Bijenplanten_web

stuifmeel van bloemplanten 19
groeien of waarvan het pollen in het water terecht komt,
zoals sommige vertegenwoordigers van de Gemberfamilie
(Zingiberaceae) en de Zeegrasfamilie (Zosteraceae). Blijkbaar
is de functie van de exine (onder meer) bescherming van de
inhoud van een pollenkorrel tegen uitdroging. In een vochtig
milieu is dit gevaar niet zo groot en kan een exine grotendeels
gemist worden. Een andere vaak genoemde functie van de
exine is de opslag (op en in tectum en infratectum) van allerlei
stoffen die een rol spelen bij transport en kieming (factoren als
geur, kleur, herkenning etc.). Bij het ontbreken van een exine
gaan ook de mogelijkheden voor bescherming en opslag verloren,
maar een deel van deze functies wordt mogelijk overgenomen
door de intine. Vaak is in pollenkorrels zonder of
met een dunne exine de intine extra dik. Dit verband is in
een normale pollenkorrel ook waarneembaar: onder aperturen
(dit zijn gaten of dunne plekken in de exine; zie 5. Apertuursysteem)
is de intine doorgaans duidelijk verdikt. Dergelijke
verdikkingen (onci, enkelvoud oncus) spelen een grote rol bij
de waterhuishouding van een korrel.
Als we kenmerken van de exine van een pollenkorrel met de
lichtmicroscoop willen bekijken, kunnen we het beste naar de
bovenliggende zijde van de korrel kijken. Binnen dat wandgedeelte
kun je dan achtereenvolgens scherpstellen (focussen):
1. vlak boven het tectum, en 2. in het tectum. Uit de omslag
van het contrast van 1 naar 2 kunnen we besluiten of de details
die we zien massief of hol zijn. Verandert een detail van
licht naar donker, dan hebben we te maken met een massieve
structuur (bv. een netwerk, knobbels of stekels). Als het van
donker naar licht gaat, betreft het geen massieve structuur (bv.
gaatjes of de mazen in een netwerk). Deze observatietechniek
heet LO-analyse, waarbij de L staat voor lux (licht) en de O
voor obscuritas (donker). Hij is waardevol bij waarnemingen
op de grens van het oplossend vermogen (vergroting 1000×,
met gebruik van immersie-olie). In de platen van een aantal
bijenplanten zijn detailtekeningen opgenomen van LO-waarnemingen.
Het bovenste tekeningetje laat dan de bovenste
scherpstelling (1) zien, het onderste de lagere scherpstelling
(2). Soms is een derde, nog lagere scherpstelling toegevoegd,
waarin details onder het tectum (dus in het infratectum) te
zien zijn (zie bv. Plaat 27. Palmboompje).
5. Apertuursysteem
Het apertuursysteem van een pollenkorrel bestaat uit één tot
vele tientallen afzonderlijke aperturen. Een apertuur (zie
bijvoorbeeld. fig. 12d, e) is een opening of een dunne plek in
de wand. Aperturen spelen een rol bij de waterhuishouding
van een korrel. Een andere belangrijke functie van een
apertuur is het doorlaten van de pollenbuis (zie Wat is een
stuifmeelkorrel?).
Fig. 10. Harmomegathie: geprepareerd
pollen dat iets van de elasticiteit van een
levende pollenkorrel laat zien. Links een
tricolporate korrel met naar buiten
gevouwen aperturen (in een levende korrel
kunnen de aperturen nog verder naar
buiten, zodat de korrel bijna bolvormig
wordt), rechts een korrel met naar binnen
gevouwen aperturen, in het midden een
korrel in een intermediaire toestand.
Foto: Raymond van der Ham.
Fig. 11. Doorsnede door de wand van
een pollenkorrel. De onderverdelingen in
de intine en in de nexine berusten op
chemische verschillen, die alleen met de
transmissie-electronenmicroscoop (TEM)
zijn waar te nemen.