Happy Child

Happy
ChilD
Health
In Utrecht werken we in
onderzoek samen aan geluk
en gezondheid bij kinderen:
professionals vertellen
Ieder kind verdient het om
te kunnen spelen en plezier
te maken
Samen bijdragen aan het
prachtige proces van
opgroeiende kinderen tot
ver in volwassenheid

Colofon
Uitgave 2018
Uitgever
Dit magazine is een co-creatie van speerpunt Child
Health UMC Utrecht, Dynamics of Youth Universiteit
Utrecht, gemeente Utrecht en Trimbos-instituut.
Redactie
Marjon Waller en Celine Uit de Weerd (eindredactie)
en Marije Witsenboer
Ontwerp
UMC Utrecht, Design & Producties;
Laura Langenbach en Barbara Hagoort
Beeld coördinatie
UMC Utrecht, Design & Producties; Jelle Westerhoff
Teksten
Marjon Waller, Femke van der Kolk en Liselotte van Schie
Fotografie
UMC Utrecht, Design & Producties;
Thomas Dobber, Thirza Luijten, Marieke Oosterman,
Ivar Pel, Roland Pierik, Ed van Rijswijk, Steven Snoep
en Rogier Veldman
Illustraties
Thinkstockphotos.com,
Barbara Hagoort en Laura Langenbach
Druk
Drukkerij Revon, Woerden
Contact
Anneke van der Brug, programmamanager
speerpunt Child Health, UMC Utrecht
E: A.W.vanderBrug@umcutrecht.nl M: +31 6 1636 11 51
Petra van Dijk, uitvoerend directeur
Dynamics of Youth, Universiteit Utrecht
E: doy-info@uu.nl
Veerle Wieërs, gemeente Utrecht
E: volksgezondheid@utrecht.nl T: +31 30 28 63263
UMC Utrecht
Child Health
In samenwerking met vriendenwkz.nl
Inhoud

06
12
16
26
18
19
41
68
46
06
12
16
18
19
26
41
46
68
Partijtje hockey met de wethouder
De kanjerKetting helpt kinderen met kanker
Metabole ziekten: ‘Impact op ons hele gezin’
Chronisch ziek en toch gelukkig
Geluk de ruimte geven op de polikliniek
Youth onderzoek onder 6000 kinderen
Verbreden in leefomgeving en geluk
Youth got talent
Activiteiten voor kinderen in het WKZ
Happy ChilD 3

De dynamiek van de jeugd – over levensloop en geluk
Samenwerken voor
het geluk van kinderen
In dit magazine komen meer dan 30 professionals van vier organisaties
aan het woord over het belang van samenwerking in Utrecht voor het
geluk van kinderen. Door samen te werken maak je onderzoek
maatschappelijk relevant. Deze Utrechtse organisaties brengen
praktijk, beleid en onderzoek dichter bij elkaar. Samenwerken voor een
optimale mentale en fysieke gezondheid van kinderen. Goed voor het
geluk van al onze kinderen, (chronisch) ziek en gezond.
Child Health
In het UMC Utrecht en Wilhelmina
Kinderziekenhuis werken artsen,
fysiotherapeuten en vele andere
behandelaars samen met biologen,
genetici, statistici en andere
wetenschappers. Daar horen ook
ouders, psychologen,
verpleegkundigen en andere
zorgverleners bij. Want het speciale
van kinderen is dat ze ook
psychisch en sociaal in ontwikkeling
zijn. Die ontwikkeling van een kind
kan het beloop van een ziekte sterk
beïnvloeden en andersom. Soms
wordt een kind niet lichamelijk
beter, maar kunnen we kind en
ouders toch helpen gelukkig te
worden.
“
Een chronische ziekte
vormt kinderen in hun
persoonlijkheid. Als
zorgverleners zijn we dan
ook niet alleen technisch
bezig met lichamelijke
klachten, maar zijn we ons
steeds bewust van het
belang van hun psychische
ontwikkeling. Dat maakt
het werk zo relevant.
Kors van der Ent
“
Ik ben dagelijks onder de
indruk van het talent van
de mensen die bij al deze
organisaties werken en
studeren. Wij moeten zorgen
dat zij kunnen floreren en
bijdragen aan het oplossen
van de maatschappelijke
problemen waar onze wereld
mee te maken heeft.
Anton Pijpers
Daarom is alles gericht op
de levensloop van het kind.
Levensloop-zorg als kern van de
UMC Utrecht Child Health-visie.
Zorgverleners, onderzoekers,
opleiders en jonge patiënten uit het
ziekenhuis vertellen in dit magazine
over nieuwe behandelingen en
interventies in de zorg en
doorbraken in het onderzoek, die
allemaal in het teken staan van
levensloop en geluk van kinderen.
Dynamics of Youth
Steeds meer kwetsbare kinderen
komen in serieuze problemen
doordat ze moeilijk kunnen voldoen
aan alle eisen die het moderne
leven aan ze stelt. De Universiteit
Utrecht investeert samen met het
UMC Utrecht in de toekomst met
onderzoek naar biologische en
sociaal-culturele factoren die de
ontwikkeling van onze jeugd
beïnvloeden. Wil je maatschappelijke
problemen aanpakken, dan kun je
het beste beginnen bij kinderen.
Binnen het onderzoeksthema
Dynamics of Youth van de Universiteit
Utrecht bestuderen wetenschappers
uit alle faculteiten hoe kinderen
en jongeren zich ontwikkelen in
onze snel veranderende samenleving.
Samenwerking is cruciaal om
ontwikkeling bij kinderen beter te
leren begrijpen. Onderzoekers
vertellen in dit magazine hoe hun
projecten rond opgroeien in de
stad, communicatie en gedrag,
het belang van spel voor de ontwikkeling,
groepsgedrag en verslaving
bijdragen aan welzijn en geluk
van kinderen.
Gezondheid in beeld
De stad Utrecht wil een stad zijn
waarin kinderen een goede start
krijgen en gezond en veilig kunnen
opgroeien. Waarin ze ‘gewoon mee
kunnen blijven doen’, ook als ze
(chronisch) ziek zijn. Door naar
school te blijven gaan, lessen te
volgen en met genoeg plekken om
fijn te spelen. Een gezin dat hulp
nodig heeft moet dat het liefst in de
eigen buurt kunnen vinden. Het
Utrechtse zorgnetwerk is actief, op
stedelijk en op buurtniveau. Als
gemeente vragen we ons steeds af
in welke rol, hoe we samen met
andere partijen kunnen bijdragen
aan onze maatschappelijke taak.
4 Happy ChilD

“
Gezondheid en geluk zijn brede
begrippen. Chronisch zieke kinderen
geven aan dat zij zich gelukkig kunnen
voelen ook al zijn ze ziek. Door steun uit
de omgeving en het gevoel gewoon mee
te kunnen doen, op school en thuis.
Jan van Zanen
Kors van der Ent, voorzitter speerpunt
Child Health UMC Utrecht
Het Utrechts gezondheidsprofiel 2018* geeft
inzicht in de gezondheid van Utrechters.
Hiermee kunnen we samen met onze partners
gericht werken aan gezond stedelijk leven.
Uitganspunt is dat iedereen zo actief en vitaal
mogelijk mee kan doen. Dat geldt ook voor
burgemeester van Zanen zelf. Als burgemeester
én als trotse inwoner van de stad.
*www.volksgezondheidsmonitor.nl.
Serious games
Het Trimbos-instituut voor geestelijke
gezondheidszorg, verslavingszorg en
maatschappelijke zorg wil kennis toepasbaar
maken voor de praktijk. Die kennis moet
maatschappelijk relevant zijn en ook
internationaal ingezet kunnen worden.
Als Nederlands kennisinstituut richten we
ons samen met andere Utrechtse partijen op
thema’s zoals alcohol, drugs, tabak, veel
voorkomende psychische stoornissen en
ernstige psychische aandoeningen. Daarbij
vormt de lange termijn het uitgangspunt.
Elk thema wordt uitgewerkt in een
multidisciplinair en integraal aanbod van
monitoring, preventie, behandeling en zorg.
Om zo de kwaliteit van leven te bevorderen.
Zoals mobiele apps die jongeren helpen te
stoppen met roken of drinken en serious
games tegen angst en depressie. Daarover
vertellen Trimbos-onderzoekers uitgebreid in
dit magazine.
Rutger Engels, voorzitter raad van
bestuur Trimbos-instituut
Jan Zanen, burgemeester van Utrecht
“
We hebben een klein steentje bijgedragen
aan de wetswijziging rondom
alcoholgebruik, de 18-jaar maatregel,
waarbij alcoholgebruik onder de 18
jaar wordt verboden.
Rutger Engels
Anton Pijpers, voorzitter college van
bestuur Universiteit Utrecht
Happy ChilD 5

Partijtje
hockey
met de
wethouder
Anna-Marije (12) zit in groep 8 en heeft vrij gekregen.
Vandaag is ze te gast bij Victor Everhardt, wethouder
Volksgezondheid van de gemeente Utrecht. Ze wil hem
een belangrijke vraag stellen. Die vraag heeft alles met
sport te maken. Voor chronisch zieke kinderen zoals zij.
Maar eerst een spelletje hockey.
Wethouder Victor Everhardt is sportief. Voetbal, volleybal,
hardlopen en wielrennen. Maar hockey speelt hij niet.
Daar weet Anna-Marije wel raad mee. Op het Stadskantoor
doet ze een sleeppush voor.
Tophockey
Anna-Marije hockeyt drie keer in de week plus wedstrijden.
Morgen met D1 tegen Laren. Toen zij nog niet wist dat ze een
ziekte had, leek hockey haar het leukst. Achteraf gezien de
beste keus. Want door haar ziekte mag ze geen duursporten
doen, dat kost te veel energie. Hockey wel en ze speelt
inmiddels op topniveau.
Stofwisselingsziekte
Victor: “Wat gezellig dat je er bent. Wat heb je precies?”.
“Ik heb een stofwisselingsziekte, CPT2. Best lastig om uit te
leggen, dat doet mijn moeder altijd”, vertelt Anna-Marije.
“Ik krijg snel spierpijn. Dan kan ik niet meer goed lopen en
lig ik op de bank met een infuus van suiker en zout.” Victor:
“Je hockeyt wel. Hoe gaat dat?” Anna-Marije: “Goed, alleen
dagkamp is wat zwaarder. Dan krijg ik een suikermedicijn in
mijn drinken. Ik heb niet zo’n erge variant van de ziekte.
Ik kan gewoon 100 worden, als ik maar de regels volg.”
Frietmonster
“Welke regels zijn dat dan?”, vraagt Victor. Anna-Marije: “Goed
eten is het allerbelangrijkst. Maar als ik ziek ben eet ik patat, dat
is het enige wat er dan in gaat.” Victor lacht, hij heeft ook een
frietmonster thuis. Ook moet Anna-Marije veel sporten om in
conditie te blijven. Haar moeder vult aan: “Anna-Marije is
getest in het Spieren voor Spieren centrum, zodat we zeker
weten, dat ze in normale omstandigheden niet onnodig
energie verliest en gewoon kan sporten. Bewegen is heel
goed voor haar.”
6 Happy ChilD

Wat doet u
voor zieke
kinderen
die willen
sporten?
Victor Everhardt zet zich als wethouder in voor de
gezondheid en leefomgeving van kinderen in de stad
Utrecht. Hij wil dat kinderen vanzelfsprekend een rol
hebben bij het maken en uitvoeren van beleid. In zijn
kantoor op de 20 e verdieping beantwoordt
hij Anna-Marije ’s vraag.
Sporten als je ziek bent
Anna-Marije zit in de Kinderraad van het Wilhelmina
Kinderziekenhuis (WKZ). “Wij zijn bezig om kinderen in het
ziekenhuis te vermaken met sport en spel. Zodat ze toch iets
kunnen doen, als ze daar zijn. Voetballen in de rode kooi op
het dak. Karate kan ook en er zijn allemaal spellen. Voor zieke
kinderen is het belangrijk om in beweging te zijn. Wat doet u
voor zieke kinderen zoals ik, die thuis willen sporten?”
Sport op Maat
Victor: “Hier in de stad Utrecht werken we samen met allerlei
organisaties om te zorgen dat kinderen die willen sporten
binnen hun mogelijkheden, plezier aan sport beleven. Ik heb
onze partnerorganisaties uit het netwerk Sport op Maat
speciaal gevraagd om sportactiviteiten te organiseren voor
kinderen die uit het ziekenhuis komen. Zij hebben contact met
alle sportverenigingen in de stad Utrecht, om te zorgen dat
zieke kinderen gewoon mee kunnen doen. En als dat niet lukt,
dan is er speciaal, aangepast sportaanbod*.”
Afspraak
“Maar ik kan ook wat doen voor kinderen zoals jij, die buiten de
stad wonen. Als ik weet waar jullie vandaan komen, dan kan ik
de wethouders uit de gemeenten hier in de buurt vragen hoe
zij kunnen helpen en gaan we kijken hoe we ervoor kunnen
zorgen dat kinderen die uit het ziekenhuis komen mee kunnen
sporten bij een sportclub in de buurt. Dat doen we met onze
partnerorganisaties in het netwerk Sport op Maat en het WKZ.
Vind je dat een goede afspraak?” Anna-Marije is heel
* www.sportstad-utrecht.nl
tevreden. Bedankt!
aangepast sportaanbod voor Utrecht
www.unieksporten.nl aangepast
sportaanbod voor gemeenten in de regio Happy ChilD 7

Visie op geluk
Als je wilt dat het goed
gaat met een kind, zorg er
dan voor dat het goed
gaat met de omgeving
van het kind. Een sterke
sociale omgeving
beschermt en kan zorgen
voor meer geluk. Dat
geldt ook in de zorg. Een
chronisch ziek kind is
erbij geholpen als de
zorgverlener het sociale
netwerk van het kind
betrekt. Op de trap
treffen hoogleraren Frank
Miedema en Micha de
Winter elkaar om hun
visie te delen.
8 Happy ChilD
“Hoe je opvoedt draagt bij tot welzijn
en geluk van een kind, en kan ook
bijdragen tot een betere, misschien
wat minder op zichzelf gerichte
samenleving.” stelt Micha de Winter,
hoogleraar Maatschappelijke
Opvoedingsvraagstukken bij de
Universiteit Utrecht. “Hier zijn ouders
de belangrijkste opvoeders. Ik denk
dat die taak eigenlijk te groot is.
Je hebt altijd hulp nodig bij de
opvoeding, zeker in deze complexe
wereld waarin we leven. Een netwerk
dat steun kan verlenen, kan helpen en
op kinderen kan letten. Daarom is
opvoeden in mijn visie niet alleen een
taak van ouders. Het is een gedeelde
taak van alle volwassenen in het leven
van kinderen. Zo’n sterk sociaal
netwerk beschermd tegen dingen die
slecht zijn voor het kind. We zien in
buurten met een sterkere sociale
omgeving minder jeugdcriminaliteit
en drugsoverlast. Gezinnen
functioneren beter met een sterk
sociale omgeving. Dat is rechtstreeks
in het belang van kinderen. Als we dat
beter organiseren, dan is heel wat
minder jeugdzorg nodig.”
Frank Miedema, decaan en
vice-voorzitter raad van bestuur
UMC Utrecht, sluit aan:
“Als je moet leren omgaan met de
gevolgen en beperkingen van ziekte,
speelt dat sociale netwerk ook een
grote rol. We zien chronisch zieken op
heel verschillende manieren hun leven
leiden en omgaan met hun ziekte.
Ook ouders en kinderen kunnen heel
anders omgaan met de chronische
ziekte van hun naaste. Is het van deze
tijd dat we denken dat het leven
perfect moet zijn? En dus qua
gezondheid ook? Het voelt voor mij
niet natuurlijk dat kinderen chronisch
ziek zijn, maar we zien dat zij een
gelukkig leven kunnen leiden, ondanks
hun ziekte. Ze proberen er uit te halen
wat er inzit, leggen de nadruk op wat
ze allemaal wel kunnen. Soms kunnen
we kinderen niet beter maken, maar
we kunnen wel onderzoek doen naar
behandelingen, die de kwaliteit van
leven van chronisch zieke kinderen
verbeteren. Dat kunnen medischtechnische
uitvindingen zijn, maar ook
een aanpak op sociaal emotioneel vlak
die de patiënten en hun naasten
sterker kunnen maken in het omgaan
met de beperkingen. Daardoor kunnen
zij hun leven als volwaardig en
gelukkig ervaren en beleven. Wij zijn
onderdeel van het sociale netwerk van
een kind en beseffen dat ons als
geen ander.“

Quotes over geluk
Epidemioloog Mariëlle Beijersbergen van de gemeente Utrecht
vroeg aan 65 kinderen uit groep 7 wat zij belangrijk vinden aan
gezondheid. Dit is wat deze Utrechtse kinderen daarover
vertelden. Meer lezen? www.volksgezondheidsmonitor.nl.
‘Fruit en groente zijn gezond,
want er zitten vitamines in.’
‘Als je buiten bent
beweeg je, ben je blij en
speel je met vrienden.’
‘Ook als je een ziekte hebt,
kun je alsnog gelukkig en
gezond zijn. Als iedereen
je steunt, troost en helpt,
maakt dat je gelukkig.’
‘Als je niet goed hebt
geslapen, heb je er de
hele dag last van.’
‘Van
bomen
komt
gezonde
lucht.’
Happy ChilD 9

Sander vertelt
Sander Werkhoven is docent ethiek en
politieke filosofie bij het Ethiek Instituut van
de Universiteit Utrecht. “Sinds de oudheid
hebben filosofen zich al gebogen over de
vraag wat menselijk geluk precies inhoudt,
en welke rol fysieke en mentale gezondheid
daarbij speelt.
Een populaire opvatting van geluk is het
hedonisme, dat stelt dat geluk primair bestaat
uit je gelukkig voelen. Volgens hedonisten is
een kind gelukkig naarmate hij meer
aangename ervaringen heeft en minder
onaangename, zoals pijn. Omdat ziektes
meestal gepaard gaan met pijn en lijden,
denken hedonisten dat ziektes vrijwel altijd
geluk ondermijnen.
Een andere opvatting van geluk stelt dat je
gelukkig bent naarmate je persoonlijke
voorkeuren en verlangens in vervulling gaan.
Een kind is volgens deze zienswijze gelukkig als
het slaagt in het doen wat het kind zelf écht
wil, zoals spelen met leeftijdgenootjes.
Zo hangt het er maar van af of ziektes kinderen
ongelukkig maken. Zolang kinderen kunnen
doen wat ze echt willen doen, zijn ze gelukkig,
ook al hebben ze een ziekte.
Ik denk dat een derde geluksopvatting het
beste is, namelijk dat geluk overeenkomt met
de mate waarin iemand tevreden is over zijn
leven en leefomstandigheden, zolang deze
tevredenheid is ingegeven door zelfreflectie
en niet gebaseerd is op onwetendheid.
Als mensen tevreden zijn met zichzelf en de
wereld om hen heen kunnen ze met een ziekte
of handicap volledig gelukkig zijn. Sterker nog,
een ziekte kan zelfs helpen bij het leren om
gelukkig te worden. Het is de vraag of kinderen
al genoeg vermogen tot zelfreflectie hebben
om gelukkig te zijn op deze manier. Toch
draagt spel, en daarmee het leren omgaan met
verlangens en teleurstellingen, ongetwijfeld bij
aan het vermogen om gelukkig te worden.”
Maakt
ziekte kinderen
ongelukkig?
Wat is geluk?
Wanneer is iemand gelukkig?
“Voor kinderen draagt spel, en
daarmee het leren omgaan met
verlangens en teleurstellingen,
ongetwijfeld bij aan het vermogen
om je gelukkig te voelen.”
10 Happy ChilD

Gezondheid,
ziekte en geluk
have a
good
day s
Happy ChilD 11

Toen Ot nog een baby was
kreeg hij kanker. Inmiddels is hij
3,5 en gaat het steeds beter met
hem. Moeder Susanne: “Zo’n klein
mannetje kun je niet uitleggen wat
hem overkomt. De KanjerKetting
heeft ons geholpen. Na elke
behandeling, prik of onderzoek
kreeg Ot nieuwe kralen. De ketting
is nu helemaal af. We gaan hem
zeker gebruiken om later het
verhaal van de littekens op zijn
lichaam te vertellen.”
De KanjerKetting helpt
kinderen met kanker
“Wij hebben de KanjerKetting ontwikkeld om kinderen met kanker
te steunen.”, vertelt Marianne Naafs-Wilstra, directeur Vereniging
Ouders, Kinderen en Kanker. “Kinderen met kanker krijgen de
ketting cadeau van ons. Ze krijgen bij een behandeling, onderzoek
of gebeurtenis, zoals een chemokuur, bestraling, haarverlies of
een super goede dag, een kraal. Kinderen kunnen ook zelf een
kraal maken. Bijvoorbeeld voor kerst of sinterklaas. Zo vertelt de
KanjerKetting hun verhaal.”
12 Happy ChilD
Bij het verschonen ontdekte de moeder
van Ot een onderhuidse bult net onder
de ribbenkast van haar zoontje.
Susanne: “Zijn eerste woordjes waren
niet papa en mama, maar bah. Achteraf
denken we dat hij pijn heeft gehad.”
Ot bleek een tumor op zijn lever te
hebben met uitzaaiingen naar zijn
longen. Na de diagnose raakte alles in
een stroomversnelling. Veel onderzoek
en behandelingen, een heftige periode
voor het gezin. Na de start van Ot’s
eerste chemokuur kregen zij uitleg
over de KanjerKetting.
Susanne: “Eerst was hij te ziek, maar
naarmate hij opknapte vond hij het erg
leuk om kralen te rijgen en liet hij ze
trots aan iedereen zien. Favoriet zijn de
kralen van de ambulances.
Een ambulancerit vond hij vreselijk.
Op zo’n moment kon de kraal zijn
verdriet echt verzachten, merkten we.
De pedagogisch medewerker die ons
begeleidde, wees ons op het zelf maken
van kralen. Onze andere twee kinderen
vonden dit geweldig. Zij hebben een
hele mooie kraal gemaakt voor aan Ot’s
ketting, die hun verhaal vertelt. Dit heeft
hen zeker geholpen met de verwerking.
Vorig jaar april kreeg Ot zijn laatste
kraal, de bloem. Een mooie afsluiting
van een intensieve en emotionele
periode. Wij zijn erg dankbaar voor de
goede zorg die Ot heeft mogen krijgen.
En hoewel het een onzekere en
moeilijke tijd is geweest, zijn we blij dat
wij er altijd voor hem konden zijn.”

KLIK:
Kwaliteit van
Leven In Kaart
Het KLIK-portaal draagt bij aan geluk voor
(chronisch) zieke kinderen omdat systematisch
wordt stil gestaan bij onderwerpen die voor hen
belangrijk zijn. Hoe gaat het met je? Lukt het op
school, waar loop je tegen aan? Zo wordt meer
opgemerkt en kan op tijd andere hulp worden
ingezet als dat nodig is. Voor iedereen geldt:
als je stem wordt gehoord, ben je gelukkiger.
“Geluk is een subjectief begrip.
We weten allemaal dat het hebben van
een chronische of levensbedreigende
ziekte op kinderleeftijd voor veel stress
en meer ongelukkige momenten zorgt.
En we weten ook dat juist kinderen
normaal willen zijn. Toch moeten we
niet te snel de conclusie trekken dat
kinderen dan ongelukkig zijn. Veel
kinderen zijn in staat om te gaan met
een ziekte of een beperking. Daarom is
het belangrijk dat we in het ziekenhuis
kinderen en ouders handvaten bieden
in het (leren) omgaan met wat ze
tegenkomen.”
In het Prinses Máxima Centrum voor
kinderoncologie wordt het KLIK-portaal
ingezet voor alle kinderen en ouders
tijdens en na de behandeling.
Hoogleraar Martha Grootenhuis is
hoofdonderzoeker Psycho-Oncologie:
“KLIK staat voor Kwaliteit van Leven In
Kaart. Met deze online methode
brengen we de kwaliteit van leven en
het psychosociaal functioneren van een
kind met een levensbedreigende of
chronische ziekte en diens ouders
systematisch in beeld. Kinderen vanaf
acht jaar en ouders vullen vóór de
afspraak met de kinderarts of het
behandelteam vragenlijsten in via de
KLIK-website. De antwoorden worden
omgezet in een overzichtelijk KLIK-
PROfiel. Elke behandelaar uit het team
kan tijdens het consult het profiel
openen en ziet in één oogopslag hoe
het met kind en ouders gaat. Opvallende
zaken bespreken we meteen in de
afspraak met kinderen en ouders.
Zo kunnen we problemen vroegtijdig
signaleren en onze zorg erop
aanpassen. Inmiddels wordt in
99 verschillende patiëntengroepen
geKLIKt in 21 verschillende centra.
Al 10.000 kinderen zijn geregistreerd
in het systeem, meer dan 800
behandelaars getraind. Een ware
verandering in de zorg!”
Happy ChilD 13

De zin en
onzin van
labels
Sarah Durston
Hoogleraar ontwikkelingsstoornissen
van de hersenen
UMC Utrecht
Ingrid Robeyns
Hoogleraar Ethiek
van Instituties
Universiteit Utrecht
Steeds vaker worden in onze maatschappij
labels toegekend aan kinderen. Bijvoorbeeld
‘Autisme’ of ‘PDD-NOS’. Professionals uit
verschillende aandachtsgebieden onderzoeken
de impact van zulke labels voor de
kinderen, hun familie, hun omgeving en de
maatschappij. “Daarbij kijken we naar
voor- en nadelen.” vertelt Sarah Durston.
“Mijn expertise ligt vooral op het gebied van
de neurobiologische achtergronden van
ontwikkelingsstoornissen en ik wil dat graag
breder onderzoeken.” Ingrid Robeyns: “Vanuit
de filosofie denken wij na over wat de labels
precies betekenen en welke beelden wij
erbij hebben.”
Over het nut van labels zegt Sarah:
“Als experts uit verschillende centra met elkaar
communiceren, willen ze dezelfde termen
gebruiken voor vergelijkbare verschijnselen en
gedragingen. Daarvoor zijn labels ontwikkeld.
Dankzij die labels werd het mogelijk om
onderzoek te doen naar verschillende
groepen aandoeningen. Ingrid voegt toe:
“Labels zijn ook belangrijk vanuit het
perspectief van ouders en kinderen.
Voor ouders is de diagnose vaak noodzakelijk
om de nodige hulp en handvaten te krijgen.
Sterker nog, in Nederland is de vergoeding
voor professionele hulp afhankelijk van het
hebben van een label.”
Welk effect hebben labels op het welzijn van
kinderen? Sarah: “Dat is precies wat we in dit
project onderzoeken. Als een kind al op jonge
leeftijd een label krijgt, heeft dat effect op hoe
het kind zich ontwikkelt.” Ingrid: “Een
belangrijke vraag is of labels tot meer
of tot minder vooroordelen leiden.”
De onderzoekers hopen een discussie op
gang te kunnen brengen over de voor- en
nadelen van labels, voor alle betrokken. Sarah:
“We willen dit doen samen met kinderen en
hun ouders.” Ingrid: “Het publieke debat over
labels is nu een soort gevecht. Wij vinden het
belangrijk om in kaart te brengen wat de
verschillende kanten van dit debat zijn.
We denken dat alle kinderen en hun
ouders gebaat zouden zijn bij een meer
genuanceerde discussie over hoe labels wel
of niet bijdragen aan het geluk van kinderen.”
14 Happy ChilD

Depressie en geluksfeitjes
Je geluksgevoel
wordt voor 40% bepaald door
erfelijkheid, de andere 60%
door invloeden uit de omgeving.
(Bartels, 2014)
In Nederland wonen kinderen die het gelukkigst
zijn van de hele wereld. Dit kunnen we stellen
door onderzoek in 29 ontwikkelde landen, dat de
score meet van kinderwelzijn op armoede,
gezondheid en veiligheid, onderwijs, (risicovol)
gedrag, huisvesting en omgeving. Nederland
scoort gemiddeld het hoogst. (Unicef, 2013)
Meisjes krijgen meer last
van angst- en depressieklachten
als ze ouder
worden. Bij jongens
nemen de angstklachten
af, maar zien we ook
depressieklachten
toenemen.
(Gezondheidsenquête CBS, 2013)
87% van de
basisschoolleerlingen uit
groep 7 en 8 in Utrecht geeft
aan gelukkig te zijn.
(Volksgezondheidsmonitor Utrecht, 2016)
In 2013 had een op
de vijf jongeren in
het voortgezet
onderwijs
emotionele
problemen. Dat blijkt
uit het rapport van
het vierjaarlijkse
HBSC-onderzoek
onder jongeren van
12 tot en met 16 jaar
(2014). Hoe ouder de
jongeren, des te
meer emotionele
problemen.
Happy ChilD 15

Metabole ziekten
Kinderarts metabole ziekten
Sabine Fuchs over ‘de stille ramp’.
“Om de dag overlijdt een kind aan een
metabole ziekte. Veel mensen weten niet wat
een metabole ziekte is. Dat komt waarschijnlijk
omdat het een verzamelnaam is voor wel
meer dan 80 verschillende zeldzame ziekten
met veel verschillende uitingsvormen.
En ingewikkelde namen. Maar in algemene zin
zijn het allemaal erfelijke ziekten. Een foutje in
een gen zorgt ervoor dat er iets mis gaat in de
stofwisseling in een cel. Je krijgt problemen
doordat je een bepaald stofje niet kan
afbreken of afvoeren, waardoor het giftig
wordt. Of je kan een stof, zoals bijvoorbeeld
suiker, juist niet goed aanmaken of
mobiliseren, waardoor ook problemen
kunnen ontstaan. Afhankelijk van welk stofje
het betreft en in welke cel het plaatsvindt,
kunnen dus heel verschillende symptomen
ontstaan.
Eén van de meest bekende metabole ziekten
is PKU, ook wel Phenylalanine en Tyrosine
genoemd. Daarvan is ontdekt dat je met een
streng dieet de symptomen van de ziekte
helemaal kunt voorkomen. Zo kun je een
normaal leven leiden terwijl je zonder
behandeling ernstig gehandicapt zou zijn.
Daarom zit PKU in de hielprikscreening, het
prikje dat elke baby in Nederland krijgt op dag
vier of vijf na de geboorte. In 2007 is de
hielprik uitgebreid tot 14 metabole ziekten.
En binnenkort worden het er waarschijnlijk 27.
Het is natuurlijk ontzettend goed dat we
zoveel metabole ziekten al heel vroeg kunnen
herkennen. Dat heeft rechtstreeks met welzijn
en geluk te maken. Maar er zijn nog veel
onbekende metabole ziekten. Of ziekten die
we wel goed kunnen herkennen, maar nog
niet kunnen behandelen. Daarom probeer ik
50% van mijn tijd aan patiëntenzorg te
besteden en de andere 50% aan onderzoek
naar nieuwe behandelmogelijkheden voor
patiënten met metabole ziekten. Zodat we
nog meer kinderen vroeg kunnen behandelen
en een normaal en gelukkig leven kunnen
geven.”
2045
artsen en onderzoekers
verwachten dat…
door onderzoek steeds meer
metabole ziekten over 30 jaar
behandelbaar zijn.
14 metabole ziekten
kunnen al worden
gescreend met de
hielprik.
800 kinderen worden per jaar met een
metabole ziekte geboren.
Metakids wil metabole
ziekten behandelbaar
maken, zodat alle kinderen
normaal kunnen opgroeien.
Dat doet de stichting door
geld in te zamelen voor
onderzoek. Zodat er direct
behandeld kan worden en artsen
door onderzoek meer behandelmethoden
kunnen vinden.
Bron: www.metakids.nl
16 Happy ChilD

‘Impact op
ons hele gezin’
Er zijn in Nederland ruim 10.000 gezinnen met één of meer
kinderen met een metabole ziekte. Dit zijn vaak ernstige
ziekten met enorme weerslag op het leven van het kind.
Maar natuurlijk ook op het leven van broertjes, zusjes en
ouders. Wat het nog schrijnender maakt, is het feit dat deze
ziekten erfelijk zijn. Daardoor zijn soms meerdere kinderen
in hetzelfde gezin ziek.
Zo vertelt kinderarts metabole ziekten Sabine Fuchs over een
gezin met drie kinderen, waarvan twee een metabole ziekte
hebben. Natuurlijk vragen de twee zieke kinderen veel aandacht
en tijd. Maar tegelijkertijd speelt er een schuldgevoel richting de
gezonde dochter: “Zij moet ook genoeg aandacht krijgen om
goed op te kunnen groeien en zich tot een gelukkig kind te
kunnen ontwikkelen. Zij mag toch ook ‘gezond’ zijn?”
Er zijn in Nederland zeven metabole expertisecentra. In het
UMC Utrecht wordt elke drie dagen een nieuw patiëntje met een
metabole ziekte gezien. Dan is het van belang om de ziekte vroeg
te herkennen. Dat geeft inzicht in de ziekte en de gevolgen voor
kind en gezin. Bovendien bestaat er voor sommige ziekten een
behandeling. Dus hoe sneller behandeling start, hoe groter de
kans op welzijn en geluk op lange termijn.
Happy ChilD 17

Onzichtbaar ziek zijn en toch gelukkig?
Jeugdreuma – beter begrip voor meer geluk
Bas Vastert en Jorg van Loosdregt leiden in het
Wilhelmina Kinderziekenhuis samen een
onderzoeksgroep die zich focust op jeugdreuma.
Jeugdreuma is een chronische, soms zelfs levenslange
aandoening met gewrichtsontstekingen, pijn, stijfheid
en beperkingen in bewegen. Kinderen met jeugdreuma
kunnen daardoor problemen hebben in allerlei normale
activiteiten als sporten, naar school gaan en
buiten spelen.
Onzichtbare ziekte
“Gelukkig is er de afgelopen jaren veel verbeterd in de
behandelingsmogelijkheden voor kinderen met jeugdreuma.”,
vertelt kinderarts-reumatoloog/immunoloog
Bas Vastert. “Dat betekent dat ernstige schade aan de
gewrichten tegenwoordig bijna niet meer optreedt en
kinderen met jeugdreuma ook, of juist, gewoon kunnen
blijven sporten en meedoen. Jeugdreuma is daardoor
vaak een beetje een onzichtbare ziekte geworden.
Gelukkig maar, al blijven er wel zorgen over. Want
kinderen met jeugdreuma moeten chronisch medicatie
slikken of prikken. Bovendien is en blijft jeugdreuma
onvoorspelbaar, dus een terugval of terugkeer van
ontsteking behoort tot de dagelijkse realiteit.”
Signaalstofjes
Jorg van Loosdregt, translationeel onderzoeker in het
UMC Utrecht, vult aan. “Wij proberen in onze onderzoeksgroep
de ontstekingsmechanismen bij jeugdreuma
beter te begrijpen, en daardoor de behandeling beter en
meer op maat te maken. Bij sommige patiënten kunnen
we hopelijk op termijn de onderhoudsmedicatie
af bouwen of zelfs stoppen, omdat we op basis van
signaalstofjes, zogeheten biomarkers, in het bloed
patiënten met een laag risico op een terugval kunnen
identificeren.”
Gunstig effect vitamine B3?
“Een voorbeeld van hoe we bezig zijn met het veilig
afbouwen van onderhoudsmedicatie is ons huidige
onderzoek naar vitamine B3. Onze aanname is dat we
bij sommige kinderen met jeugdreuma die medicatie
misschien wel kunnen afbouwen en stoppen als we
onderhouds therapie met vitamine B3 geven. Dat zou
betekenen dat kinderen met jeugdreuma uiteindelijk
korter medicatie hoeven te gebruiken. Zo ver is het nog
niet, we moeten nog veel uitzoeken. Maar dit is wel een
goed voorbeeld hoe we nieuwe kennis van afweersysteem
en ziektemechanismen gebruiken om de
behandeling en de ziektelast in het dagelijks leven
van patiënten te verbeteren.”
18 Happy ChilD

Geluk de ruimte geven op de polikliniek
“Hoe zeer je ook je best doet, het ziekenhuis is geen bron van geluk. Dat vinden kinderen thuis,
op straat, op het voetbalveld of op school.”, zegt hoogleraar en kinderarts-kinder reumatoimmunoloog
Joost Frenkel. “Wel zijn er genoeg momenten waarop kinderen en hun ouders dat
geluk mee naar binnen nemen op de poli. Je hoeft het alleen maar de ruimte te geven en je ziet
ze stralend vertellen over hun kat of met strijdlust en triomf over de eerste vakantie zonder
ouders. Opluchting is niet hetzelfde als geluk, maar dat is wel wat je merkt bij ouders van zieke
kinderen die zich gehoord en begrepen voelen. Wij moeten daarom leren om in de beperkte tijd
die er is, de rust en ruimte te maken voor het perspectief van patiënt en gezin. Dat kan door
ouders of kinderen tot mede-docent te maken. Live, in een geplande werkgroep of tijdens de
dagelijkse afdelingsronde. Of met videobeelden van interviews met ouders. Kinderarts in
opleiding, Marieke Könings, en communicatiedeskundige Bas de Vries hebben dat laatste
samen met de vader van een patiëntje schitterend gerealiseerd. Maar geluk? Dat komt alleen tot
z’n recht als je het gesprek begint met een niet-medisch onderwerp. De Amerikaanse schrijver
en chirurg Atul Gawande noemt dat “ask an unscripted question”. Dan zit er meteen een mens
tegenover je en vaak ligt het geluk voor het oprapen.”
Happy ChilD 19

Gezonde
darmflora voor
goede weerstand
Een gezonde darmflora is goed voor je weerstand
en kan ook positieve invloed hebben op je gedrag.
Hoe dat precies werkt, onderzoekt Aletta Kraneveld,
hoogleraar Interdisciplinaire Translationele Farmacologie
aan de Universiteit Utrecht. “De goede bacteriën
uit de darm hebben vezels uit groenten en fruit nodig,
om te kunnen leven. Als je te weinig fruit, groente,
peulvruchten en volkoren granen eet en je eet veel vet
en snelle suikers, vermindert je afweer tegen ziekteverwekkers
behoorlijk. We onderzoeken of er verband is
tussen de samenstelling van je darmflora en gedrag.
Maar er is nog veel onduidelijk. Een feit is, dat kinderen
met hersen aandoeningen, zoals bijvoorbeeld autisme,
vaak ook buikproblemen hebben. In preklinische studies
hebben wij een verband gevonden tussen autismeachtig
gedrag en een verstoring van de darmbacteriën.
Andere onderzoekers hebben gezonde darmflora
overgebracht in de darmen van kinderen met de
diagnose autisme. Dankzij die nieuwe darmflora hadden
deze kinderen minder buikproblemen en verbeterde
hun gedrag. Ik ben geen arts, dus kan geen medisch
advies geven. Maar ik denk dat het goed is om vezels en
gezonde vetten te eten, of je nu ziek bent of gezond.
Dat adviseert het Voedingscentrum ook.”
20 Happy ChilD

Proeftuin
Basiszorg
JGGZ en de pilots Extr@
Sinds de decentralisatie van
de jeugdhulp verbeteren
partijen in de stad de zorg
voor jeugd. Ze investeren in
samenwerking tussen
jeugdprofessionals in de
basiszorg en in de
specialistische hulp.
Vanuit de academische
werkplaats is een proeftuin
Basiszorg JGGZ opgezet in
Ondiep, de binnenstad en
Leidsche Rijn. Om de
samenwerking op het gebied
van psychische klachten bij
jeugdigen te verbeteren.
Jooske Verburg, jeugdarts:
”In de proeftuin hebben we
ervaren hoe we de
samenwerking tussen
huisartsen, jeugdartsen en
buurtteams kunnen
versterken. Wie doet wat,
waar en wanneer. Daarmee
kunnen we kinderen en
ouders beter ondersteunen
om vroeger op het goede
spoor te komen.”
Samen met de aanbieders van
specialistische jeugdhulp,
huisartsen, jeugdartsen en
buurtteam zijn de pilots
Extr@LeidscheRijn en
Extr@Zuilen opgericht. Daarin
werken professionals met een
brede expertise vanuit
specialistische jeugdhulpaanbieders
samen in teams. Ze
bieden hulp op maat, dichtbij
en geven die vorm vanuit de
werkwijze één gezin, één
plan. Een van die aanbieders is
buurtteamorganisatie Lokalis.
Programmamanager Jeanine
ten Haaf van Lokalis: “Een
gesprek tussen moeder, een
gezinswerker van het buurtteam
en de huisarts maakte
de bredere context van een
gezinssituatie duidelijk.
Samen bekeken ze wat het
beste paste om het kind te
helpen. Er was veel stress in
het gezin en direct inzetten
van specialistische hulp leek
niet handig. Een betere eerste
stap was rust creëren en
ondersteuning vanuit het
buurtteam.” Judie Knol,
huisarts: “Ouders voelen zich
gehoord en hebben meer
vertrouwen in de begeleiding.
Inzetten van elkaars expertise
en samen verantwoordelijkheid
nemen voor de zorg
voor een kind geeft mij meer
werkplezier.”
Jeanine ten Haaf,
programmamanager
Lokalis
Jooske Verburg,
jeugdarts
Judie Knol,
huisarts
Happy ChilD 21

Geboortezorgketen
Samenwerking en preventie
Professionals in de Utrechtse geboortezorgketen
werken samen aan een
gezonde zwangerschap voor moeders en
een kansrijke start voor kinderen. Anita
van Dam werkt als verloskundige bij het
Geboortecentrum van het Wilhelmina
Kinderziekenhuis (WKZ).
“Zwangere vrouwen met psychosociale of psychiatrische
problemen kunnen bij ons op de speciale
POP+poli terecht. Ook als ze bijvoorbeeld verslaafd
zijn of een verstandelijke beperking hebben.
We zien hier regelmatig vrouwen die baat kunnen
hebben bij het programma VoorZorg van de
gemeente Utrecht.” zegt Anita. Samen met de
zwangere neemt ze in zo’n geval contact op met
de voorzorgverpleegkundige. Zo versterken het
WKZ en de gemeente elkaars expertise.
Corinne Balkenhol,
VoorZorgverpleegkundige bij
Jeugdgezondheidszorg van de
gemeente Utrecht.
VoorZorg: een goede start voor
moeder en kind
Corinne Balkenhol is VoorZorgverpleegkundige bij
de Jeugdgezondheidszorg van de gemeente
Utrecht. Zij vertelt: “Vrouwen die in verwachting
zijn van hun eerste kindje en in een risicovolle
situatie zitten worden tweeëneenhalf jaar intensief
ondersteund door een VoorZorgverpleegkundige.
Deze moeders zijn vaak jong, alleenstaand en
hebben te maken met verschillende problemen.
Zoals een negatieve ervaring in hun jeugd, weinig
steun van familie en vrienden of problemen met
financiën en huisvesting. Een kindje krijgen is
ingrijpend; een steuntje in de rug kunnen ze goed
gebruiken. Tijdens de zwangerschap maar ook bij
de verzorging en opvoeding. De vertrouwensrelatie
die we opbouwen vormt een belangrijke basis.
Ze zien ons niet zozeer als hulpverlener, eerder als
maatje. Omdat we zonder oordeel luisteren en
ruimte geven aan wat ze zelf kunnen. In kleine
stapjes zonder te haasten, dat is belangrijk voor ze.
Dat komt de gezonde start van een kind ten goede.”
22 Happy ChilD

Kinderen die te vroeg geboren zijn,
liggen niet beschermd in de baarmoeder,
maar op de Neonatale Intensive Care.
Dat kan veel stress geven: infusen,
bloedprikken, beademing en veel licht
en geluid van alle apparaten. Het
Neostress team, onder leiding van
hoogleraar Manon Benders onderzoekt
de effecten van dit soort stress op de
hersen ontwikkeling bij pasgeborenen.
Het team bestaat uit verschillende
experts, onder wie psychiater Christiaan
Vinkers en gezondheids wetenschapper
Agnes van den Hoogen. Manon Benders:
“Als we veel aandacht hebben voor pijn
en stress vermindering en ons juist
richten op het comfort van het kind met
meer hulp van ouders dan weet ik zeker
dat we winst in de ontwikkeling van de
individuele baby kunnen bereiken.
En winst aan het begin van het leven
betekent winst voor hun verdere leven.”
Het belang van slaap
voor pasgeborenen
Op de afdeling Neonatologie lopen nu
steeds meer onderzoeken naar de
effecten van stress bij pasgeborenen op
de hersenontwikkeling. Zoals naar de
relatie tussen de slaapduur en
omgevingsfactoren en de gevolgen op
de hersenontwikkeling. Kinderartsneonatoloog
Jeroen Dudink onderzoekt
binnen het Neostress team het belang
van slaap voor pasgeborenen. “Door
slaapanalyses en interventie studies
hoop ik aan te kunnen tonen dat betere
slaap een gunstig effect heeft op
hersenontwikkeling en daardoor minder
motorische en cognitieve problemen
geeft in de toekomst. We moeten onze
intensive care zorg meer gaan aanpassen
aan wat de prematuren nodig hebben.
Een onderdeel daarvan is het versterken
van de rol van ouders in de zorg van hun
kind. Dat vermindert stress bij ouders,
wat de zorg voor de kinderen weer ten
goede komt.”
Kinderarts-neonatoloog Jeroen Dudink
Happy ChilD 23

Feiten&cijfers
Gezondheid
en welzijn
van scholieren
Gonneke Stevens is universitair
hoofddocent Algemene Sociale
Wetenschappen, Universiteit Utrecht (UU)
Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) is
een onderzoek in 42 landen. Het wordt elke vier jaar
uitgevoerd als een soort graadmeter: hoe staat het
met het welzijn, de gezondheid en de sociale
omgeving van jongeren? Gonneke Stevens: “In elk
land vragen we een groep scholieren om een vragenlijst
in te vullen. In Nederland leid ik dit onderzoek,
waarin we samenwerken met het Trimbos-instituut
en het Sociaal en Cultureel Planbureau. Onze data en
die van alle andere landen komen in een internationale
databank. Aan die data kun je zien hoe jongeren
veranderen in de loop van de tijd. Bijvoorbeeld
wanneer ze voor het eerst seks hebben of alcohol
gaan drinken. Ik ben heel benieuwd naar de resultaten
van 2017. We hebben dit keer ook gevraagd naar
het gebruik van sociale media en gamen, de kwaliteit
van slaap, chronische ziekte en druk op school.
Het HBSC- onderzoek is uniek, omdat het kijkt naar
welzijn, gezondheid en de sociale context van
jongeren. Bijvoorbeeld steun van vrienden,
klasgenoten, leerkrachten en ouders. Vanuit de
Universiteit Utrecht geven we bekendheid aan de
resultaten door ze voor vele organisaties toegankelijk
te maken. Bijvoorbeeld in de leefstijlmonitor, voor de
Staat van Volksgezondheid en Zorg en lokale instanties
zoals GGD’s. In samenwerking met de World
Health Organization (WHO) schrijven we elke vier
jaar een internationaal rapport. Ook werken we aan
wetenschappelijke publicaties, waarin we
verklaringen zoeken voor de internationale
verschillen of veranderingen over tijd, die in het
HBSC-onderzoek gevonden zijn.”
HBSC Onderzoek
onder jongeren in
Nederland en Europa
11 - 16 jaar
Dit is een landelijk representatief
onderzoek naar de gezondheid en het
welzijn van de schoolgaande jeugd van
11 tot en met 16 jaar.
7,6
Nederlandse jongeren
op het voortgezet
onderwijs geven hun
leven in 2013 een
ruime voldoende:
een 7,6. Kinderen in
groep 8 geven
gemiddeld een 8,2
voor hun leven.
24 Happy ChilD

2013
In
werd dit onderzoek voor de
vierde keer uitgevoerd in
Nederland.
2017
De dataverzameling van
2017 is afgerond. Dit najaar
presenteren Universiteit
Utrecht, Trimbos en Sociaal
en Cultureel Planbureau de
nieuwe Nederlandse
resultaten.
Big data
Deze gegevens zijn
bedoeld voor de
onderbouwing van
beleid op het gebied van
leefstijl en gezondheid.
7,6
Jongeren op het vwo zijn in 2013 meer
tevreden over hun leven dan jongeren
op het vmbo. Jongeren uit welvarender
gezinnen zijn ook meer tevreden over
hun leven dan jongeren uit minder
welvarende gezinnen. Verder valt op
dat jongeren die opgroeien bij beide
biologische ouders aanzienlijk
tevredener over hun leven zijn dan
jongeren in andere gezinssituaties.
Gendergelijkheid
Jongeren (zowel jongens als
meisjes) die opgroeien in
landen waar de
gendergelijkheid hoog is zijn
tevredener over hun leven
dan jongeren die opgroeien in
minder gendergelijke landen.
Deze verschillen konden
verklaard worden door de
hoge mate van sociale steun
van ouders, vrienden en op
school in gendergelijke
landen (De Looze et al., 2017).
200.000
De HBSC-studie is een groot
internationaal onderzoek naar de
gezondheid en het welzijn van kinderen
in Europa. In 2013/14 is het onderzoek
uitgevoerd in 42 landen, in totaal deden
meer dan 200.000 kinderen mee.
Happy ChilD 25

YOUth-onderzoek
Het grootschalig, langlopend cohortonderzoek YOUth
volgt 6.000 kinderen uit de provincie Utrecht vanaf voor
de geboorte tot hun vroege volwassenheid.
Hoogleraar Chantal Kemner: “De antwoorden kunnen we gebruiken om
bijvoorbeeld zorg en onderwijs voor kinderen te verbeteren. Of om te
voorkomen dat jongeren in moeilijkheden raken. Als we beter snappen hoe
een kind zich ontwikkelt, kunnen we echt iets betekenen.”
26 Happy ChilD

Chantal Kemner:
“Het opgroeien
van kinderen is
een prachtig,
maar ingewikkeld
proces. Wij slaan
in Utrecht de
handen ineen
om dit beter te
begrijpen.”
Eén van de deelnemers
tijdens een EEG-scan.
Hoe bijzonder is ieder kind precies?
Kan YOUth bijdragen aan het geluk van (chronisch
zieke) kinderen? Dat beaamt Chantal Kemner,
hoogleraar biologische ontwikkelingspsychologie
en hoofdonderzoeker van het YOUth-onderzoek.
“Iedereen wil dat kinderen gelukkig en gezond groot
worden. Vaak gaat dat goed, maar soms ontstaan
problemen. Ieder kind ontwikkelt zich anders, maar
waarom? Via YOUth bestuderen we hoe baby’s en
kinderen zich ontwikkelen terwijl ze opgroeien. Hoe
beïnvloedt de hersenontwikkeling het gedrag? Welke
rol spelen opvoeding, erfelijkheid of contact met
leeftijd genoten? We starten zelfs al voor de geboorte,
met 20 weken komen zwangere vrouwen al bij ons
in het KinderKennisCentrum voor 3D-echo’s.”
De tweede groep bestaat uit 3.000 kinderen, die
starten als ze 8, 9 of 10 jaar oud zijn. Zij komen via
basisscholen bij het onderzoek terecht, en komen
na het eerste meetmoment terug als ze ongeveer 12
en 15 jaar oud zijn. Tiemen (8 jaar) doet ook mee aan
het onderzoek. Vandaag is hij de hele dag in het KKC.
Hij hoeft niet naar school en zijn moeder heeft ook
de voetbaltraining afgebeld. “Ik vind het leuk.”, zegt
Tiemen bij een boterham met pindakaas. Hij heeft
even pauze. Vanochtend moest hij wat lichaamsmateriaal
afstaan en daarna computertaken en een
oogbewegingsonderzoek doen. “Ik moest met mijn
kin op zo’n ding en toen moest ik naar een balletje
kijken op het computerscherm. Soms zag ik ook een
bloemetje of een vogel en ik hoorde geluiden.
Ik mocht m’n hoofd niet bewegen, alleen mijn ogen.
Dat kon ik best goed.” Na de lunch gaat Tiemen in de
MRI-scanner. Dat is wel een beetje spannend.
Maar na vandaag hoeft hij pas over een paar jaar
terug te komen.
Happy ChilD 27

Chronisch ziek en het
meten van gelukkig zijn
Sanne Nijhof onderzoekt moeheid
bij chronisch zieke kinderen
Kinderarts en postdoc onderzoeker Sanne Nijhof
onderzoekt hoe vaak extreme moeheid voorkomt bij
kinderen met een chronische ziekte en wat ertegen te
doen is. “Moeheid is ingewikkeld.”, vertelt Sanne.
“Want er is bijna nooit één oorzaak aan te wijzen die je
gemakkelijk kan wegnemen, waardoor de moeheid als
sneeuw voor de zon verdwijnt. Het is heel moeilijk om
de vinger te leggen op waar vermoeidheid bij deze
kinderen precies vandaan komt. Is het te linken aan
medicatie of iets anders? Vaak spelen veel verschillende
factoren een rol. De belangrijkste vraag is: als je veel last
hebt van moeheid, waar liggen dan de aangrijpingspunten
waardoor we die moeheid een minder grote rol
kunnen laten spelen?”
In de PRO-active studie richten Sanne en collega’s zich
op kinderen met jeugdreuma, taaislijmziekte, of direct
na de behandeling van kanker. De kinderen die aan dit
onderzoek meedoen, vullen een vragenlijst in vóór hun
bezoek aan de polikliniek. Sanne: “Die vragenlijst
gebruiken we als een soort lab-uitslag en wordt
aangekaart in een gesprek op de polikliniek met de
behandelaar. Monitoren en bespreekbaar maken, dat is
de eerste stap. Bij díe kinderen waar moeheid een grote
rol speelt, kunnen we de diepte in, op zoek naar wat
werkt voor een kind.
We willen meer zicht krijgen op het verloop van
vermoeidheidsklachten over de tijd. Daarom werken we
met de PROfeel-app op de smartphone. Via deze app
vullen kinderen zes weken lang meerdere keren per dag
in waar ze last van hebben, wat ze op dat moment aan
het doen zijn en met wie. De inhoud is precies op hen
afgestemd. Van de antwoorden maakt de app een
analyse. Zo wordt duidelijk welke factoren te linken
zijn aan meer of minder vermoeidheid. We hopen dat
jongeren met deze app meer controle krijgen over hun
klachten en meer invloed op hun herstel.”
28 Happy ChilD

Happy ChilD 29

Genetisch testen bij een kinderwens
De maakbaarheid van geluk?
Onderzoeksleider Gijs van Haaften
Genetica
30 Happy ChilD
Technisch is steeds meer mogelijk om genetisch te testen bij
een kinderwens. Onderzoeksleider Gijs van Haaften van de
divisie Biomedische Genetica UMC Utrecht: “We kunnen nu
bekijken of de aanstaande ouders drager zijn voor erfelijke
aandoeningen, die mogelijk tot uiting komen bij hun kind.
Dat gebeurt alleen in uitzonderlijke gevallen. Verder kunnen
we tegenwoordig al vroeg tijdens de zwangerschap
onderzoeken of de foetus bepaalde genetische
aandoeningen heeft. Als een kind ziek is en de artsen
denken aan een erfelijke aandoening, is ook uitgebreid
genetisch onderzoek mogelijk. Bij een genetische test wordt
meestal een beetje bloed afgenomen, uit het bloed isoleren
we vervolgens DNA, de erfelijke informatie. Dit wordt
onderzocht op aanwijzingen voor ziekte of dragerschap.
Bij de prenatale test nemen we bloed af bij een zwangere
vrouw, hierin zit ook DNA van de foetus. Vooral bij zeldzame
en ernstige ziektes kunnen we zo steeds beter een
genetische oorzaak vaststellen. Een genetische test kan de
oorzaak van een zeldzame aangeboren aandoening
duidelijk maken. Dit heeft belangrijke voordelen. We kunnen
het verloop van de aandoening beter in kaart brengen via
andere kinderen met eenzelfde aandoening, in sommige
gevallen kan een genetische diagnose ook richting geven
aan de behandeling. Ook krijgen ouders inzicht in de kans
op herhaling bij een volgend kind en kunnen ze hierin
gerichte keuzes maken. Ten derde horen we van veel ouders
dat een genetische diagnose rust en duidelijkheid geeft.”
“
Feitelijk zou je willen dat
artsen en onderzoekers
altijd in een vroeg stadium
nadenken over de ethische
en maatschappelijke
impact van hun innovatie.
Dat betekent dat er een
zeker moreel bewustzijn
moet zijn, wat je kunt
trainen in de opleidingen.
Juist in een vroeg stadium
kunnen ethici en patiënten
nog meedenken over het
ontwerp van de techniek
en medevormgevers
worden. Ik zie ethiek en
innovatie als natuurlijke
partners, en niet als elkaar
belemmerend.”
Annelien Bredenoord,
hoogleraar Ethiek van
Biomedische Innovatie

Wonen &
geluk
Happy ChilD 31

Welzijn van
kind & dier
Als kind mocht ze geen huisdier, dat
vond haar vader vies. “Mijn opa en
oma hadden een hond, daar speelde
ik mee. Ik mocht niet eten, voordat
het dier gegeten had. Dat is me altijd
bijgebleven.” Nienke Endenburg is
Gezondheidszorgpsycholoog en docent
bij de faculteit Diergeneeskunde van de
Universiteit Utrecht. Zij onderzoekt
de relatie tussen mens en dier.
Als kinderen met iets zitten, dan
vertelt 80% het eerst aan zijn huisdier.
Dieren verklappen je geheimen niet.
32 Happy ChilD

One Welfare
Nienke Endenburg over welzijn
van mens en dier samen
“Kinderen kunnen soms hard zijn naar elkaar.
Als een kind ziek is en zijn haar verliest door de
chemokuur, laten andere kinderen snel hun
afwijzing zien. Slecht nieuws leidt tot een
significante afname van het aantal vrienden.
Maar een hond legt z’n kop op je schoot en is
blij met jou, hoe je er ook uitziet of hoe je je
ook voelt.
Dieren geven meer dan gezelligheid, ze geven
ook directe sociale ondersteuning. Als kinderen
met iets zitten, dan vertelt 80% het eerst aan zijn
huisdier. Want een huisdier veroordeelt niet. Met
dieren kun je knuffelen, ze verklappen je geheimen
niet en ze hebben geen verborgen agenda. Ze zijn
heel authentiek. Dit sluit heel mooi aan bij kinderen.
Ook zien we dat mensen met een huisdier meer
sociale contacten hebben. En dit maakt dat ze
meer ondersteuning krijgen van andere mensen.
Ik zeg altijd: in de wachtkamer van de dierenarts
praten mensen veel makkelijker met elkaar dan
bij de huisarts.
Ik onderzoek zowel de positieve aspecten van
mens-dierrelaties, zoals de invloed van dieren op
de ontwikkeling van kinderen en dierenwelzijn.
Maar ook de negatieve, zoals huiselijk geweld
en dierenmishandeling. Voor mij is het én-én.
Ik ben heel erg vóór kinderen en huisdieren,
als het ook goed is voor het dier. Dat noem ik
One Welfare, welzijn van mens en dier samen.
Een konijn, dat eenzaam wegkwijnt achter in
de tuin, past niet in dat plaatje. Zoiets is ook
voor het kind niet goed. Stel dat het dier
doodgaat, dan wil je niet dat het kind denkt dat
het zijn schuld is. Kinderen kunnen veel leren
door het verzorgen van een dier. Maar ik vind
dat ouders de eindverantwoordelijkheid
moeten hebben. Zij moeten inschatten of het
kind de verzorging aankan. Een kind van 3 of
van 12 kan dat niet zelf. Dus als het kan, een
huisdier, dan graag. Maar als je er als ouder de
tijd niet voor hebt, doe het dan ook vooral niet.
Er zijn zoveel andere opties, dieren in de buurt
bijvoorbeeld, bij familie of op een manege of
kinderboerderij. De positieve kant is dat het
natuurlijk heel leuk is om samen met je kind
voor een huisdier te zorgen. Het versterkt de
samenhang in het gezin. Maar wees wel
realistisch in wat het kind kan. Anders werken
al die positieve effecten niet. Goed voor het
dier, goed voor het gezin.”
Happy ChilD 33

Kinderen van gescheiden ouders
Ffeiten & cijfers
40%
is het echtscheidingspercentage
in Nederland.
15%
van de minderjarige kinderen groeit
op in een eenoudergezin. Een groot
deel daarvan heeft gescheiden
ouders. Hun woonsituatie kan
verschillen.
27%
van de gezinnen na
een scheiding zijn
co-oudergezinnen,
kinderen wonen dan
dus in 2 huizen.
Kinderen zijn van nature loyaal aan
beide ouders en willen het liefst van
allebei kunnen en mogen houden.
35.000
formele echtscheidingen
per jaar en
60.000
informele scheidingen;
hierbij is sprake van
samenwonende of
geregistreerde partners.
Formele + informele
scheidingen treffen
jaarlijks ca.
70.000
thuiswonende kinderen.
15 à 20 %
van de kinderen ontwikkelt problemen na de scheiding.
Dit kunnen lichte problemen zijn die weer afnemen,
maar bij een kleine groep verergeren de problemen.
34 Happy ChilD

Kinderen van
gescheiden ouders
kunnen zich
op meerdere plekken
thuis voelen. Dit kan
bij moeder en vader
zijn, op school, bij opa
en oma of bij anderen.
Als het kind maar
voldoende liefde,
warmte, verzorging
en veiligheid krijgt.
“Hoe dit precies werkt voor kinderen na scheiding, weten we
nog niet zo goed,” zegt dr. Inge van der Valk, universitair docent
pedagogiek aan de Universiteit Utrecht. “Deze vraag is wel extra
relevant geworden, omdat tegenwoordig steeds meer kinderen
opgroeien in twee huizen na een scheiding. We willen het
thuisgevoel van deze kinderen onderzoeken.
Waar hoor ik thuis
In ons onderzoek ‘Where do I belong’ richten we ons eerst op
gezinnen na een scheiding. ‘Wat maakt dat zij zich wel of niet thuis
voelen? Welke gevolgen heeft dit voor hen, op korte maar ook langere
termijn?’ Door beter te begrijpen hoe dit werkt voor kinderen, kunnen
we ze in de toekomst beter helpen. Bij dit onderzoek zijn onderzoekers
betrokken vanuit verschillende vakgebieden. Door onze kennis te
bundelen komen we tot bredere vragen en hopelijk ook betere antwoorden.
Het grootste deel
van de kinderen na
scheiding woont
vooral bij de
moeder en af en
toe, bijvoorbeeld
om het weekend,
bij de vader.
Geluk na scheiding
Al mijn onderzoeken zijn gericht op het verbeteren van het
welbevinden van kinderen na een scheiding. Ik wil nagaan hoe we
er zo goed mogelijk voor kunnen zorgen dat het goed gaat met hen.
Ook als de omstandigheden tegen zitten. Ons onderzoek zou zich
ook op chronisch zieke kinderen kunnen richten, die vanwege hun
ziekte niet altijd thuis zijn. Het kan er hopelijk aan bijdragen dat we
meer weten over hoe ook deze kinderen zich thuis kunnen voelen.
Bij zichzelf, bij hun ouders, maar ook bij hun verpleegkundigen.
Want als je je thuis voelt, voel je je beter en heb je meer kansen
om je optimaal te ontwikkelen.”
Happy ChilD 35

Games voor gezondere openbare plekken. Op welke manier dragen games bij
aan geluk en gezondheid van kinderen? Hoe maken die de stad speelser en blijer?
Hoe kunnen we de aantrekkingskracht
van games inzetten om kinderen naar
buiten en actiever te krijgen?
Dat onderzoekt Monique Simons. “We zien dat veel
kinderen te weinig sporten, bewegen en buiten
spelen. Terwijl bewegen juist zo belangrijk is bij
gezond en gelukkig opgroeien. Als oorzaak van
bewegingsarmoede wordt vaak naar smartphones
en games gewezen. In mijn onderzoek zoek ik
daarin juist de oplossing. Games en smartphones
inzetten om kinderen meer te laten bewegen.
Door buiten te transformeren tot een game wereld
en zo aantrekkelijker te maken voor kinderen om in
te spelen en te bewegen. Zoals de smartphone
game ‘ZappYou’. Die neemt je mee naar buiten en
tovert een park of plein om tot ‘coole game wereld’.
Het bankje in het park wordt een schild waarachter
je je kunt verschuilen, je mobiel een laser. Maar
eerst moet je ‘energy’ opbouwen door te rennen.”
Monique Simons
senior
onderzoeker
‘Digitale (game)
technologie
voor gezond
stedelijk leven’
aan de Universiteit
Utrecht en
verbonden aan
de gemeente
Utrecht.
Over hoe het is om op te
groeien in de stad.
Kirsten Visser
universitair
docent/
onderzoeker
stadsgeografie
aan de
Universiteit
Utrecht
Opgroeien in een achterstandsbuurt is
slecht voor jongeren. Dat is de publieke
opinie. Maar wat vinden jongeren daar
zelf van? Het onderzoek van Kirsten Visser richt
zich op het opgroeien in achterstandsbuurten in de
stad. En hoe dit van invloed is op het succes en
welbevinden van jongeren. “Uit mijn onderzoek blijkt,
dat jongeren in een achterstandsbuurt toch overwegend
positief zijn over hun buurt. Ondanks dat ze zich
bewust zijn van problemen als criminaliteit en overlast,
zijn ze gewend aan hun buurt. Ze kennen de mensen
en vaak willen ze er ook niet weg als ze ouder zijn.
Buurtonderzoek en beleid zou zich meer moeten
richten op de positieve aspecten van de buurt in plaats
van alleen te focussen op problemen. Jongeren geven
aan dat juist het vooroordeel van buitenaf een
negatieve stempel op de buurt drukt. Kijken naar de
kansen die er liggen is een mooie stap richting geluk.”
36 Happy ChilD

Jeugdarts Jara Daamen over
samenwerken
in de wijk
Jeugdarts Jara Daamen werkte twee jaar
op een consultatiebureau. Sinds kort is zij
in opleiding tot kinderarts. “Het
belangrijkste dat ik heb geleerd? De wijk is
dé plek waar het gebeurt. De frontlinie van
de zorg. Daar kunnen we de gezondheid
en het geluk van kinderen bevorderen.
Want ook een ziek kind wil niets liever dan
‘gewoon meedoen’ in de wijk.”
“Door in de frontlinie goed voor gezinnen te
zorgen kun je de kans op ziektes verkleinen.
Nu of later. Krijgt een kind toch iets? Dan is
het in de wijk waar je kunt helpen om een zo
normaal mogelijk leven te organiseren.
Huisartsen, buurtteams, scholen en vele
andere partijen in een wijk kennen patiënten
in hun eigen context. Ze komen bij gezinnen
thuis, weten of ouders laaggeletterd zijn en
of er weinig geld is. Door over de muren van
je eigen instelling heen te kijken en naast het
gezin te staan, maak je zorg laagdrempelig
en optimaal aangepast aan het gezin. Dat
blijf mijn missie, ook na mijn opleiding.”
Happy ChilD 37

WHISTLER - onderzoek
Leidsche Rijn
Hoe voorkomen we
luchtwegklachten bij
kinderen?
In het WHISTLER-onderzoek, dat in 2002 begon,
onderzoekt Gerdien Dalmeijer met collega’s uit het
Wilhelmina Kinderziekenhuis en UMC Utrecht
luchtwegklachten bij kinderen. Daarnaast begeleidt
zij promovendi en studenten die WHISTLERonderzoek
doen.
“We weten dat er veel factoren zijn die de kans op
luchtwegklachten kunnen verkleinen. Zo is het
belangrijk dat moeders niet roken tijdens de
zwangerschap en dat kinderen niet blootgesteld
worden aan rook. Ook het geven van borstvoeding
verkleint de kans op luchtwegklachten. Het
voorkomen van luchtweginfecties begint dus al op
zeer jonge leeftijd.
Een goede start in
het leven
We hebben meer dan 3000 baby’s onderzocht. 1000
kinderen zagen we op vijfjarige leeftijd opnieuw om
lichamelijk onderzoek te doen naar hun longfunctie
en vaatgezondheid. Ook lieten we de ouders een
vragenlijst invullen. Op die manier kunnen we de
gezondheid van het kind en de leefstijl van kind en
ouders in kaart brengen en combineren met gegevens
van de huisarts. Zo onderzoeken we of kinderen met
een bepaalde diagnose een andere levensstijl hebben.
Inmiddels onderzoeken we kinderen van acht tot tien
jaar. En de eerste WHISTLER-kinderen bereiken de
pubertijd. Interessant om te zien hoe zij zich
lichamelijk en psychosociaal ontwikkelen.
In WHISTLER hebben ouders vragen beantwoord over
hoe goed een kind in zijn vel zit. We kunnen dus
bekijken wat de verschillen zijn tussen kinderen die
aangeven dat ze gelukkig zijn en kinderen die
aangeven minder gelukkig te zijn. Als we goed hebben
uitgezocht welke ziektes gerelateerd worden aan
geluk dan kunnen we ook die kinderen gericht helpen
met gelukkiger worden.”
‘Mijn wens is dat alle
kinderen in een
gezonde omgeving
kunnen opgroeien.’
Naam Gerdien Dalmeijer
Functie assistant professor Public Health
UMC Utrecht
Het mooiste van WHISTLER vindt Gerdien
dat ze onderzoek doet bij kinderen uit de hele
bevolking, ziek én gezond. “Zo dragen we bij
om alle kinderen een goede start in het leven
te kunnen geven. Ik hoop dat alle kinderen
zich van jongs af aan in een gezonde omgeving
kunnen ontwikkelen en opgroeien.”
38 Happy ChilD

‘Levensloopzorg
en geluk’
Child Health voorzitter en hoogleraar
kinderlongziekten Kors van der Ent:
“Een kind ontwikkelt zich voortdurend.
Ziekte heeft daar effect op. Op wie je
bent, het aanpassen aan je omgeving,
omgaan met leeftijdgenoten, stress,
tegenslag. Wij willen kinderen fysiek
goed behandelen, maar er is meer.
Een vrouw van 50 met taaislijmziekte
vertelde, dat zij haar hele leven een gevoel
van ‘net niet goed genoeg’ had gehad.
In haar jeugd vierden haar ouders iedere
jaarwisseling dat ze nog leefde. Haar artsen
hadden altijd opmerkingen dat het ‘nog
iets beter kon’ in de behandeling.
Daardoor voelde de vrouw voortdurend
alsof ze faalde. Zo’n verhaal laat zien hoe
ziekte en alle reacties erop je identiteit
kunnen vormen.
Kors van der Ent
“We moeten ons steeds
afvragen wat het effect is
van zorg voor het kind op
de lange termijn.”
We moeten toewerken naar een breder
concept van gezondheid en geluk.
Medische behandeling wordt steeds beter,
we kunnen steeds meer, maar de behandellast
wordt zwaarder. Die last voor kinderen
heeft zijn weerslag op hun latere weerbaarheid
en identiteit. Als zorgverleners moeten
we niet alleen gericht zijn op het hier en
nu, maar op leven en het effect van zorg
op de lange termijn. We noemen dit ook
wel levensloopzorg. Het betekent dat je
samen met kinderen en ouders niet altijd
alles moet willen wat kan, maar doelen
moet stellen over wat nu haalbaar is met
het oog op de toekomst.”
Happy ChilD 39

Een groene omgeving
voor gezondheid en geluk
De omgeving waarin wij leven of
waarvoor we kiezen, heeft grote invloed
op onze gezondheid en kan ons zelfs
ziek maken. Gelukkig kan een leefomgeving
je juist ook stimuleren om meer te
bewegen. Daarmee voorkom je
overgewicht en dat is goed voor je
gezondheid en welzijn. Hoe we onze
leefomgeving vormgeven heeft invloed
op onze gezondheid.
In het Utrecht Exposoom netwerk kijken
onderzoekers breed naar de omgeving
en de relatie met gezondheid. Hierbij
spelen allerlei factoren een rol, zoals
blootstelling aan luchtveront-reiniging,
aanwezigheid van groen in de omgeving,
lichamelijke activiteit of de sociale
omgeving van personen en individueel
gedrag. Het project brengt
dit gedetailleerd in beeld door gebruik
te maken van innovatie technieken
zoals sensoren.
Juist de combinatie is belangrijk.
Werken aan een afzonderlijke factor kan
voor de ene groep goed gaan, voor een
andere juist nadelig uitpakken. Zo kan het
aanleggen van een park voor jongeren
bijdragen aan hun welzijn, terwijl het
ouderen juist gevoelens van onveiligheid
geeft. Een onbedoeld neveneffect.
Fysieke en sociale maatregelen moeten
dus niet los van elkaar worden gezien.
40 Happy ChilD

Hoogleraar Roel Vermeulen - Universiteit Utrecht
“Groene omgeving en luchtkwaliteit voor gezondheid”
Als hoogleraar Milieu–epidemiologie en Exposoom Analyse onderzoekt
Roel Vermeulen de relatie tussen omgeving en gezondheid.
“We weten, dat maar een klein deel van ziekte wordt bepaald door alleen
onze genen. Dus voor dat andere, veel grotere deel zijn het externe
factoren, die ziekte kunnen veroorzaken. Sommige van deze factoren
weten we. Bijvoorbeeld een slechte luchtkwaliteit. Die heeft nadelige
effecten op de longontwikkeling van kinderen. Maar veel andere nog niet.
Zo is niet duidelijk wat de invloed is van een groene omgeving op de
gezondheid of wat luchtkwaliteit doet met de verstandelijke ontwikkeling
van kinderen.
We willen begrijpen, wat in onze omgeving helpt bij het gezond blijven
en een goede ontwikkeling. Dan kunnen we onze omgeving zo inrichten,
dat we iedereen de beste kans geven op een gezonde jeugd. Voor
chronisch zieke kinderen is het belangrijk om te zorgen dat de ziekte niet
erger wordt. Hier zijn algemene maatregelen, zoals minder dieselauto’s in
de stad, soms niet voldoende. We moeten dan individueel advies geven.
Er zijn al handige ziekte-apps, die informatie geven over luchtkwaliteit op
een bepaalde dag. Of die het gedrag of medicijngebruik van een kind per
dag bijhouden. Dat kan een kind persoonlijk helpen om meer invloed op
eigen leven te hebben en bijvoorbeeld een astma-aanval te voorkomen.”
Adviseur Gezonde Leefomgeving Floor Borlée - gemeente Utrecht
“Bij gezond leven in de stad hoort een gezonde leefomgeving”
Utrecht wil een stad zijn met gezonde en veerkrachtige inwoners.
Bij gezond leven in de stad hoort een gezonde leefomgeving.
Een omgeving waarin je je prettig voelt en makkelijk kunt kiezen voor
gezonde opties zoals bewegen en sporten. Floor Borlée: “De manier
waarop we in Utrecht werken aan een gezonde leefomgeving is uniek.
Mijn collega’s en ik denken vanaf de start van een ruimtelijk project mee
over het zo gezond mogelijk inrichten van de omgeving. We werken
bijvoorbeeld met een breed maatregelenpakket aan schonere lucht. Met
name de longen van kinderen zijn extra gevoelig voor luchtverontreiniging.
Eén van de maatregelen is om nieuwe scholen en kinderdagverblijven te
bouwen, meer dan 300 meter van een snelweg en 50 meter van een
drukke stadsweg vandaan.
Lopen, fietsen en buiten spelen zijn belangrijk voor je gezondheid.
Daarom werken we aan veilige fietsroutes zodat kinderen makkelijk naar
school kunnen fietsen. Om te kunnen spelen hebben kinderen genoeg
ruimte en groen nodig, dat nemen we standaard mee in onze plannen
voor de stad. Maar we zijn er nog niet. Ruim drie kwart van de basisschoolleerlingen
vindt de buurt waarin ze woont leuk, 17% ‘gewoon’
en 6% is negatief. Ook voelen kinderen uit bepaalde wijken zich vaker
onveilig op speelplekken. Daarom blijven we in Utrecht werken aan een
gezonde leefomgeving voor iedereen.”
Happy ChilD 41

100
Utrechtse kinderen laten hun stem
horen in de kinderraad!
Zij zijn actief in tien kinderwijkraden en de stedelijke kinderraad.
In 2017 waren er dertien jongerendialogen en vier kinderdialogen.
Vijftien kwetsbare jongeren denken in cliëntenplatform
U2BHeard mee over de invulling van zorg voor jeugd.
60
jongeren van ROC
Midden Nederland
dachten met de
gemeente mee over
armoedevraagstukken.
Utrecht
kinderrechtenstad
In Utrecht focussen we op ‘de stem van de
kinderen’ uit het kinderrechtenverdrag. Door
kinderen een stem te geven weten ze dat ze
ertoe doen en leren ze mee te denken over
hun eigen leefwereld.
In kinderraden kunnen ze nadenken over hoe zij hun wijk mooier
willen maken. Ook bij nieuw beleid betrekken we ze actief. Zoals
bijvoorbeeld bij de invulling van de toekomstige wijk Leeuwesteyn en
de Merwedekanaalzone. Uiteindelijk zijn kinderen de toekomstige
bewoners van onze stad. Als we bouwen voor gezond leven in de
stad, dan bouwen we voor hen.
80%
van de
Utrechtse
scholen
werkt met het
concept van
De Vreedzame
School.
8van de 10
wijken in
Utrecht is
vreedzaam.
2x
Het jeugdbeleid
van
de gemeente
óók in een
kinderversie.
42 Happy ChilD

Een veilig thuis
Elk kind heeft recht op een veilig thuis.
We kunnen kinderen op school veel leren
over veilig opgroeien.
Als hoogleraar Life Cycle Pediatrics voel ik me erg verwant met geluk
en levensloop. Wat heeft een kind nodig om zo gelukkig mogelijk te
worden? Dat heeft te maken met je plek in de maatschappij in relatie
tot je omgeving. Mee kunnen doen. Of je nu ziek bent of gezond.
Elise van de Putte,
hoogleraar Life Cycle
Pediatrics Wilhelmina
Kinderziekenhuis
Door kinderen aan het
woord te laten, snappen
we hoe zij denken over
gezond en veilig
opgroeien.
Ik geloof enorm in de kracht van kinderen. In het project Kindtool 1.0
hebben we 65 kinderen laten vertellen over hun gezondheid.
Prachtige verhalen, zo positief. Het leert mij dat je door opvoeding
en op school veel invloed hebt op de leef- en gedachtewereld van
kinderen. Het zou fantastisch zijn, als we op basis van al deze data
een programma mogen neerzetten voor scholen over veilig
opgroeien. Wat vinden wij normaal in Nederland? Is het normaal om
een tik te krijgen, opgesloten te worden? Je kunt kinderen daarover
leren door er op school al over te vertellen.
Aandacht voor gezond en veilig opgroeien op school, in de
opvoeding thuis en in de zorg, die beter afgestemd is op de
levensloop van het kind. Dan is mijn missie geslaagd.
Happy ChilD 43

7.4
Is het rapportcijfer dat kinderen
geven voor groen in de buurt.
77%
Van de Utrechtse kinderen vindt de buurt leuk.
50%
Van de Utrechters is tevreden over plaats
voor de fiets in de buurt.
64%
Is tevreden over
basisonderwijs in
de buurt.
21%
Van de
inwoners van de
stad ervaart (bijna)
geen last van
lawaai in de buurt.
Een gezonde woonomgeving ... is schoon
… is groen ... heeft speelruimte … is sociaal …
is veilig … heeft goede huizen … voelt goed.
41%
Is tevreden
over de
verkeersveiligheid
in
de buurt.
7,8
Is het
rapportcijfer
dat Utrechters
geven aan
wonen.
Bron: Volksgezondheidmonitor Utrecht (Bewonerspanel maart
2017, Gezondheidspeiling 2016, Staat van Utrecht 2017, Wistudata
2017, Utrecht Monitor 2017).
58% 26%
ervaart ervaart
(bijna) geen
last van
luchtvervuiling
in de buurt.
(bijna) geen
last van
rommel en
afval op straat.
44 Happy ChilD

Leren
en geluk
Happy ChilD 45

Youth got talent
Het beste uit jongeren halen en hen helpen hun ambities waar te maken
Hoe kunnen we jongeren aan hun
toekomst laten werken,
zelfstandig laten zijn en helpen
om te profiteren van de kansen
die onze maatschappij biedt?
Die vragen beantwoordt een
multidisciplinair team van
onderzoekers in Youth got talent.
Het onderzoek richt zich op
jongeren van 12 tot 25 jaar.
“In deze levensfase maken jongeren
keuzes in studie, relaties en werk.
En belangrijker, ze dromen over
volwassen worden en wie ze graag
willen zijn”, vertelt Catrin
Finkenauer, hoogleraar jeugdstudies
aan de Universiteit Utrecht. “Vaak
richt onderzoek zich op individuen.
Hoewel jonge mensen soms door
hun eigen acties gewenste doelen
bereiken, spelen ook de omgeving
en invloed van familie, school en
leeftijdsgenoten een grote rol.
Youth got talent onderzoekt hoe
verschillende sociale contexten op
elkaar inwerken en hoe die de
ontwikkeling van jongeren en hun
ambities beïnvloeden.
Sociale context om
ambities waar te maken
We kijken hoe sociale omgevingen
jongeren helpen of juist tegenwerken
om hun ambities waar te
maken. Zo kunnen jongeren in
slechtere buurten zich belemmerd
voelen in het ontwikkelen van hun
talenten, waardoor ze later
moeilijker hun idealen bereiken.
Aan de andere kant onderzoeken
we hoe jonge mensen hun
omgeving en situatie kunnen
beïnvloeden en vormgeven om hun
dromen te realiseren. Zo is het
mogelijk dat jongeren die van
nature openstaan voor nieuwe
ervaringen een groter sociaal
netwerk opbouwen dan jongeren
die daar minder voor openstaan.
Dit kan hen dan helpen in het
waarmaken van hun dromen en bij
hun carrière en sociale positie op
volwassen leeftijd.
Kansen door te dromen
Om het beste uit jongeren te halen
en hen te helpen hun ambities waar
te maken, moeten de verschillende
omgevingen samenwerken.
Dat blijkt uit ons onderzoek. Als die
op elkaar en op de behoeften van
jongeren aansluiten, kunnen de
sterke punten en talenten van
jongeren naar boven komen en
worden risico’s juist kleiner.
Zo kunnen we alle kinderen,
gezond of ziek, helpen om zich
positief te ontwikkelen.”
46 Happy ChilD

Feiten
Cijfers
88%
van de
jongeren
(15-19 jaar)
gebruikt
dagelijks
WhatsApp.
&
Instagram, Snapchat &
YouTube zijn populair bij jongeren.
Bjorn Wansink
Universiteit Utrecht
Negen op de tien jongeren maken
gebruik van sociale media. Tussen
meisjes en jongens is daarin weinig
verschil.
Facebook wordt
minder populair;
jongeren willen niet
bij ouderen zitten.
Instagram en
Snapchat zijn
volgens hen ook
gewoon leuker.
57%
weet niet of sociale
media te vertrouwen zijn.
Bronnen: Newcom research consultancy 2018 (N= 6783, > 15 jaar en ouder) &
CBS, 2012, Monitor Jeugd en Media.
Verander je
perspectief!
Sociale media in de klas
Op welke manier beïnvloeden sociale
media het perspectief van jongeren op
de wereld, hun houding en gedrag? En
wat is het effect op hun interactie met
anderen in de samenleving, inclusief
hun klasgenoten en docenten? Om dat
te onderzoeken is het project Changing
your perspective opgestart, met een
interdisciplinaire aanpak. Voor Bjorn
Wansink, universitair docent aan de
Graduate School of Teaching Universiteit
Utrecht, is de sociale mediakant een
lijn die er voor hem als onderzoeker nu
bij komt. “Mijn expertise ligt vooral bij
factoren die invloed hebben op het
perspectief van jongeren. Maar omdat
media hier een belangrijke rol in speelt
gaan we deze nader onderzoeken.”
“We kijken hoe docenten sociale media
gebruiken of bespreken in hun lessen.
Bijvoorbeeld als het gaat om botsende
perspectieven in de klas, doordat
leerlingen (15-19 jaar) hele verschillende
media volgen. Maar ook positief.
Je kunt via sociale media ook nieuwe
en onbekende perspectieven ontdekken.
In hoeverre stimuleren docenten
dit? Meer op microniveau kijken we in
hoeverre leerlingen feiten en meningen
kunnen onderscheiden binnen sociale
media. Sociale media kunnen zeker
bijdragen aan het geluk van kinderen.
Het is de wereld in je hand; kennis,
verbindingen met anderen, creativiteit.
Het geeft veel mogelijkheden om je
ergens deelgenoot van te voelen.
Aan al deze zaken kleven helaas ook
nadelen. Jongeren leven steeds meer in
aparte werelden. Ze begrijpen elkaars
ziens wijze slecht, of zijn zich daar zelfs
niet van bewust. En dat paradoxaal
genoeg juist in een tijd waarin ze via
internet toegang hebben tot vrijwel alle
informatie.”
Happy ChilD 47

Voor Emma
is paardrijden
geluk.
48 Happy ChilD

Gewoon naar
school kunnen
gaan, paardrijden
of de stad in
Emma is 17 en woont in Almelo met haar ouders, broertje en de
twee bassets, Bas en Bikkel. CF is een erfelijke ziekte, maar zij is
de enige in haar familie die het heeft. “Natuurlijk denk ik soms:
waarom moet ik nou weer deze rotziekte hebben. Maar daar zit
ik nooit heel lang mee. Ik heb namelijk ook veel leuke mensen
leren kennen, zoals mijn lieve verpleegkundige die al meer dan
acht jaar bij ons thuis komt. Ook zou ik nooit mijn paard
gekregen hebben als ik geen ziekte had.”
Invloed op Emma’s leven
Op dit moment gaat het heel goed met Emma. Ze gaat gewoon
naar school. Het is speciaal onderwijs waarin ze op eigen tempo
kan leren. “Ik probeer altijd zoveel mogelijk mee te doen met
klasgenoten. Maar als we bijvoorbeeld heel hard aan het lachen
zijn, moet ik wel eens hoesten. Eerst waren mijn vriendinnen
ongerust, omdat het er heel heftig uit ziet. Maar nu is het de
normaalste zaak van de wereld en dat vind ik altijd wel fijn.”
Als Emma dit schooljaar haar diploma vmbo-T haalt, start ze
volgend jaar met de opleiding dierenverzorging op het AOC.
Geluk is doen waar je blij van wordt
“Thuis ben ik het liefst de hele dag bezig met mijn paard. Daar
haal ik veel energie uit. Zij kan mij altijd aan het lachen krijgen
én gelukkig maken. Het doen van alledaagse dingen is voor mij
ook geluk. Gewoon naar school kunnen gaan, de hond uitlaten
of de stad in.” Emma’s moeder is trots op haar dochter. Paulien:
“Emma heeft al heel jong geleerd om haar energie te doseren
en te genieten van het moment. Het maakt mij heel gelukkig
om te zien dat Emma een stabiele persoonlijkheid heeft
ontwikkeld en haar eigen weg volgt. Ze inspireert ons allemaal.“
Emma heeft Cystic Fibrosis (CF).
Het slijm in haar lichaam is
taaier dan normaal. Daardoor
werken bepaalde organen
steeds slechter. “De meeste
dingen kan ik gewoon doen,
maar ik ben wel sneller moe
dan mijn leeftijdsgenoten.”
“Geluk is voor
mij iets kunnen
doen waar je blij
van wordt. Ik
ben het liefst bij
mijn paard.”
Happy ChilD 49

Feiten & Cijfers
23%
van de Utrechtse peuters heeft een
(risico op) ontwikkelingsachterstand.
Deze 1454 peuters kunnen gebruik
maken van de voorschool, om hun
ontwikkeling extra te stimuleren.
Zo zijn ze beter voorbereid op hun
start op de basisschool.
Kernpartneraanpak
Samenwerken voor
onderwijs van alle
kinderen, ziek en gezond
Onderwijs draagt bij aan de ontwikkeling van
kinderen. Daarom is het belangrijk dat kinderen zo
veel mogelijk naar school gaan. Jeugdarts Lisette
Jongbloets: “Bij het tegengaan van verzuim kijken
we met een brede blik. Verzuim kan namelijk
verschillende oorzaken hebben. Zoals lichamelijke
of psychische gezondheidsproblemen, problemen
thuis of op school. Ook voor kinderen met een
beperking bekijken we goed welke school passend
is of welke aanpassingen nodig zijn.
Voor het Utrechtse onderwijs werken we met een
groot aantal mensen samen volgens de kernpartneraanpak.
In deze kernpartneraanpak staat de
vraag centraal: wat heeft een leerling nodig, hoe
organiseren we dat en wie hebben we daarvoor
nodig? De jeugdarts onderzoekt, adviseert en
verwijst op sociaal medisch gebied, het samenwerkingsverband
organiseert passende onderwijsondersteuning,
het buurtteam zorgt voor ondersteuning
thuis en de leerplicht ambtenaar zorgt dat
iedereen zich aan zijn afspraken houdt.
Een voorbeeld hiervan is een meisje dat vaak
verzuimde wegens hoofdpijn. Bij de jeugdarts
bleken haar klachten een gevolg van piekeren ’s
nachts over toetsen en de zorgen om haar zieke
moeder. Daarnaast werd bij haar ADD vastgesteld.
Het buurtteam regelde daarop hulp in het gezin en
er werden aanpassingen op school geregeld.
Dankzij deze gezamenlijke aanpak krijgen kinderen
passende ondersteuning voor een zo goed
mogelijke ontwikkeling.”
Een kind ontwikkelt zich op één van
de 62 locaties spelenderwijs.
Een groep telt maximaal 15 peuters
en 2 pedagogisch medewerkers.
Peutercentra werken nauw samen
met ouders, scholen, jeugdgezondheidszorg,
buurtteams en waar nodig
met gespecialiseerde zorg.
Effect In het landelijke
pre-COOL onderzoek zien we
dat peuters profiteren van de
voor school. Die helpt hen bij
een betere start.
50 Happy ChilD

Naar school in het ziekenhuis
Maya Carbin is hoofd van de WKZ-school (Educatieve
Voorziening) in het Wilhelmina Kinderziekenhuis. Maya vertelt:
“Wij helpen zieke leerlingen die school missen om door te gaan
met leren en ontwikkelen. Op de WKZ-school kunnen kinderen
die opgenomen zijn les krijgen van speciale leraren in het
ziekenhuis. We gaan meestal naar de kinderen toe om les te
geven aan bed. Soms kunnen kinderen mee naar de klas. Maar
daar zijn ze vaak te ziek voor, hebben een infuus of liggen in
bepaalde vormen van isolatie waardoor ze niet van hun kamer
af mogen. Veel kinderen zijn blij om door te kunnen met school
terwijl ze in het ziekenhuis liggen. Het is fijn om met iets bezig
te zijn dat niet bij het ziekenhuis hoort. En ze hoeven minder in
te halen als ze weer thuis zijn. Maar niet iedereen heeft altijd zin
hoor, gamen is toch veel leuker? Door te kijken naar wat nog
wél kan stimuleren we kinderen om op een positieve manier
naar zichzelf te kijken. Een kind zo veel mogelijk ruimte bieden
zich te ontwikkelen: dat is onze bijdrage aan het geluk van
chronisch zieke kinderen.”
Happy ChilD 51

Communicatie en gedrag
Kijken naar taalontwikkeling
bij kleuters
Vanuit verschillende invalshoeken
kijken onderzoekers van de
Universiteit Utrecht naar taal,
communicatie en gedrag bij
kinderen. Hayo Terbrand onderzoekt
de wisselwerking tussen communicatie
en gedrag. Corette Wierenga
kijkt juist naar de taalontwikkeling
in de eerste 1001 dagen van een
kind. Twee voorbeelden van onderzoek,
waarin belangrijke verbanden
worden gelegd voor het welzijn van
opgroeiende kinderen.
Als taal niet genoeg is
Communicatieproblemen en gedragsproblemen
bij kinderen gaan vaak
samen. Maar tot nu toe zijn ze vaak
afzonderlijk onderzocht. Hayo Terband,
universitair docent en taalwetenschapper
onderzoekt nu die relatie tussen taal
en gedrag, vooral als het taalniveau van
kinderen ‘niet toereikend’ is. In zijn
onderzoek werkten onderzoekers uit
verschillende disciplines samen.
Dat maakte het mogelijk om naar de
wisselwerking van communicatie en
gedrag te kijken. Op een basisschool in
Lombok in Utrecht deden kinderen van
vier tot zes jaar mee. Ouders en
leerkrachten vulden een vragenlijst in
over het gedrag van deze kinderen in
het dagelijks leven, thuis en op school.
Koud of kauwt?
Hayo: “we hebben ook een spel voor
de tablet ontwikkeld. Daarmee konden
we communicatieproblemen ‘uitlokken’
bij de kinderen. Zo onderzochten we
verschillende aspecten, zoals klankonderscheiding,
zinsverwerking,
taalgebruikssituaties en de woordenschat
van de kinderen.
52 Happy ChilD

In het spel hoorden de kinderen
bijvoorbeeld ‘koud’ en ‘kauwt’.
Hoe namen ze dat waar? Konden ze de
subtiele verschillen horen om in het spel
de goede keuze te maken, of bijvoorbeeld
ook ironie begrijpen?”
Minder vaardige taal,
meer probleemgedrag?
De onderzoekers kozen voor een school
met kinderen die tweetalig worden
opgevoed. Zo konden ze ook onderzoeken
of een kind in de minder vaardige
taal bijvoorbeeld meer probleemgedrag
liet zien. De gedragsreactie van het kind
op het spel werd geregistreerd. Dat kon
blij gedrag zijn of juist verdriet, boosheid
en frustratie of nerveus gedrag.
De onderzoekers vonden samenhang
tussen hoe een kind het in het spel doet
en het gedrag. Hoe meer problemen met
taalbegrip tijdens het spel, hoe meer
boosheid en frustratie een kind liet zien.
Hayo: “Het is niet zo dat kinderen die
tegen minder problemen in het spel
aanliepen meer positief gedrag laten zien.
Maar meer problemen leiden dus wel tot
meer boosheid of frustratie.
Dit lijkt misschien een open deur, maar
is nooit echt op deze manier getest.
Het is nu interessant om te bekijken of
we bepaalde communicatieproblemen
kunnen beperken.”
Taalontwikkeling en de eerste 1001
dagen van een kind
De eerste 1001 dagen van een kind zijn
belangrijk voor taalontwikkeling. Corette
Wierenga, universitair hoofddocent
neurofysiologie: “Tijdens die eerste 1001
dagen van een kind, waarvan de eerste
280 dagen in de baarmoeder, ontwikkelen
de hersenen zich in snel tempo. Het
kind leert bijvoorbeeld klanken herkennen,
het bouwt een emotionele band op
met de omgeving, en leert nauwkeurige
spierbewegingen te maken, bijvoorbeeld
grijpen, eten, lopen. Al deze gebeurtenissen
en leerprocessen bepalen welke
hersenverbindingen gevormd worden en
vormen daarmee de ontwikkeling van
specifieke hersenfuncties.
Als de ontwikkeling van een van deze
hersenfuncties mis gaat of vertraging
oploopt, heeft dat ook gevolgen voor de
ontwikkeling van andere aspecten.”
Hersenontwikkeling
Hersenontwikkeling is een gecompliceerd
proces en een succes volle taalontwikkeling
hangt dan ook af van veel
verschillende factoren. Het onderzoek
focust op de vraag hoe al deze factoren
interacteren en verschillende aspecten
van taalontwikkeling beïnvloeden.
“Om deze vraag te beantwoorden,
hebben we een team gevormd waarin
biologen, sociologen en taalkundigen
van de Universiteit Utrecht en het
UMC Utrecht samenwerken. We proberen
vanuit biologisch perspectief te begrijpen
hoe hersengebieden en –verbindingen
een rol spelen in de ontwikkeling van
verschillende aspecten van taal. En we
willen ontdekken welke aspecten van de
hersenontwikkeling nu precies verstoord
zijn bij kinderen die moeite hebben met
het leren van taal. Zo proberen we een
link te leggen tussen de ontwikkeling van
specifieke hersenfuncties en aspecten
van taalontwikkeling.”
Taalontwikkeling en geluk
Corette: “Uiteindelijk willen we begrijpen
hoe de verschillende biologische en
omgevingsfactoren elkaar beïnvloeden
en samen zorgen voor een optimale
taalontwikkeling in kinderen. Als we
begrijpen welke hersenverbindingen
verantwoordelijk zijn voor bepaalde
aspecten van taalverwerving, kunnen
we taalontwikkeling bij jonge kinderen
stimuleren door de ontwikkeling van
specifieke hersenfuncties te stimuleren.
Daardoor zouden we al vroeg tijdens de
ontwikkeling kunnen ingrijpen in kinderen
waarin de taalontwikkeling achter blijft of
problemen geeft. Taal is een van de
belangrijkste manieren van
communiceren tussen mensen en een
optimale taalontwikkeling is daarom van
groot belang voor het welzijn en het
geluk van jonge kinderen.
Corette Wierenga
“Een optimale
taalontwikkeling
is van groot
belang voor het
welzijn en het
geluk van jonge
kinderen.”
Hayo Terband
Happy ChilD 53

H
Happyles
b g c
Het Trimbos-instituut ontwikkelt verschillende methoden die bijdragen aan het geluk van kinderen
en jongeren. Zo is Grip op je Dip de eerste online groepscursus voor jongeren die te maken hebben
met depressie, angst of somberheid. Grip op je Dip is bewezen effectief, maar bereikt minder goed de
lager opgeleide jongeren. Daarom is Happyles ontwikkeld: een integrale schoolaanpak die jongeren
helpt om gelukkiger te worden.
“Happyles is een schoolaanpak speciaal ontwikkeld
voor mbo en vmbo-leerlingen en is gebaseerd op de
positieve psychologie. Het doel van de Happyles is
om geluk en welbevinden te bevorderen en depressie
te voorkomen.”, licht Rianne van der Zanden toe.
Rianne is senior wetenschappelijk medewerker bij het
Trimbos-instituut en projectleider van Grip op je Dip
en Happyles. Happyles bestaat uit twee
E-learninglessen en twee klassikale lessen en
jongeren maken vooraf en achteraf een gelukstest.
Uit deze gelukstest komt een persoonlijke
geluksscore. Deze gelukstest kijkt naar welbevinden,
thuissituatie, depressie, spijbelen en drugsgebruik.
Happylessen
GGZ-preventiemedewerkers begeleiden de lessen.
De Happylessen kunnen ook gevoelens losmaken bij
jongeren die niet lekker in hun vel zitten of depressief
zijn en dat vraagt deskundige begeleiding. De mentor
van de klas is ook tijdens de Happyles aanwezig.
Tijdens de lessen worden veel oefeningen gedaan
vanuit de positieve psychologie. Er is als het ware een
grabbelton aan oefeningen, zodat jongeren kunnen
kijken wat bij hun past. Al deze oefeningen vergroten
het geluksgevoel.
Je droom voor de toekomst
Happyles draagt bij aan de vervulling van de drie
basisbehoeften: verbondenheid, competentie en
zelfbeschikking. Rianne vertelt: “Een voorbeeld is een
oefening die betrekking heeft op verbondenheid.
Leerlingen leren dat als je iets voor een ander doet,
dit je gevoel van verbondenheid vergroot, wat geluk
bevordert. Bij een andere oefening leren ze hoe je
met problemen om kunt gaan. Ze leren stapsgewijs
en systematisch problemen op te lossen. Ze leren dat
ze hier zelf invloed op hebben, wat de behoefte aan
onafhankelijkheid vervult.” Veel leerlingen zijn
enthousiast over oefeningen die over de toekomst
gaan. Ze leren dat ze hier invloed op hebben. “Door
persoonlijke doelen te formuleren en in stapjes te
denken, gaan jongeren zich realiseren dat ze vandaag
al keuzes kunnen maken en acties kunnen doen om
een toekomstig doel te bereiken.”, licht Rianne toe.
Welbevinden
Maar Happyles is veel meer dan een lesprogramma.
“Alle jongeren krijgen een persoonlijk adviesgesprek
van de ‘Happyles juf of meester’, ongeacht hun
geluksscore. In de lessen hebben ze al leren
nadenken over hun eigen leven en hoe ze zich
voelen. Als leerlingen problemen hebben, en dus een
lage geluksscore hebben, dan wordt in dat
adviesgesprek besproken welke hulp en
ondersteuning voor de jongere beschikbaar is.
De ervaring leert dat jongeren open staan voor
ondersteuning, omdat het taboe op psychische
problemen door de Happylessen is afgenomen.”
Op dit moment hebben ongeveer 3000 leerlingen
Happyles gevolgd, waaronder ook scholen in Brussel.
De effecten zijn positief. Depressieklachten nemen af
en welbevinden neemt toe, met name bij leerlingen
die hier duidelijk professionele hulp bij nodig hebben.
Deze resultaten moeten nog bevestigd worden door
vervolgonderzoek. Het Trimbos-instituut is bezig
hiervoor subsidie aan te vragen.
54 Happy ChilD

Op dit moment
hebben ongeveer
3000 leerlingen
Happyles gevolgd,
waaronder ook
scholen in Brussel.
Happy ChilD 55

De virtual reality bril
Op je IC-bed racen met
Max Verstappen
Alles wat een ziekenhuisopname, medische handelingen of een (chronische)
ziekte een stukje prettiger maakt, draagt bij aan het geluk van kinderen.
Sinds kort beschikt de afdeling
Pedagogische zorg in het
Wilhelmina Kinderziekenhuis
(WKZ) over een Virtual Realitybril.
Met deze bril kunnen
kinderen zich ergens anders op
concentreren dan op de
behandeling. Ook helpt het in de
voorbereiding op een ic-opname.
Aline Kalisvaart-Karsemeijer is
pedagogisch medewerker in het
WKZ. “Wij vinden het belangrijk dat
een ziekenhuisopname en
medische handelingen bij kinderen
zo weinig mogelijk stress of angst
opleveren. We begeleiden kinderen
en ouders tijdens de behandeling.
Ook zorgen we voor ontspanning
en afleiding tijdens de ziekenhuisopname.
Daarvoor gebruiken we
apps, filmpjes, foldermateriaal en
fotoboeken. We zoeken altijd naar
een vorm van afleiding die past bij
het kind. Dat kan verschillen van
bellen blazen bij jonge kinderen,
een Wally zoekboek bij een wat
ouder kind en tal van andere
mogelijkheden. Dankzij een
bijdrage van de Vrienden van
het WKZ is de VR-bril daar nu
bij gekomen.
Kinderen die langere tijd in het
ziekenhuis liggen, gebruiken de
VR-bril om even in een andere
wereld te zijn. Wat is er leuker dan
je even af te sluiten en in een
achtbaan te stappen of te relaxen
onder een sterrenhemel? Ook is het
sinds kort mogelijk om een livestream
verbinding te maken met
thuis. Er wordt dan een camera thuis, op de sportclub of tijdens de
verjaardag van oma geplaatst. Het kind in het ziekenhuis kan met de VR-bril
in die ruimte kijken en communiceren met de mensen die daar aanwezig
zijn. Zo voelt hun eigen wereld ineens weer heel dichtbij. Het doel van de
VR-bril ligt dus op meerdere vlakken: informatief, afleiding brengen en
contact maken met thuis. We willen aansluiten op de behoeften van ieder
kind, zodat het minder angst en stress heeft en contact kan houden met zijn
eigen omgeving. We zijn ervan overtuigd dat we daarmee ook de kwaliteit
van zorg verbeteren. Niet ieder kind zal de VR-bril leuk vinden. Als je
bijvoorbeeld tijdens het infuusprikken controle wilt houden en zien wat er
gebeurt, kan het gebruik van de VR-bril juist averechts werken. Daar houden
we dus ook rekening mee. Maar de kinderen die de bril tot nu toe hebben
gebruikt zijn enthousiast. Met de VR-bril in ons pakket hebben we een
mooie uitbreiding om nog beter aan te sluiten op de behoefte van kinderen.”
56 Happy ChilD

spelen,sport
& geluk
Happy ChilD 57

Meer spelen voor
gezonde ontwikkeling
We doen er alles aan om dat vooruit te helpen.
Ieder kind zou zoveel
mogelijk vrij moeten
kunnen spelen.
We gebruiken diermodellen
om te onderzoeken hoe
sociaal spelgedrag, al dan
niet in relatie tot ziekte, de
sociale, emotionele en
verstandelijke ontwikkeling
beïnvloedt.
Kinderen die vaak naar
het ziekenhuis gaan
voelen zich wat vaker
verdrietig.
Daarom onderzoeken we of
spel kinderen kan helpen om
de negatieve gevolgen van
hun ziekte beter te verwerken
en kan bijdragen aan een
‘normale’ ontwikkeling.
58 Happy ChilD

Ieder kind verdient
een kans om vrij te
kunnen spelen
Heidi Lesscher, neurobioloog aan
de Universiteit Utrecht
“Uit onderzoek naar ratten weten we dat spel
belangrijk is voor een gezonde ontwikkeling.
Als je dieren niet laat spelen, laten ze sociale,
emotionele en verstandelijke problemen zien
als ze volwassen worden. Ik zie de link naar
mensen. Spelen is belangrijk om te leren
omgaan met conflicten en bevordert het
vermogen om je aan te passen. Ieder kind
verdient een kans om vrij te spelen en zo te
groeien naar veerkracht en geluk.”
Neurobioloog Heidi Lesscher onderzoekt
spelgedrag, verslaving en welzijn bij dieren.
“Ratten die van nature weinig spelen of niet
spelen tijdens de vroege ontwikkeling, blijken
later gevoeliger voor verslaving, terwijl dieren
die veel spelen juist minder gevoelig zijn.
Spelen stelt kinderen in staat te experimenteren
met eigen gedrag en de gevolgen
van hun keuzes te ervaren. Dit helpt de
ontwikkeling van hun aanpassingsvermogen
en controle over gedrag. Verslaving is een
voorbeeld, maar de consequenties zijn breder.
Onze veronderstelling is dat dieren die veel
spelen, goed kunnen omgaan met
conflictsituaties als ze volwassen zijn. Kunnen
we deze stelling doortrekken naar kinderen?
Om dat te onderzoeken ben ik betrokken bij
het onderzoeksthema Dynamics of Youth en
het thema gezond spelen, gezond opgroeien.”
Een kind wil gewoon
mee kunnen doen
Sanne Nijhof, kinderarts sociale
pediatrie, Wilhelmina Kinderziekenhuis
Kinderen die naar het ziekenhuis gaan, geven
vaker aan dat ze verdrietig zijn. Zo legt
kinderarts dr. Sanne Nijhof aan haar dochter
van zes uit waar zij onderzoek naar doet.
’Nogal wiedes’, vindt het meisje, ‘kinderen
zijn natuurlijk verdrietig omdat ze niet
kunnen spelen in het ziekenhuis en ze hun
vriendjes niet kunnen zien’.
“Spelen is essentieel voor een gezonde ontwikkeling
en welzijn van een kind. Daarom is
het belangrijk dat we meer weten over de rol
van spel op de ontwikkeling van zieke kinderen.
Ons onderzoek heeft tijd nodig, want we
willen het snappen. En als we het snappen
stellen we onszelf een tweede vraag. Hoe
gaan we dat positief beïnvloeden? Dan gaat
het over spelinterventies en applied gaming
als toepassingen om het kind te helpen en de
omgeving te beïnvloeden. Dat doe ik in ons
PRO-active onderzoek in het WKZ. Vanuit die
invalshoek ben ik ook aangesloten bij het
thema gezond spelen, gezond opgroeien,
waarin we onze ervaringen verbinden met
die van andere wetenschappers. Zo willen we
samen antwoorden vinden op de hoofdvraag:
wat is de functie van spel en spelen op de
ontwikkeling en welzijn van chronisch zieke
kinderen. En kun je met spelinterventies het
aanpassingsvermogen van het kind aan de
gevolgen van chronische ziekte bevorderen?’’
Happy ChilD 59

Gezond spelen, gezond
Spelen is essentieel voor een
gezonde ontwikkeling. Het is
daarom belangrijk dat we meer
weten over de rol van spel in de
ontwikkeling en voor het welzijn
van zieke kinderen.
Spelen heeft positieve fysieke, sociale en
verstandelijke effecten en is belangrijk voor een
gezonde ontwikkeling van mensen en dieren.
Een tekort aan spel bij jonge dieren, zoals
onderzocht bij ratten, heeft een negatieve invloed
op hun sociale, verstandelijke en emotionele
ontwikkeling. Spel laat kinderen experimenteren
met hun eigen (sociale) gedrag en geeft ze de
mogelijkheid om alternatieve omstandigheden en
gevolgen te oefenen of na te bootsen. Dit bevordert
de ontwikkeling van o.a. hun emotionele
capaciteiten, creativiteit en probleemoplossend
vermogen.
Onderzoekers Stefan van Geelen, Heidi Lesscher
en Sanne Nijhof denken dat chronische ziekten,
als taaislijmziekte, jeugdreuma en kanker, een
negatieve invloed kunnen hebben op de
lichamelijke, sociaal-emotionele en verstandelijke
ontwikkeling van kinderen. En dat deze negatieve
invloed mogelijk veroorzaakt wordt
Van Lego tot Pokémon-Go:
hoe helpt spel kinderen omgaan
met chronische ziekten?
doordat ze minder spelen, nog los van de impact
van de ziekte zelf. Omgekeerd kan het
bevorderen van speelmomenten helpen bij het
voorkomen of verlichten van de gevolgen van
hun ziekte op de lange termijn.
60 Happy ChilD

opgroeien
Het project Gezond Spelen, Gezond Opgroeien
wil met een krachtig netwerk van deskundigen uit
verschillende wetenschapsgebieden samen
antwoorden vinden op de hoofdvraag: wat is de
invloed van spel en spelen op de ontwikkeling van
kinderen met chronische ziekten?
Om zich goed te voelen, moeten
jongeren de ruimte krijgen om
te experimenteren met welke
gevoelens en kanten het beste
bij hen passen.
Stefan
van Geelen
Senioronderzoeker
ontwikkelingsgerichte
zorg
(UMC Utrecht)
Ziekte moet bij
jongeren een
plek krijgen om
problemen in
volwassenheid te
ondervangen.
In het onderzoek worden diermodellen gebruikt
om te onderzoeken hoe sociaal spelgedrag - al dan
niet onder invloed van ziekte - effect heeft op de
sociale, emotionele en verstandelijke ontwikkeling.
Vanuit een ontwikkelingsperspectief bekijken de
onderzoekers de impact van verminderd of
veranderd spelgedrag door ziekte op kinderen en
hun omgeving. Bijvoorbeeld op hun sociale
ontwikkeling, het mee kunnen doen of omgaan
met stress. Ook willen ze proberen om met spel,
waaronder interactief spel en gaming, de negatieve
effecten van ziekte voor de ontwikkeling van
kinderen te beïnvloeden. Zo onderzoeken we of
het kind en zijn gezin met spel misschien wel beter
om leren gaan met de gevolgen van een
chronische ziekte. Helpt spel uiteindelijk bij een
‘normale’ ontwikkeling?
Happy ChilD 61

WKZsportief
Sporten maakt kinderen fitter,
zorgt voor sneller herstel na
een behandeling en het geeft
afleiding en plezier.
Fleur Ausems,
jeugdarts:
“Ik wil dat kinderen
zich optimaal
kunnen ontwikkelen,
binnen hun
mogelijkheden.”
Hans Breur,
kindercardioloog:
“Kinderen in het
Wilhelmina Kinderziekenhuis
(WKZ) willen weer fietsen,
spelen, even vergeten dat
ze ziek zijn. Beter
worden staat op
nummer
één.”
Erik Hulzebos,
inspanningsfysioloog:
“We willen dat kinderen
na een ziekenhuisopname
weer mee kunnen doen.
Sport en bewegen zijn
dan heel belangrijk.”
Jan Jaap
van der Net,
kinderfysiotherapeut:
”We werken elke dag aan
zoveel mogelijk bewegen
binnen de mogelijkheden
van kinderen. Zodat ze
weer mee kunnen doen.”
62 Happy ChilD

WKZsportief biedt hulp aan kinderen met
een beperking of chronische ziekte, die
willen sporten en bewegen.
Kinderen moeten na een ziekenhuisopname weer meedoen.
Hun eigen leven oppakken, weer sociaal actief zijn. Sport en
bewegen zijn daar belangrijk bij. Dankzij geld van de Vrienden van
het WKZ en de Tour de France in 2015 kon WKZsportief starten.
In het Kinderbewegingscentrum begeleidt het team kinderen, hun
ouders, school en vereniging. Dat doet het samen met partners
Harten voor Sport, het Sportloket, Sport op Maat, De Hoogstraat
en gemeente Utrecht.
Hoe actiever een kind is, hoe
gunstiger het effect op de
gezondheid op lange termijn.
Daarom is sporten voor kinderen
in het WKZ belangrijk. Het maakt
ze fitter, zodat ze behandelingen
beter aankunnen en sneller
herstellen. Ook geeft het
afleiding, plezier en een gevoel
van erbij horen. Als kinderen via
WKZsportief in het Kinderbewegingscentrum
komen, gaat
het team op zoek naar mogelijkheden.
De kinderfysiotherapeut
en medisch fysioloog bekijken
hun klachten vanuit verschillende
invalshoeken en maken in
overleg met ouders een
behandelplan. De inspanningsfysioloog
gaat met ze naar de
sportkooi op het dak.
Sportcentrum Olympos is
vlakbij, daar kunnen kinderen
sporten met medewerkers van
de afdeling Pedagogische Zorg.
Vaak blijkt dat het kind én zijn
omgeving gewoon te voorzichtig
zijn. Bewegen is
altijd goed.
Het gaat om de
intentie die je met
elkaar hebt.
Er zijn veel sportmogelijkheden
rond de Uithof, bij FC Utrecht,
Kampong of andere verenigingen.
Of het team zoekt verder in de
buurt. WKZsportief maakt deel
uit van het Utrechts Netwerk
van organisaties om te sporten
met een beperking. Zo’n
netwerk is enorm belangrijk.
Het gaat om de gezamenlijke
intentie om kinderen te laten
sporten dicht bij huis. Daar zit
de kracht.
Happy ChilD 63

Effecten
van gaming
Gaming helpt én is ook nog leuk om
te doen.
Voor veel jongeren en jongvolwassenen is gaming een onlosmakelijk
onderdeel van hun leven. Games bieden avontuur, ontspanning en
de mogelijkheid om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen. De laatste
jaren ontdekken ook steeds meer wetenschappers en psychologen
de kracht van games om problemen met de geestelijke mentale
gezondheid aan te pakken. Onderzoek vanuit de Radboud
Universiteit toont aan dat speciaal gemaakte therapeutische
videogames angstklachten bij kinderen kunnen verminderen.
Games kunnen worden ingezet bij scholen, GGZ-organisaties,
jeugdzorginstellingen, huisartsen, maar ook in ziekenhuizen en
zelfs bij bedrijven.
Anouk Tuijnman
De eerste
ervaringen met
Moving Stories
zijn positief
Op dit moment doen we twee
grote studies onder 2000
leerlingen om de effecten van
de game te testen
Anouk Tuijnman werkt als promovendus
Publieke Geestelijke Gezondheid bij het
Trimbos-instituut. “Moving Stories is een
game die gespeeld kan worden op een
mobiele telefoon. Vijf dagen lang spelen
alle leerlingen van een klas individueel
de game. Dit doen ze ongeveer tien
minuten in de ochtend voordat de
schoollessen beginnen. Na de vijfde
dag volgt in de klas een nagesprek met
een ervaringsdeskundige. In de game
woon je als speler in huis met je nichtje
Lisa, die sinds kort niet meer uit bed
komt. Je snapt niet waarom en je
probeert haar te helpen. Je kunt per
dag verschillende acties ondernemen
zoals koffie maken, stofzuigen en muziek
opzetten. Maar je kunt ook in gesprek
gaan met Lisa. In de middag krijg je
feedback van Lisa. Dit komt in de vorm
van tekstberichtjes (notificaties) binnen
op je telefoon. Alle leerlingen krijgen
tegelijk deze feedback, maar ieder krijgt
weer andere berichten op basis van wat
ze in de ochtend gedaan hebben.
De één zal positieve reacties krijgen,
terwijl een ander boze of treurige
berichtjes krijgt van Lisa. Door deze
notificaties gaan spelers hun strategie
onderling vergelijken. Zo komt op een
laagdrempelige manier een gesprek op
gang tussen klasgenoten. Met het
nagesprek met de ervaringsdeskundige
wordt het verhaal van Lisa naar de
echte wereld gebracht.”
64 Happy ChilD

Rutger Engels
Games moeten
helpen maar ook
leuk zijn.
We moeten games maken, die jongeren
met enthousiasme en inzet spelen.
Dan worden games vaker gebruikt en
zijn ze niet alleen leuk, maar kunnen ze
echt helpen.
70%
van de jongeren met ernstige
depressie- of angstsymptomen
zoekt geen professionele hulp.
Hoogleraar Rutger Engels is voorzitter van de raad
van bestuur van het Trimbos-instituut. “Mentale
gezondheidsproblemen beginnen vaak al op jonge
leeftijd. Uit onderzoek blijkt dat meer dan de helft
van deze problemen al voor 14 jaar begint. Ook
neemt het aantal jongeren met depressie of
angststoornissen toe als ze in de pubertijd komen.
Ongeveer 70% van de jongeren met ernstige
depressie- of angstsymptomen zoekt geen
professionele hulp. Jongeren geven zelf aan dat dit
te maken heeft met vooroordelen, schaamte of
een voorkeur om zelf een oplossing te zoeken
voor problemen. Het probleem vraagt dus om
andere hulpmiddelen. Bij voorkeur middelen die
kinderen goed kunnen bereiken en die leuk of zelfs
spannend zijn om te doen. Daarom geloof ik zo in
de kracht van applied gaming.”
Een goed voorbeeld van een applied game is de
game Moving Stories. Moving Stories is ontwikkeld
door game ontwikkelaar IJsfontein in samenwerking
met professoren en onderzoekers van de
Radboud Universiteit en het Trimbos-instituut.
Het is een unieke en interactieve manier om
jongeren eerste hulpvaardigheden aan te leren
en vooroordelen over mentale gezondheid weg
te nemen. Zo wordt het thema depressie
bespreekbaar onder jongeren en zoeken
jongeren eerder hulp als dat nodig is, voor
zichzelf of voor anderen.
Happy ChilD 65

Kindtool
De Kindtool Positieve Gezondheid
is een instrument waarin kinderen
en jongeren kunnen aangeven wat
ze belangrijk vinden als het gaat
om hun gezondheid. Hoe werkt
het? Kinderen vullen de Kindtool in
ter voorbereiding op een afspraak
met een zorgverlener. Zo kunnen
zij ook een deel van de agenda van
de afspraak bepalen. Naast eten,
slapen en sporten is in de Kindtool
ook aandacht voor onderwerpen
als een fijne leefomgeving, steun
van anderen en toekomstperspectief.
DAGELIJKS
LEVEN
MIJN LICHAAM
MIJN GEVOELENS
EN GEDACHTEN
NU EN LATER
LEKKER IN JE
VEL ZITTEN
66 Happy ChilD

Hanneke Schreurs, senior-epidemioloog gemeente Utrecht
Door gezondheid op een positieve manier te
benaderen zie je nog duidelijker hoe breed dit
onderwerp is. En ook hoeveel kansen er liggen
om het verder te verbeteren. Als onderzoeker
breng ik de gezondheid van Utrechters -en
Utrechtse kinderen- in beeld. Dat er nu op basis
van vele interviews en gesprekken een Kindtool
Positieve Gezondheid is, is van enorme waarde.
Hester Rippen, directeur Stichting Kind en Ziekenhuis
Elise van de Putte, kinderarts WKZ
Kind & Ziekenhuis baseert zich op de rechten van
het kind. Belangrijk dus om zorg zó in te richten
dat kinderen mee kunnen beslissen op basis van
hun wensen en behoeften. De Kindtool helpt
kinderen mee te doen. Geeft ook aandacht aan
thema’s als ontwikkeling, sociale omgeving en
veiligheid rondom kind en gezin. De Kindtool is
onmisbaar om het kind optimaal te betrekken.
Als kinderarts ga ik vooral in gesprek met het kind.
Ik wil weten hoe het met hem of haar gaat.
Daar draait het om. Welke thema’s vindt het kind
belangrijk? Waarvoor is extra aandacht nodig, wat
gaat juist goed? De Kindtool Positieve Gezondheid
is een praktisch instrument met een brede kijk op
gezondheid. Prachtig dat zieke èn gezonde
kinderen deze tool kunnen gebruiken.
Joska van Asperen, jeugdverpleegkundige gemeente Utrecht
Ik voer dagelijks gesprekken met kinderen.
Over hun groei, ontwikkeling en opvoeding.
Toch miste ik soms wat om goed in contact te
komen of helder te krijgen waar behoeftes van kind
en ouders lagen. De brede benadering en visie van
positieve gezondheid inspireren me enorm. Ik ben
blij dat ik nu de Kindtool Positieve Gezondheid
kan inzetten bij gesprekken.
Machteld Huber, Institute for Positive Health
Ik vind de Kindtool een ‘showvoorbeeld’ van de
ontwikkeling van een nieuw instrument met en voor
de doelgroep. Vanuit een soepele samenwerking
tussen deskundigen, studenten én de doelgroep is
de Kindtool ontstaan. Een instrument dat een ander
gesprek op gang kan brengen. Gebaseerd op
uitspraken van kinderen zelf en positief beoordeeld
door de Kinderraad van het WKZ.
Happy ChilD 67

Bettie Babbel, Dolph
en CliniClowns
wat is er te doen
in het Wilhelmina
Kinderziekenhuis?
Het gonst van de activiteiten
voor kinderen in het WKZ.
Goochelaar Ivar, sneltekenaar
Dolph. Of Bettie
Babbel, die de kinderen
vragen stelt waarover ze
moeten nadenken. De
CliniClowns zijn vaste gast
en nieuwkomers als
Celloduo en Liedjesfabriek
zorgen met muziek voor
wat afleiding in het
ziekenhuis.
Het Teddy Bear Hospital komt
regelmatig langs in het WKZ.
Kleuters nemen als ‘vader’ of
‘moeder’ hun beer of een andere
knuffel mee naar een nagebootst
ziekenhuis. Studenten spelen
voor arts en behandelen de
‘patiënten’. Zo maken kinderen
op een speelse manier kennis
met de gezondheidszorg en
raken ze een beetje meer bekend
met dokters en het ziek-zijn.
En studenten leren om te gaan
met kinderen.
CliniClowns zet zich sinds
1992 in voor zieke en
gehandicapte kinderen.
Door écht contact te maken
en verbeeldingskracht in te
zetten zorgen de CliniClowns
ervoor dat deze kinderen
weer even kind kunnen zijn.
Een ontmoeting met een
CliniClown heeft effect:
kinderen ervaren minder
stress en angst.
68 Happy ChilD

Bij de Liedjesfabriek voelen zieke
kinderen zich even beter. Met hun
mobiele studio zoeken ze kinderen
op, zelfs aan hun bed. Samen
schrijven ze een lied en nemen dit
op. Zij maken er daarna ook nog
een videoclip bij. Zo staan kinderen
op een positieve manier in het
middelpunt en krijgen een podium
om hun verhaal te vertellen. Een
paar uur plezierige afleiding én een
tastbare herinnering waar ze
apetrots op zijn. De Liedjesfabriek
Dolph
is onze sneltekenaar.
Hij gaat bij kinderen langs
en tekent wat zij willen in
een korte tijd.
is actief in zeven kinderziekenhuizen.
En dan zijn er de
CliniClowns. “De CliniClowns
kloppen de lucht in het
ziekenhuis op. Waar ze voorbijkomen
knettert de positieve
energie. Een CliniClown heeft
geen taak en kan gewoon doen
waar hij zin in heeft.” aldus Ilja
van Alten, woordvoerder van
CliniClowns. “Dat is soms lekker
gek. Kinderen gaan daarin mee
en vergeten dan dat ze ziek zijn.”
Het
Celloduo
is een groot succes in het
ziekenhuis. Twee vrouwen
die samen op een cello
spelen, brengen muziek
aan bed.
Happy ChilD 69

Suzanne Petra, manager zorg:
“Dat wilden we faciliteren met
een kinderbeweeglint. Een soort
wandelpad, waarlangs kinderen
kunnen lopen en allerlei
beweegactiviteiten kunnen
doen. We wisten, dat zo’n
beweegroute heel erg bij zou
dragen aan een normaal leven
voor kinderen en dus ook aan
hun geluk. Dat gaf de doorslag
voor ons kernteam met Kees
Jan van der Klooster, Jan Jaap
van der Net en Rianne Kreijne.
Omdat het gaat om veiligheid
en wie verantwoordelijk is voor
welk stuk terrein, heb je daar
heel veel mensen voor nodig.
We vroegen Prinses Máxima
Centrum, Ronald McDonaldhuis,
Fritz Reidlschool en landgoed
Oostbroek om mee te doen.
Kinderen willen buiten spelen, tikkertje doen, rennen.
Child Health Campus
“Hier in het Wilhelmina Kinderziekenhuis
(WKZ) valt me altijd op dat kinderen
willen bewegen, tikkertje doen, rennen.
Dat is kind-eigen. Maar zodra ze naar
buiten rennen om te voetballen op het
gras, komt beveiliging vertellen dat dat
niet mag. Het is daar niet veilig met alle
verkeer. Zo ontstond de gedachte:
we moeten het bewegen voor kinderen
ook buiten de muren van het ziekenhuis
mogelijk maken.”
Er kwam ook een nieuwe naam:
Child Health Campus.
Campus vanwege de opzet,
een buitenplek om te ‘hangen’,
wandelen, een broodje te eten.
En Child Health omdat het alles
te maken heeft met zorg voor
kinderen. Met De Vrienden van
het WKZ kregen we het geld bij
elkaar voor een landschapsarchitect.
De eerste schets is
klaar, we starten nu met drie
pilotplekken. Ook de provincie
en gemeente Utrecht zijn aan
boord. Mooi hoe nu alle partijen
bestuurlijk aan elkaar verbonden
zijn. Ik hoop dat de Child Health
Campus over twee jaar klaar is
voor alle kinderen.”
70 Happy ChilD

Op je fiets, skateboard of in je rolstoel
Kees Jan van der Klooster is
paralympisch skiër, ambassadeur
van WKZsportief en medeinitiatiefnemer
van de Child Health
Campus. Hij ziet dat kinderen met
een beperking te weinig buitenspelen.
Of je nu op je skateboard
staat, op de fiets zit of in een
rolstoel, speelplekken moeten
voor ieder kind toegankelijk zijn.
Daarom wil hij op de Child Health
Campus een plek realiseren waar
ieder kind kan spelen en uitgedaagd
wordt meer te bewegen.
Ruim 12% van de mensen heeft
een fysieke of geestelijke beperking.
Kees-Jan van der Klooster heeft er
zijn missie van gemaakt om het bestaande
beeld van mensen met een
beperking te veranderen. “Mensen
met een beperking hebben evenveel
recht om te mogen deelnemen
aan onze maatschappij. Er zijn zo
veel technologische mogelijkheden
om hen een waardevol leven te laten
leiden. Bovendien levert iemand
die meedoet meer op voor zichzelf
en de maatschappij dan wanneer
hij aan de zijlijn staat.
Na een val met snowboarden in de
Franse Alpen liep ik een dwarslaesie
op, ik raakte volledig verlamd vanaf
mijn middel. Om mijn leven te
herpakken moest ik mezelf opnieuw
ontdekken en nieuwe uitdagingen
aangaan. Tijdens de winter X Games
won ik Goud en 2x Brons op het
onderdeel zitski cross en in 2010 en
2014 nam ik deel aan de paralympische
spelen. Ik geloof erin dat de
kunst in het leven is te genieten van
de dingen die je wel kan doen.
Ik wil dat het vanzelfsprekend is dat
mensen met een beperking deelnemen
aan de maatschappij. Door
handvatten te geven en hen de weg
te wijzen naar een actiever leven.
En daarnaast de maatschappij
voorlichting te geven over de
mogelijkheden van mensen met
een beperking.”
Kees Jan van der Klooster
Happy ChilD 71

Dankjewel
ONVZ maakt al 5 jaar
het kindertheater in het
WKZ mogelijk. Zodat de
kinderen even vergeten
dat ze ziek zijn.
Kinderen in het WKZ
willen dolgraag weer
fietsen, spelen, gewoon
beter zijn. Het kindertheater
zorgt voor afleiding. In de
theaterzaal en aan bed,
met de liedjesfabriek,
de berendokter en nog
veel meer.
www.vriendenwkz.nl