Bijenplanten_web

komkommerfamilie 221
Heggenrank (Bryonia dioica)
De Heggenrank is bij ons de enige wilde soort van de
Komkommerfamilie (Cucurbitaceae). De plant heeft een
dikke knolvormige wortelstok die elk jaar opnieuw tot vier
meter lange stengels vormt. De naam Bryonia is afgeleid van
het Griekse bryo (spruiten, snel groeien). De naam Heggenrank
is ook heel toepasselijk, want het is een klimmer op
en in struiken en heggen. Ook een afrastering van gaas of
prikkeldraad neemt de plant voor lief, als de groeiplaats maar
tegen de wind beschut is, want de plant gedijt niet in een
sterk uitdrogende atmosfeer.
Tweehuizige plant
De Heggenrank is tweehuizig: mannelijke en vrouwelijke
bloemen bevinden zich op afzonderlijke planten. Bij het
selecteren van materiaal voor de afbeeldingen viel het me op
dat de vorm van de bladeren van mannelijke planten meer
afgerond is. Toch is de bladvorm zo variabel dat de geslachten
daaraan niet te onderscheiden zijn. Met ranken hechten de
planten zich vast. Eerst draait het uiteinde van een rank zich
rond een vast punt, waarna de hele rank een draaiende
beweging maakt. Ergens halverwege de rank bevindt zich
meestal een recht stukje. Zo ontstaat er een prachtig verende
verbinding.
Vergroeide meeldraden
De bloemen ontwikkelen zich in de bladoksels. De mannelijke
bloemen zijn twee keer zo groot als de vrouwelijke. De kleur
van de kroon van mannelijke bloemen is helderwit aan de
rand, overgaand in lichtgroen naar het midden van de bloem.
De meeldraden zijn geel. Op het eerste gezicht lijkt het alsof
er drie meeldraden zijn. In werkelijk zijn het er vijf, waarvan
er vier twee aan twee zijn vergroeid. Samen vullen ze het
komvormige deel van de bloem, waar zich de nectariën bevinden.
Bij het nectarpuren moet een bij met haar tong door
één van de drie openingen tussen de helmknoppen. Langs de
randen van de merkwaardig gevormde helmknoppen zit
glanzende, toegespitste bolletjes. Tijdens de bloei verdwijnen
ze langzamerhand. In de literatuur heb ik de functie van die
bolletjes niet kunnen achterhalen. Ze doen aan nectardruppeltjes
denken en zouden wel eens een lokfunctie kunnen hebben,
om insecten de weg naar het werkelijke nectarium te wijzen.
De inhoud van de bolletjes is kleverig. Ze zouden daarom ook
kunnen dienen om de tong van het insect van kleefstof te
voorzien, waardoor het stuifmeel gemakkelijker aan de bij
hecht. Hoewel de bloemen van de vrouwelijke planten kleiner
en groener zijn, worden mannelijke en vrouwelijke bloemen
niet afzonderlijk bevlogen. Voor de bestuiving zijn de planten
sterk afhankelijk van de honingbijen. Het in de korfjes verzamelde
stuifmeel is lichtbruin. Het vruchtbeginsel is onderstandig.
Als je een vrouwelijke bloem van opzij bekijkt, is het
alsof de bloemkroon op een steeltje op het vruchtbeginsel
staat. Al tijdens de bloei verschijnen de rode bessen. Ze worden
door vogels gegeten, die daarmee voor de verspreiding van de
zaden zorgen.
Heggenrankbij
De Heggenrankbij (Andrena florea) is een monolectische bij die
uitsluitend op de Heggenrank zowel het stuifmeel als de nectar
verzamelt. Deze solitaire bij komt voornamelijk voor in het
zuidoosten van ons land en nestelt in zelfgemaakte holletjes in
bij voorkeur weinig begroeide vaste grond. Zowel de mannelijke
als de vrouwelijke bloemen worden bezocht. Het stuifmeel
wordt in de beharing van de achterpoten naar het nest
gebracht. Hoewel de Heggenrank ook in de duinen veel voorkomt,
wordt de Heggenrankbij daar zelden aangetroffen.
plaat 98. Heggenrank
A en B stengel met bloeiwijze van respectievelijk mannelijke en
vrouwelijke plant; C vrouwelijke bloem; D en E twee met elkaar
vergroeide meeldraden, respectievelijk van buiten en van binnen;
F enkele meeldraad van binnen; G stuifmeelkorrel (tricolporaat):
1 polair aanzicht, 2 equatoriaal aanzicht, 3 korreloppervlak (focus
boven en in tectum); H zaad.