Bijenplanten_web

nectar en stuifmeel 13
aanzienlijk deel door de nectariën tegengehouden, waardoor
het gehalte in de nectar slechts een fractie is van dat in het
plantensap (Lüttge, 1961). De mate van ‘filtratie’ is afhankelijk
van de bouw van de nectariën. Bij primitieve vormen van
nectariën wordt meer van de genoemde verbindingen doorgelaten
dan bij hoger ontwikkelde nectariën. Nectar van
enkele planten, bijvoorbeeld de Watermunt (Mentha aquatica),
bevat vitamine C.
Secundaire stoffen in nectar
Tijdens of na de uitscheiding kunnen van buitenaf nog
verschillende stoffen en deeltjes in de nectar terechtkomen.
Onder deze zogenaamde secundaire stoffen bevinden zich
onder meer stuifmeelkorrels, schimmelsporen en calciumoxalaat-kristallen.
Stuifmeelkorrels
In bloemen waarvan de geopende helmknoppen zich boven de
afgescheiden nectar bevinden, kan het stuifmeel in de nectar
vallen. Ook als gevolg van bezoek van insecten kan stuifmeel
in de nectar raken. In beide gevallen is de bloembouw van
wezenlijk belang. De plaats van het nectarium is in veel gevallen
bepalend voor de hoeveelheid stuifmeelkorrels in de nectar.
Ook ‘vreemd’ stuifmeel uit de atmosfeer of via insectenbezoek
kan in de nectar terechtkomen. Stuifmeel wordt ook actief
door de Honingbij verzameld.
Schimmelsporen
Sporen van paddenstoelen en andere schimmels verplaatsen
zich in veel gevallen door de lucht en kunnen op die manier
of eventueel door insectenbezoek in de nectar komen. Bijen
verzamelen ook gericht sporen van schimmels (Shaw, 1990).
In Nederland zijn waarnemingen bekend van het verzamelen
van roestsporen op bladeren van populieren en wilgen (Neve,
1993, 1996). Door transport en verwerking van nectar door
bijen kunnen sporen in de opgeslagen honing terechtkomen.
Ook brandschimmels, valse meeldauwsoorten en schimmels
in het bijenvolk kunnen het pollenbeeld van honing ‘verrijken’
(Zander et al., 1975).
Calciumoxalaat-kristallen
Een groot aantal planten is in staat om oxaalzuur te vormen.
Dit is in de planten vaak aanwezig als calciumoxalaat in kristalvorm.
De kristallen vormen zich in speciale cellen en zijn,
afhankelijk van de plantensoort, aanwezig in bloemdelen
of in andere plantendelen, en zijn verschillend van vorm.
Via de nectar kunnen calciumoxalaat-kristallen in honing
terecht komen.
Honing
De Honingbij brengt de verzamelde nectar in de zogenoemde
honingmaag naar het volk. De haalbij geeft bij terugkeer in
het volk de nectar door aan de bijen die zich nog in het volk
Fig 7. De bij op deze foto heeft eerst nectar gepuurd op de binnenzijde
van de kroonbladen van dit Gewoon sneeuwklokje (Galanthus
nivalis), kwam daarbij in aanraking met de meeldraden en is nu bezig
met het verzamelen van het in de beharing gevallen stuifmeel in de
stuifmeelklompjes. Duidelijk zijn de stuifmeelkammen aan de
binnenzijde van het eerste voetlid te zien. Foto: Arjen Neve.
bevinden. De nectar wordt van bij tot bij doorgegeven, waarbij
tegelijkertijd speeksel uit de voedersap- en speekselklieren
met de nectar wordt vermengd. In het speeksel bevinden zich
enzymen. Tenslotte wordt de nectar in de cellen opgeslagen.
Om deze nectar houdbaar te maken, moet het watergehalte
worden verlaagd tot circa 20%. De bijen doen dit door de
nectar in te dampen: door een beetje nectar op te nemen in
de honingmaag en dit herhaaldelijk naar buiten te brengen.
Tegelijkertijd wordt door bijen in het volk gewaaierd met
de vleugels, waardoor een luchtstroom ontstaat. Daardoor
verandert de nectar in honing. Als de honing rijp is en de
suikerconcentratie tot ca. 80% is gestegen, wordt de cel
afgedicht met een wasdekseltje.
Verzamelen van stuifmeel
Een bijenvolk voorziet in zijn eiwitbehoefte door het verzamelen
van stuifmeel. Het eiwit is een bestanddeel van het
voedersap waarmee de larven, de koningin en de darren
worden gevoed. Het vrijkomen van stuifmeel in een bloem
is voor een deel afhankelijk van de weersomstandigheden.
Bijen beginnen met het verzamelen van stuifmeel als de
temperatuur boven 10°C is gestegen. Het stuifmeel wordt
verzameld aan de buitenzijde van de achterpoten. Tijdens het
bloembezoek komt het stuifmeel in de beharing van de bij
terecht; met pootbewegingen wordt het daaruit geborsteld en
naar de achterpoten gewerkt (fig. 7). Daar komt het terecht in
de stuifmeelkammen aan de binnenzijde van het eerste voetlid
van de achterpoten. Als beide achterpoten tegen elkaar worden
gewreven komt het stuifmeel uit de kammen via de pollenpers