Bijenplanten_web

napjesdragersfamilie 223
Tamme kastanje (Castanea sativa)
De Tamme kastanje is in ons land een belangrijke drachtplant.
Dat is echter nog niet lang zo. De boom wordt in ons
land pas sinds halverwege de negentiende eeuw aangeplant.
Een buitenbeentje in de familie
De Tamme kastanje behoort tot de Napjesdragersfamilie
(Fagaceae). De Beuk (Fagus sylvatica) en de Eik (Quercus) zijn
soorten uit dezelfde familie. Karakteristiek voor de familie zijn
de drietallige bloemen en het feit dat de vrouwelijke bloemen
bij elkaar in een napje staan. Kastanje (Castanea) is met vijf
soorten een klein geslacht. Naast de Tamme kastanje, die
door de Romeinen vanuit het Middellandse-Zeegebied naar
West-Europa is gebracht, zijn er nog drie soorten die inheems
zijn aan de Atlantische kant van Noord-Amerika en één soort
die inheems is in Japan.
Kastanje is een buitenbeentje in de familie. Alle soorten zijn
insectenbloeiers, terwijl de soorten van de andere geslachten
op windbestuiving zijn aangewezen.
De Tamme kastanje kan in warme streken 30 meter hoog
worden en 500 jaar oud. In onze streken wordt hij meestal
niet ouder dan 200 jaar. Wie een Tamme kastanje zaait om
er honing van te oogsten, moet 20 tot 30 jaar wachten op de
eerste bloemen. De boom ontwikkelt zich niet regelmatig.
De eerste 10 jaren is er een langzame groei. In de daarop volgende
40 jaren vindt er een snelle groei plaats. Behalve de
boomvorm bestaat er nog een vorm die zich dicht bij de grond
vertakt en een grote struik vormt. Wanneer de onderste takken
zover doorbuigen dat ze op de grond komen te liggen, kunnen
zich aan de takken wortels gaan vormen. Hieruit ontstaan
afleggers, die al na zes jaar kunnen bloeien. De stammen van
de bomen zijn vaak tegen de wijzers van de klok gedraaid.
De bast is aanvankelijk glad, maar vertoont later verticale
groeven. De bladeren staan regelmatig verspreid in twee rijen
aan de twijgen. Ze zijn langwerpig en hebben een grof getande
rand.
Eenhuizig
De Tamme kastanje is een eenhuizige plant. De bloemen staan
in schijnaren, die zich in de bladoksels ontwikkelen. Bij een
deel van de aren staan aan de basis vrouwelijke bloemen, twee
of drie bij elkaar in een napje. Een vrouwelijke bloem heeft
twee kransen van drie groene bloemdekbladen en zes stijlen.
In het vruchtbeginsel bevinden zich 12 zaadknoppen, waarvan
er één tot ontwikkeling komt. Waar de vrouwelijke bloemen
ontbreken zijn de aren veelal langer. De mannelijke bloemen
staan in groepjes van 5 tot 7 aan die aren. Ook hier vinden we
twee kransen van drie bloemdekbladen, lichtgroen gekleurd en
aan de binnenzijde viltig behaard. Meestal zijn er in een bloem
12 meeldraden. Alleen mannelijke bloemen produceren nectar.
Het nectarium ligt in het midden van de bloem en bestaat uit
zes viltig behaarde knobbeltjes. In feite zijn dit stijlen die niet
tot ontwikkeling zijn gekomen.
Insectenbloeier
De bloeiwijzen hebben de kenmerken van een windbloeier,
zoals een groot aantal mannelijke bloemen en het ontbreken
van lokmiddelen bij de vrouwelijke bloemen. Toch is Tamme
kastanje een insectenbloeier, die vooral door kevers wordt
bezocht. De bloemen worden daarom tot de keverbloemen
gerekend. De mannelijke bloemen hebben een geur die grote
aantrekkingskracht uitoefent op kevers en waardoor ze
seksueel actief worden.
Op Terschelling heb ik een aantal dagen in juli het bijenbezoek
waargenomen op een struikvorm. Deze leende zich
daar goed voor omdat de bloemen op ooghoogte stonden.
Er werd de hele dag bijenbezoek waargenomen, met het
hoogtepunt in de namiddag. Tot ‘s avonds 7 uur werd nog
nectar gepuurd.
Eén stuifmeelkorrel nodig
Het stuifmeel is aanvankelijk klonterig, maar na verloop van
tijd verliezen de korrels hun kleefkracht. In dat bloeistadium
kan de wind nog een bijdrage leveren aan de bestuiving.
De stuifmeelkorrels zijn klein en hebben een glad oppervlak.
Van de vele stuifmeelkorrels is er maar eentje nodig voor de
vruchtzetting. Na bestuiving vormt zich uit het napje een
stekelige bolster rond de rijpende vruchten. Als ze rijp zijn
gaat de bolster met vier kleppen open. Aan de vruchten
(kastanjes) zitten dan nog resten van het bloemdek en de
stijlen.
plaat 99. Tamme kastanje
A blad en bloeiwijze met mannelijke bloemen; B bloeiwijze met
vrouwelijke bloemen en knoppen van mannelijke bloemen; C ontluikende
mannelijke bloem; D mannelijke bloem; E vrouwelijke
bloem; F stuifmeelkorrel (tricolporaat): 1 polair aanzicht, 2 equatoriaal
aanzicht; G opengaande bolster met vruchten; H vruchten (deel
bolster verwijderd); I en J vruchten; K tak met winterknoppen.