Bijenplanten_web

lipbloemenfamilie 371
Winterbonenkruid (Satureja montana)
Winterbonenkruid behoort tot het geslacht Satureja van de
Lipbloemenfamilie (Lamiaceae). Dit telt ongeveer 130 soorten,
die vooral voorkomen in de warmere streken van beide halfronden.
Veel soorten zijn te vinden in het oostelijk deel van
het Middellandse-Zeegebied. Winterbonenkruid is inheems
in Zuid-Europa.
Late bloei
Winterbonenkruid is een halfstruikje van zo’n 20 centimeter
hoog. De plant heeft een krachtige penwortel en vertakt zich
rijkelijk. De lijnvormige, aan de rand gewimperde bladeren
zijn tegenoverstaand. De bloemen staan in okselstandige
bijschermen. Ze hebben een vlakke bovenlip, waar de meeldraden
en de stijl tegenaan liggen. Aan de uitranding van de
bovenlip is te zien dat deze feitelijk is samengesteld uit twee
met elkaar vergroeide kroonbladen. De kroon is lichtroze.
Op de onderlip en de zijlippen liggen violetrode stippen.
Twee soorten bloemen
Er zijn planten met voornamelijk tweeslachtige bloemen
en planten met vrouwelijke bloemen. In de laatste zijn de
meeldraden niet volledig ontwikkeld. De tweeslachtige
bloemen hebben twee lange en twee korte meeldraden, met
helm hokken die haaks op elkaar staan. Vrouwelijke bloemen
zijn kleiner dan mannelijke. De bloemopening is aan de
voorzijde bezet met een beharing, die bescherming biedt aan
de nectar, die vrijkomt aan de basis van het vruchtbeginsel.
In de tweeslachtige bloemen wordt de gevorkte stempel rijp
na het vrijkomen van het stuifmeel. Tijdens het nectar puren
komt de bij met de bovenzijde van de kop in aanraking met
de open helmknoppen of met de rijpe stempel.
De hele dag nectar
In de achtertuin van mijn woning in Leiden stond een plant
van Winterbonenkruid. Eens was er tijdens de bloei in augustus
en september bij redelijk tot zeer warm weer bezoek van telkens
één of soms twee bijen, en dat de hele dag door tot zo’n 7 uur
in de avond. Volgens een ruwe schatting stonden er doorlopend
500 bloemen in bloei. Het bijenbezoek aan een bloem was
erg vluchtig. Ik heb toen de tijd eens opgenomen en kwam na
een voorzichtige berekening tot de conclusie dat wanneer alle
bloemen worden bezocht één bloem tenminste 15 maal per
dag bezoek van een nectar purende bij kan verwachten.
Wel moet er dan de hele dag genoeg nectar geproduceerd
worden, in een hoeveelheid die voor de bijen aantrekkelijk is.
Een prima bijenplant dus.
Aromatische stoffen
Op alle delen van de plant, zelfs op de kroon, treffen we dicht
op elkaar, iets verdiept gelegen klierharen aan. Ze verschijnen
als glanzende bolletjes; later als ze zijn opgedroogd zijn het
rode stippen. De hele plant bevat aromatische stoffen, in
hoofdzaak carvacrol. Winterbonenkruid wordt daarom
gebruikt als toekruid bij gerechten. Aan het gebruik bij bonen
heeft de plant haar naam te danken.
Vermeerdering
Winterbonenkruid vermeerdert zich door zaad. In de vruchtkelk
kunnen vier nootjes tot ontwikkeling komen. Als na de
bloei de bloemkroon is afgevallen, buigen de haren op de
binnenrand van de kelk naar binnen. Ze verhinderen een
vroegtijdige verspreiding van zaden. De plant is een winterstaander
en de vruchtkelk blijft lang aanwezig. De zaden
worden verspreid als de kelk loskomt en met de daarin aanwezige
nootjes door de wind wordt meegenomen. Als ze op
de grond terechtkomen, vormt zich door inwerking van vocht
rondom de nootjes een slijmlaag, waardoor gunstige kiemomstandigen
ontstaan.
plaat 173. Winterbonenkruid
A deel van bloeiende plant; B tweeslachtige bloem; C vrouwelijke
bloem; D meeldraden; E stuifmeelkorrel (stephanocolpaat): 1 polair
aanzicht, 2 equatoriaal aanzicht; F stamper; G vruchtbeginsel met
nectarium; H vruchtkelk; I nootje.