Bijenplanten_web

erkenfamilie 225
Zwarte els (Alnus glutinosa)
Wanneer een vroege bloeier van enige betekenis wil zijn als
bijenplant, moet de temperatuur niet te laag zijn en de vliegafstand
voor de bijen niet te groot. Dit geldt ook voor de
Zwarte els, waarvan de bloei normaal in februari en maart
valt. De Zwarte els is een van de 35 soorten van het geslacht
Els (Alnus) van de Berkenfamilie (Betulaceae). Hij heeft de
vorm van een struik of een boom, wordt bijna 25 meter hoog
en kan 120 jaar oud worden.
Op vochtige bodem
De plant gedijt het best op een vochtige voedselrijke bodem.
De wortels hebben weinig zuurstof nodig en ontwikkelen zich
zelfs beneden de grondwaterspiegel. Op de wortels vormen
zich gallen, veroorzaakt door de bacterie Frankia alnus.
Door samenklontering van de gallen ontstaan wortelknollen
waarin stikstof wordt gebonden. De Zwarte els is hiervan
geheel afhankelijk.
bestuiving zo veel mogelijk wordt vermeden: de vrouwelijke
staan boven de mannelijke.
De Zwarte els is een windbloeier. Bij het begin van de bloei
komen de bloemen aan de basis van een katje tot ontwikkeling
en zet de bloei zich voort naar de top. De mannelijke katjes
worden daarbij twee keer zo lang. De mannelijke bloemen staan
met drie bij elkaar onder een schutblad. Elke bloem heeft vier
meeldraden. Het bloemdek is klein en door spleten in vieren
gedeeld. Bij rustig weer valt het stuifmeel op de rugzijde van de
schutblaadjes van de eronder staande bloemen. Het kan door
de wind worden meegenomen of door bijen worden verzameld.
Er is een overvloed aan stuifmeel: elk katje produceert enkele
miljoenen stuifmeelkorrels. De stuifmeel afgifte van een bloem
duurt twee tot vier dagen. De stuifmeelkorrels hebben een
levensduur van bijna een maand. Het aantal kiemopeningen is
meestal vier of vijf. In een klompje van een Honingbij trof ik
overwegend korrels met vier kiem openingen aan. De kleur van
het stuifmeelklompje is een mengsel van geel en bruin.
Ook de vrouwelijke bloemen staan onder een schutblaadje verscholen,
twee bij elkaar. Elke bloem heeft twee stijlen. Tijdens
de bloei steken ze buiten de tegen elkaar liggende schutblaadjes.
In elk vruchtbeginsel komt een zaad tot ontwikkeling. Bij de
vruchtvorming groeien de schutblaadjes verder uit, worden uiteindelijk
houtachtig en vormen dan de zogenoemde elzenproppen.
De zaden zijn pas in september/oktober rijp. De vruchten
(nootjes) blijven in de winter nog in de zwarte proppen. Ze
vormen zo een welkom voedsel voor verschillende vogels. Wat
er in het voorjaar nog over is valt uit de openstaande proppen.
Bladeren na de bloei
De bladeren verschijnen na de bloei. Ze zijn bijna rond en
hebben een stompe punt. De bladrand is getand. De Zwarte
els is een eenhuizige plant. Zowel de mannelijke als de
vrouwelijke bloemen staan in katjes, die al in het jaar voorafgaand
aan de bloei aan het eind van een tak worden gevormd.
Binnen een bloeiwijze bevindt zich een groepje vrouwelijke
en een groepje mannelijke katjes. Ze zijn zo geplaatst dat zelfplaat
100. Zwarte els
A tak met winterknoppen, vrouwelijke en mannelijke katjes, en
proppen met nootjes; B mannelijk katje tegen het einde van de bloei;
C vrouwelijk katje in de winter; D schutblad met twee vrouwelijke
bloemen; E schutblad met drie mannelijke bloemen; F meeldraad;
G stuifmeelkorrel (stephanoporaat), polair aanzicht; H schutblad
met twee nootjes; I nootje; J tak met bladeren, proppen met rijpende
nootjes en katjes voor het volgende bloeiseizoen.