Bijenplanten_web

vlinderbloemenfamilie 167
Tuinboon (Vicia faba)
De Tuinboon is een van de oudste cultuurplanten. Reeds in
het Neolithicum en de Bronstijd was de plant in cultuur.
Tot in de zeventiende eeuw vormden de zaden een belangrijk
onderdeel van het voedselpakket. Tegenwoordig worden de
onrijpe zaden nog als groente gebruikt.
Oorsprong onbekend
De Tuinboon behoort tot het geslacht Wikke (Vicia) van de
Vlinderbloemenfamilie (Fabaceae). Het geslacht telt ongeveer
150 soorten, die hoofdzakelijk voorkomen in het gematigde
deel van het noordelijk halfrond en in Zuid Amerika.
De oorsprong van de Tuinboon is niet met zekerheid bekend.
Verondersteld wordt wel dat hij afkomstig is uit Zuidwest-Azië
of Noord-Afrika, hoewel daar geen wilde verwanten van de
Tuinboon bekend zijn.
Eenjarige plant
De Tuinboon is een eenjarige plant, die zich weinig of niet
vertakt. De stengel is vierkant en hol. De plant heeft geveerde
bladeren met 1 tot 3 paar blaadjes. Bij een aantal Wikkesoorten,
bijvoorbeeld bij de Vogelwikke, bevinden zich aan
het eind van het blad ranken. De bladeren van de Tuinboon
eindigen meestal in een spits uitsteeksel.
Twee nectarbronnen
De planten beginnen in mei te bloeien. De bloemen gaan in de
namiddag open. Ze zitten in groepjes van 2-6 stuks in de oksels
van de bladeren. De bloemkroon wordt gevormd door een vlag,
twee zwaarden en een kiel. In het midden van de vlag ligt een
nectarmerk, bestaande uit schuin naar de basis lopende bruine
streepjes. Op beide zwaarden ligt een grote zwartbruine vlek.
Er zijn 10 meeldraden, die met elkaar zijn vergroeid en een
kokertje vormen rond het vruchtbeginsel. Rond de stempel zit
een krans met haren. Helmknoppen en stempel worden door
de kiel omsloten. Al in het knopstadium gaan de helmknoppen
open. Het vrijgekomen stuifmeel wordt dan in de beharing
van de stempel opgevangen. Als een bij op de kiel en zwaarden
landt, komt de stamper uit de omlaag gedrukte kiel tevoorschijn
en wordt het stuifmeel overgebracht op de onderzijde
van de bij. Van ‘s morgens tien tot ‘s middags vijf uur komt er
stuifmeel beschikbaar, maar ruim 90% van de dagproductie
wordt afgegeven tussen twaalf en drie uur.
De nectariën liggen onderaan op de binnenzijde van de meeldraden.
Behalve in de bloem wordt er ook nectar afgescheiden
door nectariën op de steunblaadjes aan de voet van de bladstelen.
Insectenbezoek
Bij gunstig weer wordt de tuinboon druk door hommels en
honingbijen bezocht. Al vóór het opengaan van de bloemen
is er nectar op de steunblaadjes te halen. Voor het ‘legaal’ opnemen
van de nectar uit de bloemen is een lange tong nodig.
Die van de Honingbij is daarvoor te kort. Sommige hommelsoorten
maken een gaatje in de bloemkroon, net boven het
nectarium. Op die plaats zijn de meeldraden achter in de
bloem niet met elkaar vergroeid en geeft een opening in het
meeldradenbuisje toegang tot het nectarium. Honingbijen
maken daar dankbaar gebruik van om nectar te verzamelen.
Alleen de bijen die stuifmeel verzamelen leveren een bijdrage
aan de bestuiving van de bloemen. Bij het verzamelen van
het stuifmeel krabben ze met de poten over de naar buiten
gekomen stempel. Tegelijkertijd doen ze daarbij pogingen om
via de legale weg bij de nectar te komen. Het meeste stuifmeel
wordt door de bijen in de namiddag verzameld. De stuifmeelklompjes
zijn donkermosgroen. Volgens mijn waarnemingen
blijven de bijen bij warm weer tot laat in de avond de bloemen
bezoeken.
Vruchtzetting
Van de bloemen komen er maar weinig tot vruchtzetting.
Veel bloemen vallen vroegtijdig af. De vrucht is een peul, die
openspringt als de zaden rijp zijn. Ze blijven ongeveer zes jaar
kiemkrachtig.
plaat 71. Tuinboon
A deel van bloeiende plant; B vlag; C zwaarden; D kiel; E meeldraden
met stamper; F stuifmeelkorrel (tricolporaat): 1 polair aanzicht,
2 equatoriaal aanzicht, 3 korreloppervlak (focus boven en in
tectum); G stamper; H stempel; I rijpende vruchten; J zaad.