Bijenplanten_web

lipbloemenfamilie 367
Gewone brunel (Prunella vulgaris)
De Gewone brunel behoort tot het geslacht Brunel (Prunella)
van de Lipbloemenfamilie (Lamiaceae). Het geslacht telt vijf
soorten, waarvan de Gewone brunel de grootste verspreiding
heeft: kosmopolitisch, maar vooral in de gematigde streken.
In ons land is de soort zeer algemeen en groeit hier op bijna
elke vochtige grondsoort, vooral in graslanden en bermen.
De Gewone brunel wordt ook wel Bijenkorfje genoemd, een
naam waar menig imker de voorkeur aan zal geven. Als na de
bloei de verdroogde bloemkelken dicht tegen elkaar staan,
heeft het geheel wel iets weg van een bijenkorf.
Langdurige bloei
De plant is eenjarig of overblijvend, maar dan met een korte
levensduur. Jonge, uit zaad gegroeide planten vormen eerst
een bladrozet, waaruit zich daarna bloeistengels en uitlopers
vormen. De eironde tot langwerpige bladeren zijn kruisgewijs
tegenoverstaand en hebben een gave tot zwak gekartelde
behaarde rand. De boven- en onderzijde is spaarzaam behaard.
De bloei begint in mei en na begrazing of maaien kan er
opnieuw bloei volgen. Zo kunnen we tot in de herfst bloemen
op de plant aantreffen. De bloemen staan dicht bij elkaar aan
het einde van de stengel en vormen samen een korte cilindervormige
bloeiwijze. Ze staan in groepjes van meestal drie stuks
in de oksels van sterk behaarde brede schutbladen, die ook
weer kruisgewijs tegenover elkaar staan. De bloemen van twee
tegenover elkaar staande schutbladen vormen samen een
schijnkrans. De bloemen openen van onder naar boven.
Twee soorten bloemen
De bloemen hebben een tweelippige kelk. De onderlip heeft
twee tanden, de bovenlip drie. Ook de blauwpaarse kroon is
tweelippig en heeft een tweezijdig symmetrische vorm, welke
veel voorkomt bij bloemen die door hommels en honingbijen
worden bezocht. Die symmetrie wordt voor het bijenoog nog
versterkt door de kleurverschillen in de onderlip, die uit drie
lobben is gevormd. De zijlobben reflecteren namelijk sterk
ultraviolet, wat de middenlob niet doet.
De vier meeldraden en de stamper liggen tegen de bovenlip
van de bloemkroon, zodat de overdracht van het stuifmeel via
de rugzijde van de bij plaatsvindt. Tegen het eind van de bloei
wijken de meeldraden uiteen en kunnen de dan vrij liggende
stempels worden bestoven. Zoals vaker in de Lipbloemenfamilie,
komen er naast planten met tweeslachtige bloemen
ook planten voor met vrouwelijke bloemen, waarin de meeldraden
niet tot ontwikkeling zijn gekomen. Hierdoor is de
kans op kruisbestuiving groter. Voor de bijen is het puren van
nectar in de vrouwelijke bloemen gemakkelijker omdat ze
kleiner zijn. Het nectarium ligt als een ring onder aan het
vruchtbeginsel.
Vermeerdering
De uitlopers vormen op de knopen wortels en nieuwe planten.
In een bloem kunnen vier nootjes tot ontwikkeling komen.
Bij de verspreiding van het zaad is water een onmisbare factor.
De aan de plant blijvende vruchtkelken zijn geheel gesloten
als ze droog zijn. Ze gaan pas open als ze nat worden.
Tegelijk buigen ze dan naar buiten waardoor de nootjes er
gemakkelijk uit kunnen vallen. Deze wijze van het opengaan
van vruchten wordt hygrochasie genoemd. Als de nootjes
vochtig worden en water opnemen, vormt zich ter plaatse van
de strepen een halve millimeter dikke doorzichtige gelatineachtige
slijmlaag Door die slijmlaag blijven ze gemakkelijk
aan dieren kleven.
plaat 171. Gewone brunel
A deel van bloeiende plant; B bloemkelk met knop; C tweeslachtige
bloem; D helmknop; E stuifmeelkorrel (stephanocolpaat): 1 polair
aanzicht, 2 equatoriaal aanzicht, 3 korreloppervlak (focus boven
en in tectum); F vruchtbeginsel met nectarium; G stempel;
H en I vruchtkelken; J nootjes.