Bijenplanten_web

lipbloemenfamilie 361
Bergamotplant (Monarda didyma)
Het geslacht Monarda behoort tot de Lipbloemenfamilie (Lamiaceae)
en telt 16 soorten en vele ondersoorten, die inheems
zijn in Noord-Amerika. De Bergamotplant wordt 60 tot 100
centimeter hoog en heeft een stevige rechtop staande stengel
met tegenoverstaande eivormige bladeren. Deze bevatten
etherische oliën, onder meer thymol. Uit de verwante soort
Monarda punctata wordt deze stof in het groot gewonnen.
Felrode bloemen
De felrode tweelippige bloemen staan dicht bij elkaar in schijnschermen
boven aan de stengel. Binnen zo’n eindelingse bloeiwijze
openen de bloemen van uit het midden naar de rand. In
het begin van de bloei staan de bloemen bijna rechtop (zie tekening),
later staan ze schuiner. De ver buiten de bloem stekende
stamper en meeldraden liggen tegen de bovenlip van de bloem.
Veel nectar
De bloemen zijn proterandrisch: het stuifmeel komt vrij voordat
de stempels rijp zijn. In de mannelijke fase van de bloei, die
één tot twee dagen duurt, neigen de met elkaar verkleefde
helmknoppen van de twee meeldraden iets naar beneden. Later
gaan de helmknoppen omhoog en komen de rijpe stempels iets
naar beneden, precies op de plaats waar eerder de helmknoppen
stonden. De bloem is dan in het vrouwelijke fase, die ook één
tot twee dagen duurt. De nectar komt vrij op een kussenvormige
discus aan de basis van het vruchtbeginsel. De bloemen produceren
veel nectar, met een suikergehalte van ongeveer 30%.
Insectenbezoek
De bloemen worden het meest door hommels bezocht want
die kunnen zonder moeite via de bloemopening het nectarium
bereiken. Om stuifmeel te verzamelen, buzzen de hommels
al hangend aan de bloem, of ze krabben met de poten over de
geopende helmknoppen. Tijdens het buzzen brengen ze de
bloem met hun secundaire vliegspieren in een trillende
beweging, waardoor het stuifmeel losgetrild wordt en in de
beharing van de hommel valt. Honingbijen maken voor het
verzamelen van nectar veelal gebruik van inbraakgaatjes die
hommels bij het nectarium in de bloemkroon hebben gemaakt.
Het buisvormige deel van de bloemkroon is eigenlijk te lang
voor de bijentong om via de bloemopening bij het nectarium
te kunnen komen. Maar als er veel nectar wordt geproduceerd
en dit in de bloembuis stijgt, is het voor de bijen toch mogelijk
om via de bloemopening nectar te puren. Van bestuiving
komt in beide gevallen niets terecht.
Vogelbloemen
De bloemen van de Bergamotplant zijn ingericht om door
vogels bestoven te worden. In het oorspronkelijke areaal van
de soort halen kolibries nectar uit de bloemen. Dat doen ze
al vliegend voor de bloem. In het mannelijke stadium komen
ze met hun kop in aanraking met het stuifmeel, in het vrouwelijke
stadium met de rijpe stempels, waardoor bestuiving
tot stand komt. Uit experimenten is gebleken dat de onderlip
van de bloem als baken dienst doet voor de vogels. Als de
onderlip verwijderd is, kunnen de vogels zich minder goed
oriënteren en is het bezoek korter.
Vermeerdering
De plant vermeerdert zich door zaad. In iedere bloem
kunnen vier nootjes tot ontwikkeling komen. Ook vindt
vegetatieve vermeerdering plaats door de vorming van worteluitlopers.
plaat 168. Bergamotplant
A bloeiwijze aan het begin van de bloei; B ontluikende bloem;
C open bloem; D uiteinde van bovenlip van kroon, met helmknoppen
en gesloten stempel; E verkleefde helmknoppen; F stuifmeelkorrel
(stephanocolpaat): 1 polair aanzicht, 2 equatoriaal
aanzicht; G vruchtbeginsel met nectarium; H stempels; I nootje.