Bijenplanten_web

composietenfamilie 485
Jakobskruiskruid (Jacobaea vulgaris)
Het geslacht Jakobskruid (Jacobaea) behoort tot de
Composietenfamilie (Asteraceae) en telt ongeveer 40 soorten.
Het werd enkele jaren geleden afgesplitst van het zeer grote
geslacht Kruiskruid (Senecio). De soorten van het geslacht
Jacobskruid komen vooral in Europa voor. Jakobskruiskruid
is algemeen in het grootste deel van ons land. De soort heeft
haar bekendheid deels te danken aan de rupsen van de Sint-
Jansvlinder, die haar volledig kaal kunnen vreten.
Meestal tweejarig
Onder normale omstandigheden is de soort tweejarig.
Het eerste jaar vormt zich een bladrozet met een stevig wortelstelsel.
In het tweede jaar ontwikkelt zich meestal een sterk
vertakkende stevige stengel. De bladeren onderaan de plant,
inclusief die van de rozet, zijn gesteeld. Bovenaan de plant zijn
ze zittend en enigszins stengelomvattend. Ze zijn enkel of
dubbel geveerd.
Lintbloemen en buisbloemen
De vertakkingen bovenaan de plant dragen de bloemhoofdjes
en geven aan de bloeiwijze min of meer de vorm van een
samengesteld scherm. De bloei duurt van juni tot oktober.
In een bloemhoofdje staan in het centrum gele buisbloemen
en langs de rand 12 tot 15 lintbloemen, welke ook geel zijn.
De laatste hebben alleen een stamper, de buisbloemen hebben
zowel meeldraden als een stamper. De meeldraden vormen
een kokertje rondom de stijl. In de duinen komt de ondersoort
Duinkruiskruid (subsp. dunensis) voor, waarbij de lintbloemen
ontbreken. Planten met lintbloemen worden tot de
‘gewone’ ondersoort (subsp. vulgaris) gerekend.
Een bloemhoofdje bloeit 4 tot 9 dagen. Het stuifmeel komt
bij gunstig weer vrij van ’s morgens acht uur tot ’s middags
vijf uur. Het door honingbijen in klompjes verzamelde stuifmeel
is geeloranje. De bijen tonen doorgaans echter meer
belangstelling voor de nectar. Het nectarium ligt onder in
de bloem op het vruchtbeginsel. De nectar kan twee tot drie
millimeter in de kroonbuis stijgen en is dan makkelijk door de
bijen te puren. Honing van het Jakobskruiskruid heeft een
sterke geur en is bitter van smaak.
Giftig
Binnen de Composietenfamilie staan de geslachten Kruiskruid
(Senecio) en Jakobskruid (Jacobaea) bekend om de aanwezigheid
van pyrrolizidine alkaloïden. Ze zijn in meer dan
100 soorten aangetroffen. De grootste hoeveelheden bevinden
zich in de bladeren. De concentratie in het floëemsap is over
het algemeen veel lager dan in de rest van de plant (nectar
is floëemsap dat via de nectariën wordt afgescheiden).
De alkaloïden zijn giftig voor rundvee en paarden. Als er
voldoende voedsel is, wordt Jakobskruiskruid dan ook
gemeden. Toch worden er op de planten vele soorten insecten
waargenomen.
Vermeerdering
Onder normale omstandigheden vermeerdert de plant zich
door zaad. Aan de vruchten (nootjes) zitten pappusharen,
waardoor windverspreiding mogelijk is. Door de stekelige
beharing hechten de nootjes zich ook makkelijk aan langskomende
dieren. Als de plant geheel door rupsen wordt kaalgevreten
of bovengronds ernstig wordt beschadigd, vormen
zich wortelknoppen, waaruit nieuwe planten kunnen
ontstaan. Ook als het wortelstelsel door bijvoorbeeld ploegen
beschadigd raakt, kunnen zich uit delen daarvan weer planten
ontwikkelen.
plaat 230. Jakobskruiskruid
A bloeiwijze; B blad van onderste deel (incl. rozet) van de plant;
C stengelblad bovenaan de plant; D bloemhoofdjes zonder lintbloemen
(Duinkruiskruid); E lintbloem; F 1,2 en 3 buisbloemen
in opeenvolgende bloeistadia; G opengeslagen meeldradenkokertje;
H stuifmeelkorrel (tricolporaat): 1 polair aanzicht, 2 equatoriaal
aanzicht; I vruchthoofdjes; J nootje met pappus; K nootje.