schelmentoren raakt ingeburgerd, een naam die
misschien pas 100 jaar oud is.
Sedert de restauratie in 1975 wordt de Schelmentoren
beheerd door de carnavalsvereniging de Winkbülle.
The Schelmentoren (the Dutch word ‘schelm’ means
rascal or villain) is one of the oldest still visible parts
of the medieval history of Heerlen. It may have been
a defendable tower house for the Rhinelandish counts
of Van Are, the then lords of Heerlen.
In those days, in times of turmoil, the floors, serving
as residential areas, could be closed by removing the
entrance (ladder, stairs) to the first floor.
The rectangular building was built from coal sandstone,
Kunrader stone and brick and originates from
the 12th century.
The annex, containing a wooden spiral staircase,
finds its origin in later centuries. This also applies
to the entire west side and the repairs to the other
facades which are done in brickwork and go back
to the 18th and 19th century.
In the Late Middle Ages, the town centre of Herle,
the centre of a much larger ‘Land van Herle’, was
expanded into a real ‘Kirchenfestung (Church stronghold)’
with walls, moats, gates and a large underground
storage capacity. There is no doubt that the
towers and also the Sint Pancratiuskerk (St. Pancras
Church) with its defendable donjon (now the church
tower) belonged to this defence system.
After 1650 the tower is referred to as ‘Prison Tower’.
During the French Period (1795-1814) and the 19th
century great changes take place. The tower serves
many purposes such as town hall, meeting place of
the peace court (predecessor of the modern magistrates’
court).
After 1850 the ‘Sjelmetureke’ gradually loses its
function as a court house and prison. The name
‘Schelmentoren’ becomes an established name,
a name that might only be 100 years old.
Since its restauration in 1975 the Schelmentoren has
been run by the carnival association the Winkbülle.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

GLASPALEIS
Bongerd 18, Heerlen
Huidige functie: Culturele instelling
Bouwjaar: 1933-1936
Architect: F.P.J. Peutz
Monumentnr.: 498137
GLASS PALACE
Bongerd 18, Heerlen
Current function: Cultural organization
Year of construction: 1933-1936
Architect:
F.P.J. Peutz
Monument no.: 498137
115
Vanaf de jaren twintig werd het centrum van Heerlen
ingrijpend getransformeerd. Op initiatief van gemeentelijke
bestuurders en particuliere opdrachtgevers
ontstonden tal van grote en modern ogende gebouwen.
Het Glaspaleis SCHUNCK* van architect Peutz is
hiervan een van de meest geslaagde exemplaren. Dit
destijds zeer moderne textielwarenhuis met als motto
“Kwaliteit wint altijd” werd een van de iconen van de
detailhandel in de Oude Mijnstreek. Op het dak werd
de privé-woning van de heer Peter Schunck gebouwd.
De organisatie van het gebouw, als een gestapelde
markt met een vrij indeelbaar betonskelet, vertolkt
een pioniersgeest, die door het moment van ontstaan
in de crisistijd markant te noemen is.
Het Glaspaleis is geïnspireerd op het project Les
Grands Magasins Decré, geopend in 1929 in Nantes
en ontworpen door Henri Sauvage.
Peutz paste een dragende betonconstructie toe met
paddenstoelkolommen. Dit systeem had als voordeel
dat er gladde balkloze vloeren werden gebruikt. Deze
vloeren weerkaatsen het licht beter en maakt volledig
glazen invulling tussen plafond en vloer mogelijk.
De buitenste rij kolommen werd op ruime afstand
van de gevel geplaatst, zodat de vloeren uitkragen.
De glasgevels werden schaduwloos aan de vloeren
gehangen. Tussen de gevel en de vloerplaat werd een
halve meter vrij gehouden. Hierdoor ontstond een
zogenaamde klimaatgevel die natuurlijke ventilatie
mogelijk maakt. Door de toepassing van vliesgevels
komen de fraaie paddenstoelkolommen mooi tot hun
recht en beschikte de winkel volop over daglicht.
In 2003 werd een kostbare renovatie afgerond in
opdracht van de gemeente Heerlen naar een ontwerp
van de architecten Wiel Arets en Jo Coenen.
As from the twenties the centre of Heerlen underwent
a radical transformation. At the initiative of local
authorities and private clients several large and
modern looking buildings were created.
The Glaspaleis SCHUNCK* by the architect Peutz is
one of its most successful examples. This at that time
very modern textile department store with its motto
“Quality always wins” became one of the icons of
the retail trade in the Oude Mijnstreek (“the Old
Mining District”). On the roof the private residence
of Mr Peter Schunck was built.
The set-up of the building, as a stacked market with
a freely arrangeable concrete skeleton, represents a
pioneering spirit, which could be called striking,
keeping in mind the times of crisis during its creation.
The Glaspaleis is inspired by the Les Grands Magasins
Decré project, opened in Nantes in 1929 and designed
by Henri Sauvage.
Peutz applied a supporting concrete construction with
mushroom columns. This system had the advantage
that smooth beamless floors were used. These floors
better reflect the light and allow for a full glass spatial
interpretation between floor and ceiling. The outer
row of columns was positioned at a considerable
distance from the facade, making the floors to cantilever.
The glass facades were attached to the floors
shadowlessly. Between the facade and the floor plate
a space of fifty centimetres was kept open. Thus a
so-called climate facade was created which allowed
natural ventilation. By applying a curtain wall system
the beautiful mushroom columns stand out well and
the department has ample daylight.
In 2003 a costly renovation was finished by order
of the municipality of Heerlen based on a design of
the architects Wiel Arets and Jo Coenen.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

RESTANT WALMUUR
Pancratiusplein, Heerlen
Huidige functie: Walmuur
Bouwjaar: 13 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 46739
REMNANTS OF RETAINING
WALL
Pancratiusplein, Heerlen
Current function: Retaining wall
Year of construction: 13th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 46739
116
De uit breuksteen opgetrokken walmuur van Heerlen
werd in 1244 aangelegd als verdedigingsmuur van
de toenmalige militaire vesting die bekendstaat als
de vesting Herle.
The Heerlen retaining wall which was built of quarry
stone was constructed in 1244 as a defence wall of
the then military stronghold known as the fortress
Herle.
De huidige omwalling bestaat vooral uit ondergrondse
restanten. Bij de sacristie, niet zichtbaar vanaf de
straat, is nog een stuk van ca. 30 meter walmuur in
oorspronkelijke staat behouden. Dit laatste restant is
volgens Monumentenzorg het oudste nog overgebleven
stuk walmuur van Nederland.
De muur liep om de Sint-Pancratiuskerk heen en werd
aan de buitenzijde omsloten door een twaalf meter
brede stadsgracht, waarvan de laatste delen (op de
Bongerd) rond 1899 werden gedempt. De loop van de
oorspronkelijke stadswal en gracht is tegenwoordig
nog in het stratenplan van het centrum van Heerlen te
herkennen.
De panden gelegen aan de Pancratiusstraat, zoals
bijvoorbeeld de pastorie van de Pancratiusparochie uit
1901 en het gebouw van ABN AMRO uit 1977, zijn
gebouwd op de locatie van de gedempte gracht.
De terugsprong in de huidige oostelijke pleinwand,
markeert de plaats van de oorspronkelijke walmuur.
In maart 2018 is op een nagebootst stuk muur op het
Pancratiusplein een maquette geplaatst met een
reconstructie van Heerlen in de Middeleeuwen. In de
bestrating van het plein is globaal aangegeven hoe
het cirkelvormige verloop van walmuur en stadsgracht
er moet hebben uitgezien. In de reconstructie is te
zien dat deze walmuur drie poorten had: de Veemarktpoort
aan de noordzijde van de Schelmentoren,
de Gasthuispoort of Keulsepoort in de nabijheid van
dit monument en de Maastrichtsepoort of Kerkhofpoort
in de buurt van de genoemde maquette.
The current enclosure mainly consists of subterranean
remnants. Near the sacristy, not visable from the
street, remains a peace of appriomately 30 meters of
the wall of the fortress. This last resedue is according
to ‘Monumentenzorg’ the oldest of the Netherlands.
The wall ran around Saint-Pancras church and on the
outside it was enclosed by a twelve metres’ wide moat
of which the last parts (at the Bongerd) were filled in
around 1899. The course of the original town rampart
and moat can still be recognized today in the street
plan of the centre of Heerlen.
The buildings situated at the Pancratiusstraat, such
as the vicarage of the Pancras parish from 1901 and
the ABN AMRO building from 1977, were built at the
location of the filled-in moat. The setback in the
current eastern square wall marks the location of
the original retaining wall.
In March 2018 a scale model was placed on a piece of
imitated wall at the Pancratiusplein, showing a reconstruction
of Heerlen during the Middle Ages. In the
paving of the square it is globally indicated what the
circular course of the retaining wall and moat must
have looked like. The reconstruction shows that this
retaining wall had three gates: the Veemarkt gate on
the north side of the Schelmentoren, the Gasthuis
gate or Keulse gate in the vicinity of this monument
and the Maastricht gate or Cemetery gate in the
vicinity of the aforementioned scale model.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

SAVELBERGKLOOSTER SAVELBERG MONASTERY
EN KAPEL AND CHAPEL 117
Gasthuisstraat 2, 4, Heerlen
Gasthuisstraat 2, 4, Heerlen
Huidige functie: Tentoonstellingsruimte
Bouwjaar: Klooster: 18 e eeuw
Kapel: 1878-1879
Architect: Klooster: Onbekend
Kapel: J. Kayser (sr.)
Monumentnr.: 21221, 512775
Current function: Exhibition space
Year of construction: Convent: 18th century
Chapel: 1878-1879
Architect:
Convent: Unknown
Chapel: J. Kayser (sr.)
Monument no.: 21221, 512775
Het witgepleisterde bakstenen pand op nummer 2
stamt oorspronkelijk uit de 17 e eeuw. Eind 18 e eeuw
werd het pand tot woonhuis verbouwd en diende het
onder andere als woonhuis van mgr. P.J.M. Savelberg
(1827-1907).
Toen Savelberg het pand in 1875 kon kopen, werd
het met een bouwlaag verhoogd, uitgebreid en
geschikt gemaakt voor kloosterbewoning.
The white plastered brickwork property at number 2
originally dates from the 17th century. At the end of
the 18th century the property was transformed into
a residential house and also served as the residence
of Mgr. P.J.M. Savelberg (1827-1907).
When Savelberg could buy the property in 1875,
an additional floor was added to the building, it was
expanded and made suitable for monastic life.
Het pand heeft een traditionele voorgevel, met
natuurstenen omlijstingen voor de houten deur met
fraai bovenlicht en de 19 e eeuwse vensters.
De ellipsboogpoort is gemaakt van ruw gehakte
hardsteen. In een nis staat een beeld van de heilige
Jozef. Binnen is een schoorsteenmantel in empirestijl
van zwart marmer met witte rozetten te zien.
In de jaren 1878-1879 werd naast het voormalige
woonhuis van mgr. Savelberg een representatieve
neogotische kapel gebouwd naar ontwerp van Johan
Kayser (1842-1917). De kapel is uiterlijk nog vrijwel
geheel in originele staat en is een van de weinige
voorbeelden van neogotiek in Heerlen. De klassiek
gotische vormen, met voor de architect typerend
gebruik van kleurige baksteen, is geïnspireerd
door de Noord-Duitse baksteen gotiek.
In 2008 verlieten de laatste zusters het klooster.
Het kloosterpand is heringericht tot museum.
Hier wordt in “Een Leven Lang” de geschiedenis van
de zusters belicht. Zij verpleegden, verzorgden, gaven
les en deden veel huishoudelijk werk. Ook is de
volledige inrichting van de woon- en slaapkamer van
mgr. Savelberg in late biedermeierstijl nog aanwezig.
In de kapel is nu ruimte voor lezingen, kamerconcerten
en solotheatervoorstellingen.
The property has a traditional facade, with natural
stone frames for the wooden door with a beautiful
transom window and the 19th century windows.
The elliptical arch gate is made of roughly chiselled
bluestone. In a niche there is a statue of the Saint
Joseph. Inside we find an empire-style mantelpiece
of black marble with white rosettes.
In addition to the former residence of Mgr. Savelberg
a typical neo-gothic chapel, designed by Johan Kayser
(1842-1917), was built in the years 1878-1879. From an
exterior point of view the chapel has survived almost
in its entire original condition and is one of the few
examples of Neo-Gothicism in Heerlen. The classical
gothic shapes, with the use of colourful brickwork
typical of the architect, have been inspired by the
North German brickwork Gothic.
In 2008 the last nuns left the convent. The convent
has been renovated into a museum. Here the “Een
Leven Lang” (“All My Life”) exhibition sheds light on
the history of the nuns. They nursed, cared for, taught
and did much household work. Also the entire interior
of the living- and bedroom of Mgr. Savelberg in late
Biedermeier style is still there.
The chapel now offers rooms for lectures, chamber
music and solo theatre performances.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

HERENHUIS DE LUIJFF
Wilhelminaplein 24, Heerlen
Huidige functie: Toon Hermanshuis Parkstad
Bouwjaar: 17 e eeuw
Architect: Onbekend
Monumentnr.: 21233
MANSION DE LUIJFF
Wilhelminaplein 24, Heerlen
Current function: Toon Hermanshuis Parkstad
Year of construction: 17th century
Architect:
Unknown
Monument no.: 21233
118
Het aan het Wilhelminaplein (de vroegere Veemarkt)
gelegen karakteristieke pand ontleent zijn naam aan
een luifel die in 1670 door Claes Schils tot woonhuis is
omgebouwd. Het is een van de weinige Heerlense
huizen uit de 17 e eeuw en was aanvankelijk eigendom
van Jan Dautzenberg (1624-1647), secretaris van
Heerlen. Van dit oude huis zijn tegenwoordig nog
twee vleugels bewaard gebleven.
The characteristic residence situated on the Wilhelminaplein
(the former cattle market) derives its name
from an awning (in Dutch ‘luifel’) that in 1670 in
behave of Claes Schils is built to a residence. It is one
of the few Heerlen residences from the 17th century
and originally belonged to Jan Dautzenberg (1624-
1647), municipal secretary of Heerlen. Today only two
wings of this old house have been preserved.
Tot 1737 bleef het huis in bezit van de familie Dautzenberg.
In 1802 werd de apotheker Albert Schultze
eigenaar. Van 1818 tot 1820 was hij burgemeester van
Heerlen. Schultze liet het huis ingrijpend verbouwen.
De straatgevel liet hij in zijn huidige vorm brengen
door het pand te verhogen met een tweede verdieping.
De voorgevel kreeg zijn huidige indeling in vijf
vensterassen met een midden ingang in hardstenen
omlijsting, waarvan de sluitsteen een vijzel heeft.
De apotheker woonde tot zijn dood (1828) in het
pand.
Het huis werd gekocht door de kinderen Stollé-
Kemmerling en vervolgens vererfde het aan de
nakomelingen Preusser-Stollé. In 1921 ging het pand
over in bezit van de “Mijnvereniging”, de vereniging
van particuliere mijnondernemingen. In 1959 werd de
Luijff overgedragen aan de Gezamenlijke Steenkolenmijnen
in Limburg, als kantoor- en vergaderlocatie.
In de periode 1959-1962 werd aan de achterzijde een
modernistische uitbreiding met stal en glas gerealiseerd
door architect prof. G.H.M. Holt.
In 1970 werd het huis eigendom van de gemeente
Heerlen en maakte tot enkele jaren geleden deel uit
van de gebouwen van de Heerlense Muziekschool.
In 2010 heeft het Toon Hermanshuis Parkstad zijn
intrek genomen in huis de Luijff.
Until 1737 the residence remained in the possession
of the Dautzenberg family. In 1802 the pharmacist
Albert Schultze became the owner. From 1818 until
1820 he was the mayor of Heerlen. Schultze had the
residence rebuilt rigorously.
The house-front got its current shape by the heightening
of the building with a second floor. The housefront
also got its current division into five windowing
terraces separated in the middle by a framed bluestone
entrance, of which the keystone contains a
mortar. Until his death (1828) the pharmacist lived
in this house.
The house was bought by the children Stollé-Kemmerling
and subsequently it was inherited by the
descendants Preusser-Stollé. In 1921 the house came
into the possession of the ‘Mijnvereniging’, the association
of private mining companies. In 1959 the Luijff
was handed over to the Joint Coal Mines in Limburg,
as office and meeting venue.
In the period 1959-1962 at the rear side of the building
a modernistic extension was created in steel and glass
by the architect Prof G.H.M. Holt.
In 1970 the house became the property of the municipality
of Heerlen and until a few years ago it was
one of the buildings of the Heerlen School of Music.
In 2010 the Toon Hermanshuis Parkstad organization
took up residence in mansion de Luijff.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

VOORMALIG GRAND HOTEL
Wilhelminaplein 17, Heerlen
Huidige functie: Hotel
Bouwjaar: 1920
Architect: J.A. Pauw en J.M. Hardeveld
Monumentnr.: 512795
FORMER GRAND HOTEL
Wilhelminaplein 17, Heerlen
Current function: Hotel
Year of construction: 1920
Architect:
J.A. Pauw and J.M. Hardeveld
Monument no.: 512795
119
Het monument is gebouwd als Hotel, Café, Restaurant
met Sociëteit en filiaal van de Z.N. Handelsbank.
Het ontwerp sluit aan bij internationale stijldefinities
van de art-deco en het expressionisme.
The monument was built as Hotel, Café, Restaurant
with clubs and branch of the Z.N. Handelsbank.
The design is in accordance with the international
style definitions of Art-Deco and Expressionism.
Het hotel heeft een rechthoekige plattegrond met een
hal en brede gang naar de eetzaal aan de achterzijde.
De twee gevelwanden geven de voormalige oude
Veemarkt aan de voorzijde en het nieuwe (parkeer)
plein aan de achterzijde ruimtelijk vorm. De kelderverdieping
omvatte de kluis van de bank, de biljartkamer
(later de Raetskelder) en de keuken met opslagruimten.
De voorgevel heeft een opvallende gelaagdheid en
zeven traveeën. Drie van de vier rondbogen, inclusief
die van de hoofdentree, zijn gelegen in een asymmetrisch
naar voren springend vlak. Deze geprofileerde
voorkant heeft gevlochten metselwerk afgedekt door
kunststeen en varieert in hoogte. Door het schilderen
van het oorspronkelijk ambachtelijke metselwerk is
veel van de oude glans en glorie verloren gegaan.
De vensters van het tweede en zesde travee zijn
geflankeerd door twee sterk oprijzende vierkante
penanten onder een latei. Tussen de zijlichten van
deze vensters bevinden zich smallere betonkolommen,
beëindigd door geprofileerde baksteen.
Hierdoor ontstaat een bijzondere combinatie van
spiegelsymmetrie met dubbele kolommen (met
architraaf) links en rechts van de centrale as.
Een originele architectonische vondst. In ieder geval is
er voor gekozen niet de klassieke zuilenrijen van oude
tempels te kopiëren.
Het Grand Hotel met Raetskelder werd later Hotelrestaurant
Max en heet nu Tulip Inn Heerlen City
Centre.
The hotel has a rectangular floorplan with a hall and a
broad corridor to the dining room in the rear. The two
facade walls provide a spacious impression to the
former old Veemarkt on the front and the new (parking)square
on the back. The basement floor contained
the vault of the bank, the billiard room (afterwards
the Raetskelder) and the kitchen including storage
facilities.
The front facade has a striking stratification and seven
bays. Three of the four arches, including the one of
the main entrance, are positioned in an asymmetrical
protruding surface. This profiled frontside has twisted
masonry covered with artificial stone and varies in
height. Due to the painting of the original masonry
much of its old splendour and glory was lost.
The windows of the second and sixth bay are flanked
by two strongly rising square piers under a lintel.
Between the side screens of these windows there
are narrower concrete columns crowned by surfaced
brick. Thus a special combination is created consisting
of mirror symmetry with double columns (with
architrave) on the left and right side of the central
axis. An original architectural innovation. Anyhow
the choice has been made not to copy the classical
colonnade of ancient temples.
The Grand Hotel with Raetskelder later became
Hotel-restaurant Max and is now called Tulip Inn
Heerlen City Centre.
RIJKSMONUMENTEN HEERLEN

ARCHITECTEN
Bij de rijksmonumenten van voor 1850 zijn de meeste
architecten onbekend. Die komen in beeld als in de 20 ste
eeuw op grote schaal door de ontwikkeling van de steenkolenmijnbouw
gebouwd moet worden voor de steeds
sneller groeiende bevolking.
De gemeente gaat in het begin van de eeuw nog weinig
planmatig te werk, maar al snel komt men tot de ontdekking
dat een planmatige aanpak beter is.
Er worden aanvankelijk stratenplannen gemaakt, eerst
door architect Jan Stuyt voor de omgeving van het
huidige Tempsplein en het De Hesselleplein, later volgt
het plan voor Molenberg.
In de jaren 1930 krijgt ir. Klijnen de opdracht het eerste
bestemmingsplan voor Heerlen te maken. Dat wordt in
1936 vastgesteld, maar later afgekeurd, omdat de groenstroken
langs de Caumer- en Geleenbeek daarin als
beschermd waren opgenomen. Door weglating van die
eis, werd het in 1938 alsnog vastgesteld.
De steeds groeiende stad moest ook een ‘modernere’
open stad worden. Van de architecten die veel betekend
hebben voor de stedenbouw en verantwoordelijk zijn voor
een aantal monumenten in dit boek volgen hierna de
biografische gegevens met benoeming van hun belangrijkste
werken in Heerlen.
Ir. Jan (Johannes) Stuyt - (Purmerend, 21 augustus 1868
- Den Haag, 11 juli 1934) geldt als een van de belangrijkste
kerkenbouwers van Nederland. In 1916 werd hij door Henri
Poels ingehuurd om voor de woningbouwkoepel ‘Ons
Limburg’ de ‘tuinstad’ te ontwerpen. Hij ontwierp vele
villa’s in het ‘Molenbergpark’ en de binnenstad en was
de architect van o.a. de Vroedvrouwenscholen (Akerstraat
en Zandweg) en de Ambachtschool aan het De Hesselleplein.
Ir. Jos. (Sebastiaan Hubert Joseph) Seelen -
(Venlo, 18 oktober 1871 - Heerlen, 16 oktober 1951) was
de eerste architect die zich van elders in de snelgroeiende
stad Heerlen vestigde. Het eerste huis dat hij ontwierp
was voor toenmalig burgemeester De Hesselle aan
het Wilhelminaplein 1 (inmiddels weer afgebroken).
Van 1900-1913 was hij de eerste gemeentearchitect.
Daarna ging hij als volledig zelfstandige verder met zijn
bureau aan de Valkenburgerweg. Bekende bouwwerken
van zijn hand zijn de Mijnschool (latere HTS aan het
Bekkerveld), Geleenstraat 55, de kapel van Huize De Berg,
het klooster en (oorspronkelijk) schoolgebouw van
het Bernardinuscollege en het hoekpand Klompstraat-
Wilhelminaplein.
Prof. Ir. Frits (Fredericus Petrus Josephus) Peutz
- (Uithuizen, 7 april 1896 - Heerlen, 24 oktober 1974)
begon na zijn opleidingen op Rolduc en de Technische
Hogeschool in Delft in 1920 zijn architectenbureau in
Heerlen. Hij had een bijzondere affiniteit met het Nieuwe
Bouwen, hoewel die stijl niet volledig zijn eigenzinnige
architectuur typeert. Onder regie van burgemeester
Van Grunsven ontwierp hij in de stad vele modernistische
gebouwen, zoals het Retraitehuis, het Stadhuis, het Glaspaleis,
de Royal-bioscoop, de schouwburg en de Annakerk.
In de oorlog, omdat hij zich niet wilde aansluiten bij
de Nederlandse ‘Kulturkammer’, werkte hij aan zijn architectuurstudie,
De Ordenatlas, en de eerste schetsen voor
een Thermenmuseum, een Vredeskapel en een Schouwburg.
Zijn eerste bouwwerk in Heerlen is de (klassiek
ogende) villa voor notaris Wijnands in het Molenbergpark.
Na de Tweede Wereldoorlog was Peutz hoogleraar aan
de Academie voor Bouwkunst en de Jan van Eyck Academie
(Maastricht).
Ir. Jos (Maria Philippus Josephus Hubertus) Klijnen
- (Maastricht, 7 januari 1887 - Den Haag, 5 januari 1973)
had vanaf 1914 zijn bureau in Rotterdam. Belangrijk voor
Heerlen is zijn eerste bouwwerk dat hij er in 1918 realiseerde,
de apotheek Claessens aan de Bongerd. In 1928 werd
hij stedenbouwkundig adviseur van de gemeente Heerlen
en in 1952, als hij vijfenzestig jaar is, eindigt het werk voor
Heerlen en wordt hem de zilveren medaille van de stad
aangeboden.
Prof. Ir. Gerard (Gerardus Hendricus Maria) Holt
- (Haarlem, 16 juni 1904 - Haarlem, 14 februari 1988) werd
in 1929 zelfstandig architect. In 1947 werd hij buitengewoon
hoogleraar aan de Technische Hogeschool Delft.
Hij is een architect die tot de stroming van het Nieuwe
Bouwen wordt gerekend, waardoor hij bij burgemeester
Van Grunsven voor het eerste naoorlogse bestemmingsplan
in beeld kwam en vanaf 1952 stadsbouwmeester werd,
verantwoordelijk voor de doorbraak en het ontwerp van
de Promenade.

ARCHITECTS
Of the national monuments from before 1850 most of the
architects are unknown. They came in the picture when in
the 20th century, because of the development of the coal
mining industry, large-scale construction projects were
necessary for the ever faster increasing population.
At the beginning of the century the municipality does not
show much systematic activities, but one rapidly concludes
that a systematic approach is to be preferred. Initially
street plans are drawn up, first by the architect Jan Stuyt
for the area of the current Tempsplein and the De Hesselleplein,
later to be followed by the plan for Molenberg.
In the 1930s the architect ir. Klijnen, received the assignment
to draw up the first zoning plan for Heerlen. This
was adopted in 1936, but rejected later on, because in it
the green areas alongside the Caumer- and Geleenbeek
were included as protected. By leaving out that demand,
the plan was as yet adopted in 1938.
The continuously growing city should also become a more
‘modern’ open city. Of the architects who have meant a
lot for the urban development and who are responsible
for a number of monuments in this book the biographical
information including their most important works in
Heerlen is included below.
Ir. Jan (Johannes) Stuyt - (Purmerend, 21 August
1868- The Hague,11 July 1934) is considered to be one of
the most important church builders of the Netherlands.
In 1916 he was hired by Henri Poels to design for the ‘Ons
Limburg’ house-building association the ‘gardencity’-neighbourhoods.
He designed many villas in the
‘Molenbergpark’ and in the city centre and he was the
architect of a.o. the Midwifery schools (Akerstraat and
Zandweg) and the technical school at the De Hesselleplein.
Ir. Jos. (Sebastiaan Hubert Joseph) Seelen - (Venlo, 18
October 1871 -Heerlen, 16 October 1951) was the first
architect coming from elsewhere who settled in rapidly
evolving Heerlen. The first house he designed was for the
then mayor De Hesselle at Wilhelminaplein 1 (by now
pulled down). Between 1900-1913 he was the first city
architect. After that he continued as a fully independent
architect with his architects’ firm at the Valkenburgerweg.
Well-known buildings by his hand are the Mijnschool
(Mining School; later to become the Technical College at
the Bekkerveld), Geleenstraat 55, the chapel of Huize
(Mother House) De Berg, monastery and (original) school
building of the Bernardinuscollege (Bernardinus Comprehensive
School) and the corner building at Klompstraat-
Wilhelminaplein.
Prof. Ir. Frits (Fredericus Petrus Josephus) Peutz
- (Uithuizen, 7 April 1896 - Heerlen, 24 October 1974)
started his architects’ firm in Heerlen in 1920 after his
education at Rolduc and the Technical University in Delft.
He had a special affinity with New Pragmatism, although
the latter does not fully typify his self-willed architecture.
Under the direction of mayor Van Grunsven he developed
many modernistic buildings in the city, such as the Retraitehuis
(House of Retreat), the City Hall, the Glaspaleis
(Glass Palace), the Royal-cinema, the theatre and the
Anna church (Bekkerveld). During the war, because he did
not want to join the Dutch ‘Kulturkammer’, he worked at
his study of architecture, De Ordenatlas, and the first
sketches for a Thermae Museum, a Peace Chapel and a
Theatre. His first work in Heerlen is the (classical looking)
villa for civil-law notary Wijnands in the Molenbergpark.
After the Second World War Peutz was professor at the
the Academy for Civil Engineering and the Jan van Eyck
Academy (Maastricht).
Ir. Jos (Maria Philippus Josephus Hubertus) Klijnen
- (Maastricht, 7 January 1887 – The Hague, 5 January
1973) had his firm in Rotterdam since 1914. Important for
Heerlen is his first work that he realized there in 1918, the
Claessens pharmacy at the Bongerd. In 1928 he became
the civil-engineering advisor for the city of Heerlen and
in 1952, at the age of sixty-five, his work for Heerlen ends
and he is being awarded the silver medal of the city.
Prof. Ir. Gerard (Gerardus Hendricus Maria) Holt
- (Haarlem, 16 June 1904 - Haarlem, 14 February 1988)
became independent architect in 1929. Iin 1947 he became
extraordinary professor at the Delft Technical University.
As an architect he is seen as a representative of New
Pragmatism, which brought him under the attention of
Van Grunsven for the first post-war zoning plan and made
him municipal architect from 1952, responsible for the
breakthrough and the design of the Promenade.

BRONNEN, WATERLOPEN EN
WATERMOLENS
Van oudsher stromen twee belangrijke levensaders met
enkele zijbeekjes door Heerlen. Het zijn de Caumerbeek
en de Geleenbeek. De eerste ontspringt nabij de Horicherhof
in de Heerlerbaan. De beek ligt geheel op Heerlens
grondgebied en mondt even voorbij kasteel Hoensbroek
uit in de Geleenbeek. De Geleenbeek ontspringt onder de
Benzenraderhof. Daar komt het kwelwater van de helling
opgaand richting Imstenrade naar boven om
de beek te voeden. Beide beken worden in het waterloopgebied
onderweg nog door talrijke bronnen en enkele
zijbeken gevoed. In de Caumerbeek monden (ook nu nog)
de Schiffelerbeek, de Palemigerbeek, de Oude Beek,
de Schroetebeek, de Loopgraaf en de Lotbroekerbeek uit.
De Geleenbeek kent de zijtakken Eurenbeek, Tichelbeek,
Dreesch, Gitsbacherbeek en Prikkenisbeekje.
Water is een eerste levensbehoefte en het is dan ook niet
verwonderlijk dat de eerste bewoners op de vruchtbare
grond bij de beken hun huizen bouwden. Dat deden
de Romeinen al. Zowel bij de Horicherhof als de Benzenraderhof
zijn resten van een Romeinse villa gevonden.
Ook sporen van eerdere bewoning, zoals die van de
Michelsbergcultuur (zo’n 5000 jaar geleden), vond men
in de buurt van in dit geval de Caumerbeek.
Het water was niet alleen in trek voor het drinkwater van
mens en vee. De Romeinen wisten al gebruik te maken
van de ligging van beide beken om het water voor hun
thermen, waarvan de resten in het Thermenmuseum
te bewonderen zijn, aan- en af te voeren. De sluis voor
het water lag op de hoger gelegen Caumerbeek bij hoeve
De Erk. De door de Romeinen aangelegde open waterleiding,
een goot in de grond, werd in de middeleeuwen
omgeleid, via het Tempsplein en de Akerstraat om het
water in de grachten rond de vesting te verversen.
de negen is na de laatste restauraties het molenwerk
nog aanwezig: de Oliemolen op de Caumerbeek en
de Weltermolen op de Geleenbeek. Daar zijn ook
de stuwvijvers nog intact.
Op de Caumerbeek liggen er, vrij kort na elkaar zes:
de 17/18 e eeuwse Onderste Caumermolen (Caumeroliemolen),
de Caumermolen (eerste archiefvermelding in 1371
als graanmolen), de Oliemolen (sinds midden 16 e eeuw,
men zegt 1502 op basis van een vervalste akte),
de Schandelermolen van de heren van Schaesberg uit
1563, de Köpkensmolen naar verluid uit 1630, en de Drakenof
Hoensbroekermolen, die al bestond in 1370.
In het verleden waren er waarschijnlijk acht (namelijk ook
nog de Meezenbroekermolen en de Ter Wijermolen).
Op de Geleenbeek lagen er voorheen op Heerlens grondgebied
twee, de Weltermolen (voor het eerst genoemd
in 1381) en de Eikendermolen (al genoemd in 1385).
De Kathagermolen (nu gemeente Nuth) wordt meegeteld
omdat deze destijds, zeker al in de 16 e eeuw, op het grondgebied
van de heren van Hoensbroek lag.
Doordat de molenaars sinds het begin van de 20 ste eeuw
gebruik gingen maken van de elektromotor voor het
aandrijven van de molenstenen, raakten de waterwerken
in verval. Daarnaast droogden door mijnverzakkingen
bronnen op en werden voor de kanalisatie van de beken
sinds de jaren dertig door het waterschap de meeste stuwrechten
afgekocht. Verbouwingen van de molenaarshuizen
deden de rest, waardoor de meeste gebouwen nog slechts
relicten van ‘verdwenen nijverheid’ zijn. Alleen herinnert
hier en daar een molensteen als sier in de tuin of tegen
de gevel aan de oorspronkelijke functie.
Vanaf in ieder geval de late middeleeuwen werd het water
van de beken ook gebruikt om watermolens in beweging
te zetten. De meeste watermolens hadden daarvoor een
kleine omleiding in de beek en achter de molen een
stuwvijver. Als daar het waterniveau op peil was dan
kon de molenaar het molenrad met daaraan gekoppeld
de molenstenen enkele dagen in beweging zetten.
Als we de lopen van de twee Heerlense beken volgen,
vinden we nog op negen plaatsen binnen het gebied
van de voormalige gemeenten Heerlen en Hoensbroek
watermolens of resten ervan. Bij slechts twee van

WELLS, WATERCOURSES AND
WATER MILLS
Of old two important lifelines with some small ancillary
brooks run through Heerlen. These are the Caumerbeek
and the Geleenbeek. The first rises nearby the Horicherhof
in Heerlerbaan. The brook is situated entirely on
Heerlen territory and flows out into the Geleenbeek just
beyond Hoensbroek Castle. The Geleenbeek rises beneath
the Benzenraderhof. Here the seepage from the slope that
rises towards Imstenrade emerges in order to feed the
brook. In the riparian zone both brooks receive additional
‘feeding’ from numerous wells and some ancillary brooks.
Even today many brooks still flow out into the Caumerbeek,
such as the Schiffelerbeek, the Palemigerbeek,
the Oude Beek, the Schroetebeek, the Loopgraaf and
the Lotbroekerbeek. The Geleenbeek has several tributaries
such as the Eurenbeek, the Tichelbeek, the Dreesch,
the Gitsbacherbeek and the Prikkenisbeekje.
Water is a primary necessity of life and therefore it is not
surprising that the first inhabitants built their houses on
the fertile ground near the brooks. The Romans already
did so. Both at the Horicherhof and at the Benzenraderhof
remainders of a Roman villa were found. Also traces of
prior habitation, such as that of the Michelsberg culture
(app. 5000 years ago) were found in the vicinity of in this
case the Caumerbeek.
The water was not only popular as drinking water for man
and cattle. The Romans already knew how to make use of
the location of both brooks for the transportation of
water to and from their thermae, of which the remainders
(now an archaeological national monument) may be
admired in the Thermae Museum. The sluice for the water
was at the higher situated Caumerbeek near Farmstead
De Erk. The open waterworks built by the Romans, a ditch
in the ground, was re-routed in the Middle Ages via
Tempsplein and Akerstraat in order to refresh the water
in the moats around the fortress.
Definitely since the late Middle Ages the water from the
brooks was also used to set water mills in motion. Most
of the water mills used to have a small re-routing in the
brook and a reservoir pond behind the mill. If the water
in the reservoir had reached a certain level then the miller
could set the water wheel in motion and the connected
millstones for a couple of days.
locations within the territory of the former municipalities
of Heerlen and Hoensbroek. After the latest restorations
at only two of these nine mills the milling mechanism
is still present: the Oil Mill at the Caumerbeek and the
Weltermolen at the Geleenbeek. Here also the reservoir
ponds are still intact.
At the Caumerbeek there are six, at rather short distances
from each other: the 17/18th century Onderste Caumermolen
(Caumer oil mill), the Caumer Mill (first archive
reference 1371 as corn mill), the Oliemolen (since mid-16th
century, the year 1502 is mentioned based on a forged
deed), the Schandelermolen of the lords of Schaesberg
from 1563, the Köpkensmolen according to reports since
1630, and the Draken- or Hoensbroekermolen, which
already existed in 1370. In the past there probably had
been eight mills (namely also the Meezenbroekermolen
and the Ter Wijermolen).
At the Geleenbeek there used to be two mills on Heerlen
territory, the Weltermolen (first reference in 1381) and
the Eikendermolen (already mentioned in 1385).
The Kathagermolen (now municipality of Nuth) is included
in the calculation because at that time, definitely already
in the 16th century, it was situated on the grounds of
the lords of Hoensbroek.
As the millers started to make use of the electric motor
for the operation of the millstones from the beginning
of the 20th century, the water mechanisms started to
deteriorate. In addition subsidence of the mines made
wells run dry and for the purpose of canalization of
the brooks the district water board had been buying off
most of the reservoir rights. Rebuildings of the millers’
houses took care of the rest, thus leaving most buildings
as mere remnants of ‘industry gone by’. Only an incidental
millstone as decoration in the garden or against
the facade reminds us of its original function.
When we follow the courses of the two Heerlen brooks
we still find watermills or remainders of them on nine

KASTELEN, HOEVES EN
HUIZEN
Heerlen ligt op de glooiende helling tussen de lieflijke
dalen van de Caumer- en Geleenbeek. Beide beken
ontspringen op haar grondgebied en omvatten de stad
in een vruchtbare ring van groen. Veel belangrijke
gebouwen als kastelen, hoeven en watermolens liggen
aan de behouden natuurlijke schoonheid langs deze
beken. Heerlens stedenbouwkundige, ir. M.P.J.H. Klijnen,
had in zijn Uitbreidingsplan van 1936 voorzien dat de
natuurlijke omgeving van de beken het landschappelijke
karakter van Heerlen moest blijven bepalen. Vandaar dat
Heerlen een moderne stad is omringd door gordels van
natuurschoon. Terecht heet Heerlen dus centrum van
Parkstad Limburg.
In de onmiddellijke omgeving van de beken zijn ook
de oudste kastelen, (vakwerk)huizen en hoeves te vinden.
In volle pracht gerestaureerde staat zijn langs de Geleenbeek
de kastelen Terworm (in oorsprong 15 e eeuws) en
Hoensbroek (een eerste vermelding is uit rond 1300) te
bewonderen. Maar er zijn veel meer kastelen. Nergens in
Limburg is er zo’n hoge kastelendichtheid als in de regio
Parkstad Limburg en zeker ook in Heerlen. Waarschijnlijk
was Heerlen als mooi gelegen plaats zeer in trek voor een
‘buitenhuis’ voor edelen uit bijvoorbeeld Aken en Maastricht.
Maar het kan er ook aan gelegen hebben dat leengoederen
anders dan elders vaker verdeeld werden onder
meerdere kinderen van de adellijke heren. Kastelen mocht
men bouwen op grond die in leen was gegeven door
de landsheer. De jonkheer, graaf, markies of baron moest
daarvoor ‘leenhulde’ - een behoorlijke som geld – betalen
en ook dienen in het leger van de landsheer.
In de loop van de tijd zijn vele van deze kastelen verdwenen
of omgebouwd tot een voornaam herenhuis. Mogelijk
is het oudste kasteel de huidige gevangentoren aan
het Pancratiusplein dat al in de 12 de eeuw (maar mogelijk
eerder) een verdedigbare woontoren geweest moet zijn.
Deze woontoren van ‘het kasteel van Herle’, zoals de vesting
ook wel genoemd is, was in het bezit van de graven
van Are die destijds heren van Heerlen waren. De toren
werd later zetel van de schepenbank en het gemeentebestuur,
tot in 1877 het nieuwe gemeentehuis aan
de Geleenstraat in gebruik werd genomen.
mogelijk bij de Schiffelerhof en bij kasteel Hoensbroek.
Daarna krijgen kastelen meer ‘vastigheid’ en worden
uit steen opgetrokken. In de loop van de middeleeuwen
worden deze steeds luxer ingericht, uitgebreid en verbouwd.
Van het aloude kasteel Eyckholt in Terworm en
twee van de drie kasteeltjes Douvenrade is alleen maar
een ruïne over, evenals van kasteel Meezenbroek. Andere
kastelen zijn compleet verdwenen, zoals Imstenrade
(Heerlerbaan) en Terwijer (De Wieër). Van andere kastelen
is niet veel meer over dan een (heren)huis: Prikkenis,
De Doom, Strijthagen te Welten, Passart-Nieuwenhagen,
de Dreesch en de Schiffelerhof. Net als de laatste tot een
grote herenhoeve is verworden, geldt dat ook voor bijvoorbeeld
de Benzenraderhof, De Rousch, de Geleenhof en
Overste Douvenrade. Maar er waren natuurlijk ook hoeves
en woonhuizen, zoals Hoeve Carisborg, de Horicherhof,
De Mullender, de afgebroken herenhoeve Rennemig,
Hoeve De Baak, de hoeves in Ten Esschen en daarnaast
nog vele vakwerkhuizen in Welten, Benzenrade,
Terschuren en Koningsbeemd.
In het centrum van de stad dateert voor zover na te gaan
alleen nog Huis de Luijff van voor 1800. Wel hebben huizen
rond het Pancratiusplein en in de Pancratiusstraat oude
fundamenten en kelders, die mogelijk zelfs bij het gangenstelsel
rond de vesting hebben behoord. Verder zijn er in
de Coriovallumstraat enkele huizen met Romeinse fundamenten
of kelder.
Veel oude monumenten, kastelen, hoeves en huizen
worden al in de oudste overleverde leenlijsten uit
de tweede helft van de 14 de eeuw genoemd. Mogelijk
dat ze dan toch een oudere geschiedenis hebben,
want de grote ontginningen in dit gebied, en dus ook
het in leen geven van gronden, vonden plaats tussen
800 en 1000.
Een eerste vorm van een kasteel is een motte. Dat was
een meestal omgrachte ophoging met daarop een houten
verdedigingstoren. Zo’n motte vinden we als Rijksmonument
in Ten Esschen, maar ook bij de Weltervijver en

CASTLES, FARMSTEADS AND
HOUSES
Heerlen is situated on the sloping hill between the charming
valleys of the Caumer- and Geleenbeek. Both brooks
rise on its grounds and embrace the city in a fertile ring
of green. Many important buildings such as castles,
farmsteads and watermills ae situated in the preserved
natural beauty along these brooks. Heerlen’s urban
development expert M.P.J.H. Klijnen, MSc., foresaw in his
1936 Expansion Plan that the natural environment of the
brooks should remain decisive for the rural character of
Heerlen. Thus Heerlen became a modern city surrounded
by green belts of scenic beauty. Quite rightly Heerlen is
called the centre of Parkstad Limburg.
In the immediate vicinity of the brooks there are also
the oldest castles, (half-timbered) houses and farmsteads.
Along the Geleenbeek and in their full post-restoration
glory, the castles Terworm (originally from the 15th
century) and Hoensbroek (a first reference dates from
around 1300) may be admired. But there are many more
castles. Nowhere else in Limburg there is such a high
castle-density as in the region Parkstad Limburg and
definitely in Heerlen as well. In all likelihood Heerlen as
a beautifully situated city was very much favoured as
‘country residence’ for nobility from for example Aachen
and Maastricht. But also the fact that feudal estate in
contrast to other places, was often divided among several
children of the noble lords could have been the cause of
this castle-density. Castles could be built on grounds
received in fiefdom by the sovereign. The squire, count,
marquis or baron was to pay ‘homage’ - a considerable
amount of money – and also to serve in the army of the
sovereign.
In the course of time many of these castles have disappeared
or have been converted into distinguished mansions.
Possibly the oldest castle is the current prisoners’
tower at the Pancratiusplein which already must have
been a defendable tower house in the 12th century (but
possibly even before that). This tower house of ‘the castle
of Herle’, as the fortress is also referred to, was in
the possession of the counts of Are who were lords of
Heerlen in those days. Later the tower became the seat
of the peace court and the city council, until in 1877
the new city hall at the Geleenstraat became operational.
monument in Ten Esschen, but also at the Weltervijver
and possibly at the Schiffelerhof and at Hoensbroek
Castle.
After that castles got more ‘substance’ and were constructed
in bricks. In the course of the Middle Ages they
are furnished ever more luxuriously, expanded and
renovated. From the ancient Eyckholt Castle in Terworm
and two of the three small Douvenrade castles only ruins
are left, as well as of Meezenbroek castle. Other castles
have disappeared completely, such as Imstenrade (Heerlerbaan)
and Terwijer (De Wieër). Of other castles not
much more is left than a (country) house: Prikkenis,
De Doom, Strijthagen in Welten, Passart-Nieuwenhagen,
the Dreesch and the Schiffelerhof. Just as the latter had
become a large mansion, this also applies to the Benzenraderhof,
De Rousch, the Geleenhof and Upper Douvenrade.
But there were of course also farmsteads and residences,
such as Carisborg Farmstead, the Horicherhof,
De Mullender, the torn down Rennemig mansion, De Baak
Farmstead, the farmsteads in Ten Esschen and also many
half-timbered houses in Welten, Benzenrade, Terschuren
and Koningsbeemd, for example.
In the centre of the city only Huis de Luijff dates from
before 1800 as far as can be verified. Houses around
the Pancratiusplein and in the Pancratiusstraat have old
foundations and basements, that might even have been
part of the network of corridors around the fortress.
There are also some houses at the Coriovallumstraat
with Roman foundations or basements.
Many old monuments, castles, farmsteads and houses are
already mentioned in the oldest handed down fief lists
from the second half of the 14th century. Possibly they
may have had an even older history, because the large
cultivations of this area, including also the granting of
fiefdoms of grounds, took place between 800 and 1000.
A first form of a castle is a defendable hill (‘motte’).
Usually this was a moated elevation with a wooden
defensive tower. Such a ‘motte’ can be found as a national

TERWORM
Natuur en cultuur gaan op Landgoed Terworm al eeuwenlang
hand in hand. Uniek en verrassend aan dit landgoed
is de grote afwisseling die je hier tegenkomt: van lage
moerassen tot hoger gelegen akkers en bossen, van dicht
struikgewas tot Franse stijltuin, van holle weg tot statige
oprijlaan, van slingerende beek tot kaarsrechte grachten.
Het gebied herbergde in het verleden naast het huidige
prachtig gerestaureerde kasteel Terworm de kastelen
Onderste, Middelste en Bovenste Douvenrade, Eyckholt,
Dreesch, Prikkenis, de Struiver en de motte Ten Esschen.
Dat alles bijeen en de hoeves geven het landgoed zijn
historische sfeer.
In de bloeitijd was het landgoed 1.500 hectare groot en
waren er negen pachthoeves. Door uitbreiding van de
stad en de aanleg van wegen is daar nog slechts 220
hectare van over.
De Geleenbeek slingert weer door het landschap en er zijn
fiets- en wandelpaden aangelegd. Verder zijn de boomgaarden,
ruïnes, hoeves en erven in hun oorspronkelijke
toestand teruggebracht. Samen met de uit 1767 daterende
Franse Rococo tuin vormt kasteel Terworm al vele eeuwen
het middelpunt van het fraaie landgoed. In de mijnperiode
werd het landgoed door de Oranje-Nassau Mijnen overgenomen
van baron De Loë. Daarmee wilde de mijn
schadevergoedingen door mijnverzakkingen voorkomen.
En mijnverzakkingen waren er. De artesische bronnen in
het gebied droogden op en het waterrad van de Eikendermolen
kwam in een verzande beek te liggen, waardoor
het molenwerk uiteindelijk maar werd overgedaan aan
de volmolen in Epen. Wel zorgden de ON-mijnen voor
een mooi openluchtzwembad dat in die tijd zeer geliefd
was bij vele Heerlenaren, maar werd gesloten toen
de mijnexploitatie stopte.
Ruim een eeuw, nadat de laatste echte baron is vertrokken,
is kasteel Terworm totaal gerestaureerd en heeft
het eigentijdse aanpassingen gekregen door de nieuwe
hotelfunctie, die in 1999 opende. Daarna is ook de door
graaf Vincent van der Heyden Belderbusch (1690-1771)
aangelegde en in de 20 ste eeuw verdwenen kasteeltuin
met oranjerie en leifruitmuur naar een originele archieftekening
minutieus gereconstrueerd en thans openbaar
toegankelijk.
KERKELIJKE GEBOUWEN
In een akte van 1065 worden twee Heerlense kapellen
genoemd, de één in het centrum (gewijd aan Andreas) en
de ander te Welten (gewijd aan Martinus). Op de plaats
van de Andreaskapel werd de huidige St. Pancratiuskerk
gebouwd. De Martinuskerk te Welten is in de 19 e eeuw
gebouwd tegen de oude kapel. Andere belangrijke
gebouwen met kerkelijke achtergrond zijn o.a. de Barbarakapel
uit 1670 in de wijk Palemig en de oude kerk van
Hoensbroek.
Na de toestemming in 1390 voor de bouw van de kerk
in Hoensbroek duurde het tot 1839 voordat Heerlerheide
een zelfstandige parochie werd en een eigen kerk kreeg.
In 1839 kreeg ook de Hervormde Gemeente een eigen
kerk, aan de Klompstraat (afgebroken rond 1950). Aan
het Wilhelminaplein was sinds jaar en dag een synagoge
gevestigd. Deze was in gebruik tot 1936, toen de nieuwe
synagoge aan de Stationstraat gereed kwam.
Door de bevolkingsgroei ten gevolge van de steenkoolontginning
kwamen er steeds meer rectoraten en parochies
met een eigen kerk.
Na de Tweede Wereldoorlog werden vele rectoraten tot
parochie verheven. Sommige kerken zijn belangrijke
architectonische hoogstandjes, zoals de St. Josephkerk
van Jozef Fanchamps op de Heerlerbaan, de St. Gerarduskerk
te Heksenberg en de St. Jozefkerk te Passart van
Alphons Boosten, de St. Annakerk op het Bekkerveld en
de St. Antoniuskerk te Vrank van Frits Peutz, de kerk van
Jos. Wielders in Schandelen, de Andreaskerk te Heerlerbaan
van Laurens Bisscheroux, de Christus Koningkerk
in Hoensbroek van Anton Swinkels en Bart Salemans,
de Christus Koningkerk in Vrieheide van Jozef Fanchamps
of de Grote St. Jan in Hoensbroek van Caspar Franssen.
Aan het Tempsplein werd in 1932 de Hervormde kerk
gebouwd door Jan en Theo Stuiveling. Met behulp van
architect Den Heijer en Frits Peutz bouwden de gereformeerden
een kerk aan de Burg. Waszinkstraat.
In Heerlerheide verrees de hervormde Sionskerk naar
ontwerp van C.W. Wegener Sleeswijk. De nieuwe Heerlense
synagoge werd gebouwd in 1936 door de Heerlense
architect H. Dassen.

TERWORM
For centuries nature and culture have gone hand in hand
at the Terworm Estate. This estate is unique and surprising
for its large diversity: from low marshes to higher situated
fields and forests, from dense thicket to French ornamental
gardens, from sunken roads to stately drive ways,
from meandering brook to dead straight canals.
In the past the area accommodated, in addition to
the beautifully restored Terworm castle also the castles
Lower-, Middle- and Upper-Douvenrade, Eyckholt,
Dreesch, Prikkenis, the Struiver en the ‘motte’ Ten Esschen.
All these together and the farmsteads create the historical
atmosphere of the estate.
In its heydays the estate was about 1,500 hectares and
there were nine leased farmsteads. Because of expansion
of the city and the construction of roads only 220 hectares
are left.
The Geleenbeek meanders through the scenery and cycle
tracks and footpaths have been constructed. Also the
orchards, the ruins and grounds have been brought back
into their original state. Together with the French Rococo
garden dating from 1767 Terworm Castle has been
the centre of this beautiful estate for centuries now.
During the mining period the estate was taken over by
the Oranje-Nassau Mines of baron De Loë. Thus the
mining company wanted to prevent damage claims due
to subsidence of the mines. And indeed there were
subsidences. The artesian wells in the area dried up and
the water wheel of the Eikendermolen ended up in a
silted-up brook and in the end the only solution was
to sell the milling mechanism to the fulling mill in Epen.
On the other hand the ON-mines built a wonderful
open-air swimming pool which in those days was very
popular with the many Heerlen citizens, but which was
closed after the mines were no longer operational.
More than a century later, after the last real baron had left,
Terworm Castle was fully renovated and got some contemporary
adaptations because of its new function as
a hotel which was opened in 1999. After that also the
castle garden with its Orangery and wall fruit trees,
originally laid out by count Vincent van der Heyden
Belderbusch (1690-1771) and which disappeared in
the 20th century, was meticulously reconstructed based
on an original archive design and is now open to the
public.
ECCLESIASTICAL BUILDINGS
In a deed from 1065 two Heerlen chapels are mentioned,
one in the centre (dedicated to Andreas) and the other
one in Welten (dedicated to Martinus). The current Saint
Pancras Church was built on the location of the Andreas
chapel. In the nineteenth century the Church of Martinus
in Welten was built against the old chapel. Other important
buildings with an ecclesiastical background are
the Barbara chapel from 1670 in the Palemig quarter and
the old church of Hoensbroek.
After a permit was granted in 1390 for the construction of
the parish in Hoensbroek, it was not untill 1839 that
Heerlerheide became an independent parish and got its
own church. In 1839 also the Reformed Church got its own
church at the Klompstraat (pulled down around 1950).
For years and years there had been a synagogue at
the Wilhelminaplein. It was used until 1936 when the
new synagogue at the Stationstraat was finished.
Because of the population growth as a result of the coal
mining industry a need arose for more rectorates and
parishes.
After the Second World War many of these rectorates
were elevated to become parishes. Some churches are
important architectural tour de force, such as the Saint
Joseph church by Jozef Fanchamps at Heerlerbaan,
the Saint Gerardus church in Heksenberg and the Saint
Joseph church in Passart by Alphons Boosten, the Saint
Anna church at the Bekkerveld and the Saint Antonius
church in Vrank by Frits Peutz, the church by Jos. Wielders
in Schandelen, the Andreas church at Heerlerbaan
by Laurens Bisscheroux, the Christ King church in Hoensbroek
by Anton Swinkels and Bart Salemans, the Christ
King church in Vrieheide by Jozef Fanchamps or the Great
Saint John in Hoensbroek by Caspar Franssen.
At the Tempsplein the Dutch Reformed Church was built
by Jan en Theo Stuiveling in 1932. With the help of the
architect Den Heijer and Frits Peutz the Reformed Congregation
built a church at the Burg. Waszinkstraat.
In Heerlerheide arose the reformed Sion church designed
by C.W. Wegener Sleeswijk. The new Heerlen synagogue
was built in 1936 by Heerlen architect H. Dassen.

ERFGOED VAN DE MIJN-
BOUWINDUSTRIE
Bij de ingang van het stadhuis aan de Geleenstraat staat
hij nog: de mijnwerker, met mijnlamp en de hand voor
de ogen tegen het daglicht; een standbeeld van Frans
Gast. Modern, zoals burgemeester Van Grunsven dat
wilde. Een herinnering aan vervlogen tijden.
Maar ook begroet nog steeds de schacht van de Oranje-
Nassaumijn I (ON I) de treinreiziger die naar Heerlen komt
met de grote rode letters ‘ON’ op de schacht. De schachtwielen
draaien – alsof de mijn nog in werking is – tijdens
de uren waarop nu het Nederlands Mijnmuseum voor
het publiek toegankelijk is.
De ON I heeft 75 jaar dienst gedaan, van 1899 tot 1974 en
produceerde in die tijd 31.978.000 ton. Boven de schachten
werden bakstenen schachtgebouwen en stalen
schachtbokken gebouwd voor de enorme liftinstallaties.
Het was het begin van de moderne mijnindustrie. Heerlen
werd centrum van de Nederlandse steenkolenmijnbouw
met de hoofdkantoren van de twee grootste mijnbedrijven,
de Oranje-Nassau Mijnen en de Staatsmijnen.
De Oranje Nassaumijn I is ook de laatste mijn die sloot.
Dat gebeurde op 31 december 1974 met het naar boven
halen van de laatste steenkool. Na de sluiting van
de mijnen kwam de operatie van ‘zwart naar groen’
en werden de mijnbedrijven en bijbehorende infrastructuur
als het ware volledig weggepoetst.
Maar als je even verder kijkt dan ademt de hele stad nog
de geur van de mijnindustrie. Op allerlei verborgen
plekken kom je bouwsels, objecten en zelfs woonwijken
tegen die er door de bouwbureaus van de mijnen of door
mijndirecties ingehuurde architecten zijn neergezet.
Meteen in het oog springt het (groene) hoofdkantoor
van de Oranje-Nassau Mijnen naar ontwerp van architect
D. Roosenburg uit 1931.
Vooral aan de Sittarderweg is de hiërarchie van de mijnorganisatie
goed af te lezen. Daar bouwde ON-mijnen
tussen 1909 en 1915 ingenieurs, (adjunct) opzichtersen
beambtenwoningen (nrs. 70-112) naar ontwerp van
architect Jan Lugten (1866-1947) en ook de typische
rug-aan-rug-arbeidershuizen met vier wooneenheden
(nrs. 112d-112h) en in de achterliggende straten, de mijnkolonie
Grasbroek. De hoogste baas woonde het dichtst
bij de mijn.
De ON III in Heerlerheide-Rennemig werd aangelegd in
1912 en kwam in exploitatie in 1917. Op 3-8-1973 eindigde
de kolenproductie en op 29-3-1974 ging de 56 jaar oude
en 42 meter hoge schacht om. In 1954 had de ON III de
hoogste dagproductie (964 ton, 400 ton meer als ON I)
van alle vier de ON-zetels.
De ingang van de vierde Heerlense mijn, de Oranje-Nassau
IV, lag waar nu de ingang van de zilverzandgroeve
Sibelco is. Het was de laatste mijn die in Heerlen in
productie kwam. Dat gebeurde in 1928. De schachten
waren al in 1912 aangelegd. De mijn sloot op 15 oktober
1973 haar poorten.
De tweede Heerlense mijn, de Staatsmijn Emma, werd
tussen 1908 en 1913 aangelegd op het uitgestrekte jachtgebied
van graaf De Marchant et d’Ansembourg uit
Amstenrade in Treebeek. Treebeek is door Staatsmijnen
aangelegd voor de vele koempels uit het noorden van
Nederland die men voor de mijnarbeid ronselde.
De Staatsmijn Emma was in bedrijf van 1911 tot 1973.
De Emma was de op een na grootste mijn van Nederland
en haalde in totaal 109.032.000 ton steenkool uit de
ondergrond tot een diepte van 980 m. Het ondergrondse
gebied van de Emma besloeg een oppervlakte van 7.235
hectare. Op het hoogtepunt werkten er 10.000 mensen
in de mijn, waarvan 6.000 ondergronds.
Tussen 1983 en 1993 gingen de gebouwen van de mijn
tegen de vlakte. Dankzij particulier initiatief is de gevelsteen
met de tekst Staatsmijn Emma anno 1911 bewaard
gebleven, te vinden bij de ingang van het zorgcomplex
Emmastaete aan de Akerstraat Noord. Ongeveer hier was
destijds de ingang van de staatsmijn en een groot beeldbepalend
schachtgebouw.
Met steun van de mijnen verrezen kerken, gemeenschapshuizen,
speeltuinen en sportaccommodaties.
Daarnaast hebben uiteraard de vele woningcorporaties
woonwijken en huizen voor mijnpersoneel gebouwd, maar
dan meestal weer wat verder van de mijn.

HERITAGE OF THE MINING
INDUSTRY
At the entrance of the city hall at the Geleenstraat he is
still there: the miners with his miner’s lamp and hand
shielding his eyes against the daylight; a statue made by
Frans Gast. Modern, as requested by mayor Van Grunsven.
A memory of days gone by.
But also the travellers by train who come to Heerlen are
still welcomed by the mine shaft of the Oranje Nassau
mine I (ON I), with its large red letters ‘ON’ on the shaft.
At the hours that the Dutch Mining Museum is now open
to the public the shaft wheels are turning again, as if
the mine was still operational.
The ON I had been operational for 75 years, from 1899
until 1974 and in those years it yielded 31,978,000 tons.
Above the shafts brick shaft buildings and steel pit heads
were built for the enormous lift installations. It was the
beginning of modern mining industry. Heerlen became
the centre of the Dutch coal mining industry with the
headquarters of the two largest mining companies,
the Oranje-Nassau Mines and the State mines.
The Oranje Nassau mine I was also the last mine to be
closed down. This was on 31 December 1974 when the last
coal was brought to the surface. After the closing of the
mines the operation ‘black to green’ was started and the
mining companies and their related infrastructure were as
it were fully erased from the surface of the earth.
But if you take a closer look then the entire city still
breathes the scents of the mining industry. At all sorts
of hidden locations one is confronted with structures,
objects and even neighbourhoods that have been built
by the construction companies of the mines or by the
architects hired by the management of the mines. A real
eye catcher is the 1931 (green) head office of the Oranje
Nassau mines designed by the architect D. Roosenburg.
Especially at the Sittarderweg the hierarchy of the mining
organization is evident. There, between 1909 and 1915,
the ON-mines built engineers’-, (assistant) supervisors’-
and officials’ houses (nos. 70-112) designed by the architect
Jan Lugten MSc. (1866-1947) and also the typical
back-to-back labourers’ houses consisting of four residential
units (nos. 112d-112h) and in the more remote streets,
the miners’ colony Grasbroek. The highest official lived
closest to
the mines.
The ON III in Heerlerheide-Rennemig was built in 1912 and
became operational in 1917. On 3-8-1973 the coal production
stopped and on 29-3-1974 the 56 years old and 42
metres high shaft went down. In 1954 the ON III had the
highest daily production (964 tons, 400 tons more than
ON I) of all four ON-locations.
The entrance of the fourth Heerlen mine, the Oranje
Nassau IV, was located where is now the entrance of
the Sibelco silver sand quarry. It was the last mine to
become operational in Heerlen. This was in 1928.
The shafts had already been built in 1912. The mine
closed its gates on 15 October 1973.
The second Heerlen mine, the State mine Emma, was built
between 1908 and 1913 at the extensive hunting grounds
of count De Marchant et d’Ansembourg from Amstenrade
in Treebeek. Treebeek was built by the State mines for
the many ‘koempels’ (miners) from the north of the
Netherlands who were recruited for mining activities.
The State mine Emma was operational from 1911 until 1973.
The Emma was the second largest mine of the Netherlands
and in total excavated 109,032,000 tons of coal
from a depth up to 980 metres. The underground area
of the Emma was approximately 7,235 hectares. In its
heydays 10.000 people were employed in the mine,
6.000 of which underground.
Between 1983 and 1993 the buildings of the mine were
pulled down. Thanks to private initiative the plaque with
the text ‘State mine Emma anno 1911’ was preserved and
now can be found at the entrance of the care institution
Emmastaete at the Akerstraat Noord. Approximately
at this location used to be the entrance of the state mine
and a large iconic shaft building.
With the support of the mines churches arose, and
community houses, playgrounds and sporting accommodations.
In addition of course the many housing associations
have built residential neighbourhoods and houses
for mining employees, but usually somewhat further away
from the mine.

COLOFON
Dit boek is een uitgave van de gemeente Heerlen,
in samenwerking met de Werkgroep Open Monumentendag
Heerlen.
Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd
zonder bronvermelding.
ISBN 978-90-829065-0-9
© 2018 Gemeente Heerlen,
Werkgroep Open Monumentendag
Concept en Lay-out: T-Force Communicatieburo, Heerlen
Fotografie: Cyril van de Weijer, Studio Cyril, Oirsbeek
Auteurs:
Fred Vondenhoff,
voormalig beleidsadviseur cultureel erfgoed van de
gemeente Heerlen. Was in de periode 2000 tot 2018 voorzitter
van de Werkgroep Open Monumentendag Heerlen
en is daar nog steeds lid van.
Ton van Mastrigt,
stedenbouwkundige en voormalig hoofd Ruimtelijke
Ordening van de gemeente Heerlen. Was van 2001 tot
2007 stadsarchitect van Heerlen en is voorzitter van de
Programmacommissie Vrienden van SCHUNCK*architectuur.
Ton is sedert vele jaren lid van de Werkgroep Open
Monumentendag Heerlen.
Roelof Braad,
voormalig stadshistoricus van Heerlen en als zodanig
betrokken bij Historisch Goud-Rijckheyt, centrum voor
regionale geschiedenis te Heerlen. Momenteel hoofdredacteur
van MijnStreek, historisch magazine voor
Parkstad Limburg. Ook Roelof maakt deel uit van de
Werkgroep Open Monumentendag Heerlen.
Eindredactie: Chris Tiekstra
Drukwerk: B-mediagroep, Maastricht
Werkgroep Open Monumentendag Heerlen:
Op de site www.openmonumentendagheerlen.nl staat
intussen een indrukwekkende hoeveelheid informatie met
betrekking tot Heerlens Cultureel Erfgoed.
Leden Werkgroep Open Monumentendag Heerlen
Frits Lamers
Gemeente Heerlen
Fred Vondenhoff
Persoonlijke titel
Ton van Mastrigt
SCHUNCK*
Martin van der Weerden LGOG
Roelof Braad
Het Land van Herle
Rob Smeets
Heritage Revival
Michel Lemaire
Historisch Goud
Mark van Dijk
Het Land van Herle
Sander van Daal
Persoonlijke titel
Quintly van Tilburg
Persoonlijke titel
Chris Tiekstra
T-Force
Bronnenlijst:
Collecties Historisch Goud-Rijckheyt / www.rijckheyt.nl
www.monumenten.nl / www.kerkgebouwen-in-Limburg.nl
www.heerlenvertelt.nl
www.openmonumentendagheerlen.nl
- Architectuurwandelingen Heerlen, (Heerlen: Vitruvianum 2005)
- W. Arets, W. van den Bergh en W. Graatsma, F.P.J. Peutz architekt
1916-1966 (Eindhoven 1981)
- S. van Daal en T. van Mastrigt, Modernisme in Parkstad Limburg
(Heerlen: SCHUNCK* 2018)
- Jeroen Goudeau en Agnes van der Linden (red.), Jan Stuyt (1868-
1934) Een begenadigd en dienend architect, (Nijmegen 2011)
- M.J.R. Habets (et al.), Architectuur uit de 20 e eeuw in Limburg
1900–1985 (Maastricht 1985)
- Heerlen architectuur en stedenbouw 1850-1940 (Zwolle 2003)
- C. Hofstee, R. de Jong, en J. Janssen, Inventarisatie Mijnmonumenten
(Heerlen 1978)
- Dorine van Hoogstraten, Dirk Roosenburg: 1887-1962 (Rotterdam
2005)
- W. Hupperetz (et al.), Kastelen in Limburg; burchten en landhuizen
(1000-1800) (Utrecht 2005)
- J. Leblanc, Monumentennota Heerlen (Heerlen 1990), beleidsnota
met drie bijlagen.)
- W. Marres en J.J.F.W. van Agt, De Nederlandse monumenten van
geschiedenis en kunst: geïllustreerde beschrijving uitgegeven
vanwege de Rijkscommissie voor de monumentenbeschrijving:
Dl. V. De provincie Limburg: 3e stuk. Zuid-Limburg, uitgezonderd
Maastricht Afl. 1 (´s-Gravenhage 1962)
- Monumenten Inventarisatie Project Limburg, een inventarisatie van
bouwkundige structuren en relicten uit 1850-1940. Rapport Heerlen, 6
dln. (Maastricht 1992)
- Parkstad Limburg Architectuur Fietsroute (Heerlen 2009)
- Kirsten Schipper en Joosje van Geest, Jos Klijnen, (Rotterdam 1999)
- Rosa Visser-Zaccagnini, Architect F.P.J. Peutz (1896-1974)
Romantisch Rationalist (Rotterdam 2013)
En de eerdere uitgaven van de Werkgroep Open Monumentendag
Heerlen, 1991-2017.

COLOPHON
This book is a publication of the municipality of Heerlen,
in collaboration with the Workgroup Open Monuments’
Day Heerlen.
Nothing from this publication may be reproduced without
source acknowledgement.
ISBN 978-90-829065-0-9
© 2018 Municipality of Heerlen,
Workgroup Open Monuments' Day
Concept and Lay-out: T-Force Communication agency,
Heerlen
Photography: Cyril van de Weijer, Studio Cyril, Oirsbeek
Authors:
Fred Vondenhoff,
former policy advisor for the cultural heritage of the
municipality of Heerlen. In the period 2000 until 2018
he was chairman of the Workgroup Open Monuments’
Day Heerlen and is still a member of that group.
Ton van Mastrigt,
urban development expert and former chief Spatial
Planning for the municipality of Heerlen. From 2001 until
2007 he was municipal architect of Heerlen and he is
chairman of the Program Committee Friends of
SCHUNCK*architecture. For many years now Ton has
been a member of the Workgroup Open Monuments’ Day
Heerlen.
Roelof Braad,
former city historian of Heerlen and as such involved in
Historisch Goud - Rijckheyt, centre for regional history in
Heerlen. Currently editor-in-chief of MijnStreek, historical
magazine for Parkstad Limburg. Roelof is also a member
of the Workgroup Open Monuments’ Day Heerlen.
Editor: Chris Tiekstra
Print: B-mediagroep, Maastricht
Workgroup Open Monuments’ Day Heerlen:
By now the site www.openmonumentendagheerlen.nl
contains an impressive amount of information regarding
Heerlen’s Cultural Heritage.
Members of Workgroup Open Monuments’ Day Heerlen
Frits Lamers
Municipality of Heerlen
Fred Vondenhoff
In private capacity
Ton van Mastrigt
SCHUNCK*
Martin van der Weerden LGOG
Roelof Braad
Het Land van Herle
Rob Smeets
Heritage Revival
Michel Lemaire
Historisch Goud
Mark van Dijk
Het Land van Herle
Sander van Daal
In private capacity
Quintly van Tilburg
In private capacity
Chris Tiekstra
T-Force
Index of sources:
Collections Historisch Goud-Rijckheyt / www.rijckheyt.nl
www.monumenten.nl / www.kerkgebouwen-in-Limburg.nl
www.heerlenvertelt.nl
www.openmonumentendagheerlen.nl
- Architectuurwandelingen Heerlen, (Heerlen: Vitruvianum 2005)
- W. Arets, W. van den Bergh en W. Graatsma, F.P.J. Peutz architekt
1916-1966 (Eindhoven 1981)
- S. van Daal en T. van Mastrigt, Modernisme in Parkstad Limburg
(Heerlen: SCHUNCK* 2018)
- Jeroen Goudeau en Agnes van der Linden (red.), Jan Stuyt (1868-
1934) Een begenadigd en dienend architect, (Nijmegen 2011)
- M.J.R. Habets (et al.), Architectuur uit de 20 e eeuw in Limburg
1900–1985 (Maastricht 1985)
- Heerlen architectuur en stedenbouw 1850-1940 (Zwolle 2003)
- C. Hofstee, R. de Jong, en J. Janssen, Inventarisatie Mijnmonumenten
(Heerlen 1978)
- Dorine van Hoogstraten, Dirk Roosenburg: 1887-1962 (Rotterdam
2005)
- W. Hupperetz (et al.), Kastelen in Limburg; burchten en landhuizen
(1000-1800) (Utrecht 2005)
- J. Leblanc, Monumentennota Heerlen (Heerlen 1990), beleidsnota
met drie bijlagen.)
- W. Marres en J.J.F.W. van Agt, De Nederlandse monumenten van
geschiedenis en kunst: geïllustreerde beschrijving uitgegeven
vanwege de Rijkscommissie voor de monumentenbeschrijving:
Dl. V. De provincie Limburg: 3e stuk. Zuid-Limburg, uitgezonderd
Maastricht Afl. 1 (´s-Gravenhage 1962)
- Monumenten Inventarisatie Project Limburg, een inventarisatie van
bouwkundige structuren en relicten uit 1850-1940. Rapport Heerlen, 6
dln. (Maastricht 1992)
- Parkstad Limburg Architectuur Fietsroute (Heerlen 2009)
- Kirsten Schipper en Joosje van Geest, Jos Klijnen, (Rotterdam 1999)
- Rosa Visser-Zaccagnini, Architect F.P.J. Peutz (1896-1974)
Romantisch Rationalist (Rotterdam 2013)
And all former editions of the Workgroup Open Monuments' Day
Heerlen, 1991-2017.

INDEX OP NAAM MONUMENT
Anna, Kerk van de heilige Moeder ....................................................56
Antonius van Padua-kerk en klooster, St. ..................................................85
Apotheek Claessens .........................................................................................108
Apotheek Claessens ..........................................................................................95
Architectenatelier Valkenburgerweg ..........................................................89
Atelierwoning Schoolstraat ............................................................................90
Baak, Hoeve de ....................................................................................76
Barabarakapel ......................................................................................................75
Beambtenwoningen Heideveldweg ...............................................................2
Beambtenwoningen Rennemigstraat ............................................................5
Belgisch grafmonument ...................................................................................98
Berg, Huize de ......................................................................................................73
Berghof, Hoeve ....................................................................................................19
Bernardinuscollege, Kapel ...............................................................................58
Broederhuis ...........................................................................................................72
Caumermolen .......................................................................................53
Christus Koningkerk ...........................................................................................10
Corisberg, Hoeve ................................................................................................50
Corneliuskerk met pastorie, H. ........................................................................7
Directeurswoning (Technische School) ...........................................91
Directeurswoning en kapel (Vroedvrouwenschool) ............................45
Dohm, Huys De ...................................................................................................39
Doom, Herenhuis De ........................................................................................38
Douvenrade, Hoeve Overste ...........................................................................28
Douyvenrade, Ruïne Middelste en Onderste ............................................29
Dresens, Stadsvilla .............................................................................................96
Driesch, Hoeve Den ...........................................................................................26
Droepnaas, Hoeve ..............................................................................................49
Dubbel woonhuis, Laan van Hövell tot Westerflier ..............................94
Dubbele stadsvilla, Akerstraat .......................................................................59
Duijsens, Villa ......................................................................................................106
Eikhold, Villa ..........................................................................................31
Erk, Hoeve De ........................................................................................................51
Esschenweg¸ Hoeve ...........................................................................................18
Eyckholt (met molen), Riddergoed .............................................................27
Francisca, Villa ....................................................................................61
Franciscus van Assisiëkerk, Sint ...................................................................88
Geleenhof, Hoeve ................................................................................30
Gemmeke, Sigarenwinkel ...............................................................................105
Gerardus Majella-kerk, St. ..................................................................................3
Gitsbach, Hoeve ..................................................................................................24
Glaspaleis ..............................................................................................................115
Grand Hotel ..........................................................................................................119
Grenspaal .............................................................................................................104
Haex, Villa ............................................................................................57
Heilig Hartbeeld ................................................................................................102
Hoensbroek, Kasteel ...........................................................................................17
Hoofdingenieurswoning ..................................................................................80
Hoofdkantoor ON ...............................................................................................86
Hoofdopzichterswoningen (Heideveldweg) ................................................1
Hoofdopzichterswoningen (Sittarderweg) ................................................81
Horicherhof ...........................................................................................................48
Imstenrade, Villa ..................................................................................42
Imstenraderhof .....................................................................................................41
Josephkerk, Sint ..................................................................................46
Kapel Vroedvrouwenschool ...............................................................45
Kerkhofkapel ........................................................................................................97
Kerkorgel H. Hartkerk ........................................................................................78
Kleine St. Jan .........................................................................................................16
Kneepkens, Winkelhuis ......................................................................................111
Koetshuis ...............................................................................................................32
Kweekschool voor meisjes ..............................................................................55
Landgraaf, De .........................................................................................4
Linde, Huis op de ................................................................................................92
LOMA-huis ..............................................................................................................14
Luijff, Huis de ........................................................................................................118
Meezenbroek, Poortgebouwl .............................................................77
Mijnwerkerswoningen (De Butting) ..............................................................13
Mijnwerkerswoningen (Grasbroek) ..............................................................83
Mijnwerkerswoningen Ganzeweide ................................................................6
Mijnwerkerswoningen Leenhof ......................................................................74
Molenaarswoning en graanmaalderij ............................................................12
Molenberg, Hoeve ...............................................................................................67
Molenbergpark, Dubbel landhuis ..................................................................63
Molenbergpark, dubbel woonhuis ...............................................................54
Molenbergpark, Dubbel woonhuis ...............................................................68
Molenbergpark, Dubbel woonhuis ...............................................................69
Molenbergpark, Dubbele villa ........................................................................64
Molenbergpark, vijf beambtenwoningen ...................................................70
Molenbergpark, Villa ..........................................................................................62
Montjove Ten Esschen ......................................................................................20
Motte De Struiver ................................................................................................23
Mullender, Hoeve De ..........................................................................................37
Oliemolen .............................................................................................60
Openbare bibliotheek .......................................................................................101
Opzichterswoningen (Sittarderweg) ...........................................................82
Pancratiuskerk, St. ...............................................................................113
Pasmans, Hoeve .................................................................................................47
Passart (hoeve en kasteel) ...............................................................................11
Patronaat ...............................................................................................................84
Politiebureau (Heerlerheide) .............................................................................8
Protestantse Kerk ...............................................................................................99
Retraitehuis ............................................................................................71
Romeins badhuis (thermen) .........................................................................103
Rotan Rentenaar, Hoeve ...................................................................................22
Rousch, Hoeve De ..............................................................................................40
Royal-bioscoop ..................................................................................................107
Savelbergklooster en -kapel .............................................................117
Schachtgebouw ON I ........................................................................................87
Schandelermolen ................................................................................................79
Schelmentoren ....................................................................................................114
Schiffelerhof ..........................................................................................................52
Slobbe, Villa Van ..................................................................................................43
Smet, Woonhuis De .............................................................................................15
Stadhuis ................................................................................................................109
Strijthagen, Herenhuis .......................................................................................36
Struiver, Hoeve De ...............................................................................................21
Tempsplein, Straatwand ...................................................................100
Terworm, Kasteel .................................................................................................25
Thissen, Wijnhandel ...........................................................................................112
Ulo, Sint Pancratius ..............................................................................93
Vroedvrouwenschool ..........................................................................44
Walmuur, Restant ................................................................................116
Warenhuis, (Hema) voormalig ......................................................................110
Wegkruis Kampstraat ..........................................................................................9
Welten, Woningen ..............................................................................................34
Weltermolen .........................................................................................................35
Wijnands, Villa .....................................................................................................66
Zoetmulder, Villa .................................................................................65
Zomerweelde, Villa .............................................................................................33

INDEX OP ADRES
Akerstraat 39 ........................................................................................97
Akerstraat 50 ........................................................................................................98
Akerstraat 90 .......................................................................................................96
Akerstraat 65a, 65b ...........................................................................................95
Akerstraat 97A .....................................................................................................58
Akerstraat 110, 112 ................................................................................................59
Akerstraat 126 .......................................................................................................57
Akerstraat Noord 310, 312 .................................................................................12
Beersdalweg 62, 64 .............................................................................85
Bekkerveld 1 ..........................................................................................................55
Bekkerveld 10 .......................................................................................................56
Bongerd 2 .............................................................................................................108
Bongerd 18 ............................................................................................................115
Burgemeester De Hesselleplein 25 ...............................................................91
Buttingstraat 24 ....................................................................................................14
Buttingstraat 28 t/m 46 .....................................................................................13
Caumerbeeklaan 50, 52 ......................................................................54
Caumerbeeklaan 59 ...........................................................................................63
Caumerbeeklaan 66, 68 ...................................................................................64
Caumerbeeklaan 70 ...........................................................................................65
Caumerbeeklaan 80 ...........................................................................................66
Caumerdalschestraat 15 ....................................................................................63
Caumerdalschestraat 22 ...................................................................................62
Caumermolenweg 12 .........................................................................................53
Coriovallumstraat 9 ..........................................................................................103
Coriovallumstraat 9 ..........................................................................................104
Corisbergweg 1 ....................................................................................................50
Corisbergweg 119 en 117 ...................................................................................49
Corisbergweg 119A, 121 .....................................................................................48
De Doom 22 ..........................................................................................37
De Doom 44, 46, 48 ...........................................................................................38
De Doom 50 ..........................................................................................................39
De Thun 172 t/m 190 ..........................................................................................34
Deken Nicolayestraat 1, 3 ...............................................................................100
Douvenrader Allee 1 ...........................................................................................28
Douvenrader Allee bij 1 .....................................................................................29
Dr. Clemens Meulemanstraat 1 .......................................................................46
Dr. Poelsstraat 8 ..................................................................................................110
Dr. Poelsstraat 23 .................................................................................................111
Dreesch 1 ................................................................................................................26
Ds. Jongeneelstraat 1 ........................................................................................99
Ds. Jongeneelstraat 2, 4, 6 ............................................................................100
Eikendermolenweg 4 ...........................................................................27
Esschenweg 111 ......................................................................................................19
Esschenweg 119 .....................................................................................................18
Ganzeweide 31 t/m 49 ..........................................................................6
Gasthuisstraat 2, 4 .............................................................................................117
Gasthuisstraat 45 ................................................................................................73
Geleenstraat 27 ..................................................................................................109
Geleenstraat 55 ..................................................................................................105
Geleenstraat 7 ......................................................................................................112
Grasbroek 1 t/m 15, 2 t/m 16 ...........................................................................83
Heerenweg 45 .........................................................................................3
Heideveldweg 17, 19, 21, 23 ................................................................................2
Heideveldweg 25-27 ..............................................................................................1
Heulsstraat 39 .........................................................................................................8
Honigmannstraat 59 ........................................................................................106
Hoofdstraat 63 ......................................................................................................16
Imstenrade 2, 3, 4 .................................................................................41
Imstenrade 5 .........................................................................................................42
Johannes XXIII-singel 46 ....................................................................51
Justus van Maurikstraat 37 ..............................................................................67
Kampstraat tegenover 104 ...................................................................9
Kasteellaan 1 ..........................................................................................................77
Kerkraderweg 9 ...................................................................................................72
Kerkstraat 6, 8 ........................................................................................................7
Klinkertstraat 110 ..................................................................................................17
Kloosterkensweg 17 ...........................................................................................40
Kloosterweg 1 .......................................................................................................86
Kouvenderstraat 132 ...........................................................................................15
Laan van Hövell tot Westerflier 19, 21 ..............................................94
Laan van Hövell tot Westerflier 23 ...............................................................93
Laanderstraat 33 .................................................................................................88
Leenhofstraat 1 t/m 19, 2 t/m 20 ...................................................................74
Leon Biessenstraat 71 .....................................................................................47
Meezenbroekerweg 95 .......................................................................76
Meezenbroekerweg 116 .....................................................................................78
Mergelsweg 184 t/m 198 ..................................................................................34
Mijnmuseumpad 2 ..............................................................................................87
Molenberglaan 73, 75 ........................................................................................68
Molenberglaan 112, 114 .......................................................................................69
Molenberglaan 116 t/m 124 ..............................................................................70
Navolaan 83 ...........................................................................................10
Nieuwenhofstraat 2 t/m 20 ..............................................................................13
Oliemolenstraat 1 .................................................................................95
Oliemolenstraat 32 .............................................................................................60
Oliemolenstraat 60 ..............................................................................................71
Oude Lindestraat 1 ..............................................................................................92
Pancratiusplein ....................................................................................116
Pancratiusplein 44 .............................................................................................114
Pancratiusplein 45 ..............................................................................................113
Parc Imstenrade bij 3 ........................................................................................45
Parc Imstenrade 3 t/m 130 ..............................................................................44
Passartweg 56 en 56A ........................................................................................11
Rennemigstraat 6 t/m 20 ......................................................................5
Schaesbergerweg 194 t/m 200 .........................................................74
Schandelermolenweg 16 ..................................................................................79
Schiffeler 1 ..............................................................................................................52
Schoolstraat 1 .......................................................................................................90
Schrieversheide ......................................................................................................4
Sint Franciscusweg 69 .......................................................................................61
Sittarderweg 70, 72 ............................................................................................81
Sittarderweg 74 t/m 112 ....................................................................................82
Sittarderweg 79B .....................................................................................80
Sittarderweg 112D t/m K ..................................................................................83
Sittarderweg 143 .................................................................................................84
Slotweg 2 ...............................................................................................................75
Stationsplein 5 ....................................................................................................107
Tempsplein bij 2 .................................................................................102
Tempsplein 10 ......................................................................................................101
Tempsplein 14 .......................................................................................................99
Tempsplein 18 t/m 22 ......................................................................................100
Ten Escchen ..........................................................................................23
Ten Esschen bij 2 ................................................................................................20
Ten Esschen 26 ....................................................................................................22
Ten Esschen 80 .....................................................................................................21
Terworm 5 ................................................................................................................5
Terworm 6 ..............................................................................................................24
Valkenburgerweg 22 ...........................................................................89
Valkenburgerweg 54 .........................................................................................30
Valkenburgerweg 70 ..........................................................................................32
Valkenburgerweg 72 ...........................................................................................31
Valkenburgerweg 167 .........................................................................................33
Welterkerkstraat 1 ................................................................................36
Welterkerkstraat 2 ..............................................................................................35
Wilhelminaplein 17 ..............................................................................................119
Wilhelminaplein 24 .............................................................................................118
Zandweg 122 .........................................................................................43
Zandweg 178 .........................................................................................................45