Bijenplanten_web

nectar en stuifmeel 11
Nectar en stuifmeel
Nectar wordt door de plant afgescheiden in nectariën.
We kunnen onderscheid maken tussen florale nectariën, die
deel uitmaken van een bloem, en extraflorale nectariën, die
zich buiten de bloemen op de plant bevinden. Een andere
indeling van nectariën houdt verband met de functie die ze in
de bestuiving hebben. Werken nectariën mee aan het proces
van bestuiving dan worden ze nuptiaal genoemd, ontbreekt
die functie dan heten ze extranuptiaal. In een aantal gevallen
is deze grens moeilijk aan te brengen.
Nectariën op de bloemas
Nectariën op de bloemas kunnen zich op verschillende plaatsen
bevinden en vertonen een grote diversiteit aan vormen. Wat
betreft de plaats kan een grove indeling worden gemaakt in drie
groepen: onderaan het vruchtbeginsel, bovenaan het vruchtbeginsel
en elders op de bloemas. Ter plaatse van het nectarium
is de bloemas vaak dikker en kussenvormig. Zo’n verdikking
wordt wel met de term discus aangeduid. Een verdikking
onderaan het vruchtbeginsel vinden we ofwel tussen bloemkroon
en meeldraden, ofwel tussen meeldraden en vruchtbeginsel.
In het laatste geval heeft het nectarium de vorm van
een schijf, gelegen rond de basis van het vrucht beginsel. Dit
komt voor bij onder meer soorten van de Heifamilie (Ericaceae),
Lip bloemenfamilie (Lamiaceae), Vlambloemfamilie (Polemoniaceae)
en Vlinderbloemenfamilie (Fabaceae). Ook bij de Kruisbloemen
familie (Brassicaceae) ligt het nectarium onderaan het
vrucht beginsel op de bloemas. Er is een diversiteit aan vormen
bij de verschillende soorten van deze familie. De discus kan
cirkelvormig, maanvormig of driehoekig zijn en kan rond de
voet van elke meeldraad liggen, maar ook aaneengesloten rondom
alle meeldraden samen. Een mooi voorbeeld van een bovenop
het vruchtbeginsel gelegen nectarium vinden we bij de
Schermbloemenfamilie (Apiaceae). Het omsluit de basis van de
stijl en heet daarom ook wel stylopodium. Bij sommige soorten
van de Rozenfamilie (Rosaceae) is de bloemas uitgegroeid tot
een bekervormige bloembodem, los van het/de vruchtbeginsel(s).
Aan de rand ervan staan kelk, kroon en meeldraden.
Het nectarium is hier op de binnenzijde van de bloembodem
gelegen. Bij Teunisbloem-soorten (Oenothera) ligt het bekervormige
deel van de bloembodem tegen het vrucht beginsel en
zet zich daarboven buisvormig voort. Aan de rand van het buisvormige
deel staan de kelk, kroon en meeldraden. Het buisvormig
deel (hypanthium) lijkt door de kleur deel uit te maken
van de bloemkroon maar is in feite een deel van de bloemas.
Het nectarium ligt onderin het buisvormige deel. Een zelfde
plaatsing van het nectarium vinden we bij Fuchsia magellanica,
eveneens een soort uit de Teunisbloem familie (Onagraceae).
Nectariën op kelkbladen
Bloemen van de Linde (Tilia) hebben een nectarium op de
bovenzijde van de kelkbladen, afgedekt door haren. Bij Kaasjeskruid-soorten
(Malva) scheiden haren op de kelkbladen nectar
af. Dergelijke haren worden trichoomnectariën genoemd.
Bij sommige planten, zoals de Reuzenbalsemien (Impatiens
glandulifera), heeft een van de kelkbladen een speciale vorm.
Zo’n gespecialiseerd kelkblad heeft een spoor met onderin een
nectarium. De afgescheiden nectar kan tijdelijk in de spoor
worden opgeslagen.
Nectariën op kroonbladen
Bij veel planten liggen de nectariën op de kroonbladen.
Bij Gewoon speenkruid (Ficaria verna) hebben deze aan hun
basis een uitstulping waarin de nectariën zijn gelegen. Duidelijk
zichtbaar zijn de nectariën bij de Berberis (Berberis): ze liggen
aan de basis van de kroonbladen en hebben een contrasterende
oranje kleur. Kroonbladen kunnen in hun vorm aangepast zijn
aan de plaats van de nectariën. Zo heeft de bloemkroon van
de Echte valeriaan (Valeriana officinalis) aan de voorkant een
uitstulping met daarin een kort spoorvormig gedeelte, waarin
zich het nectarium bevindt. Bij de Spoorbloem (Centranthus
ruber) hebben de bloemen een duidelijk zichtbare spoor met
een nectarium. Deze spoor dient tevens als opslag voor de vrijgekomen
nectar. Bij de Winterakoniet (Eranthis hyemalis; fig. 3)
hebben de kelkbladen de lokfunctie overgenomen van de
bloemkroon. De kroonbladen zijn klein en hebben de vorm
van een beker. Onderin ligt het nectarium en de beker dient
als tijdelijke opslag voor de nectar. Als de kroonbladen geheel
ten dienste staan van de nectarafscheiding worden ze nectarbladen
genoemd. Ook Nieskruid (Helleborus) en Nigelle
(Nigella) hebben dergelijke bekervormige nectarbladen.
Nectariën op meeldraden
Ook op meeldraden kunnen we nectariën aantreffen. Bij de
Adderwortel (Polygonum bistorta) liggen de nectariën aan de
bases van de helmdraden. Soms heeft een meeldraad een
aanhangsel dat in een spoor van de bloemkroon reikt. Op dit
aanhangsel bevinden zich nectariën. Mooie voorbeelden
hiervan vinden we bij het Driekleurig viooltje (Viola tricolor)
en de Vingerhelmbloem (Corydalis solida).
Nectariën op de stamper
Nectariën op stampers bevinden zich vaak op de wand van het
vruchtbeginsel, zoals bij de Wilde liguster (Ligustrum vulgare)
en de Gewone boksdoorn (Lycium barbarum). Bij Muurpeper
en andere Vetkruid-soorten (Sedum; fig. 4) ligt het nectarium
onderaan het vruchtbeginsel en heeft de vorm van een schubachtige
uitstulping. Bij Wijnruit (Ruta graveolens) hebben de
nectariën de vorm van ronde kussentjes op het vruchtbeginsel.
Bij een aantal soorten van de Lookfamilie (Alliaceae) en de
Aspergefamilie (Asparagaceae) hebben de nectariën een onopvallende
plaats. Hier bevinden ze zich in de scheidingswanden
tussen de hokken van het vruchtbeginsel. De nectar wordt
via kanaaltjes naar boven of beneden afgevoerd. Dergelijke
nectariën worden septaalnectariën genoemd (septum =
scheidingswand).